Ντίτριχ Μπονχέφερ(Bonhoeffer): Ο ΜΑΡΤΥΡΑΣ ΤΟΥ ΜΗ-ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ
Τὸν Bonhoeffer μᾶς τὸν ἔκανε γνωστὸ —μαζὶ μὲ ἄλλους μεγάλους θεολόγους πχ Cullmann, Rahner, Tillich, Barth Bultmann—ὁ μακαρίτης ΠΑΠΑΠΕΤΡΟΥ στὴν Θεολογικὴ Ἀθηνῶν ἀρχὲς τοῦ '80
καὶ ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ μὲ συγκίνησαν οἱ ἰδέες καὶ ἡ "προφητική" ζωή του.
Δὲν πρόκειται βεβαίως ἐδῶ νὰ ἀναλύσω τὴν θεολογική του σκἐψη, οὔτε νὰ ἐξιστορήσω τὴν ζωή του.
Γιὰ ὅσους ἀγνοοῦν ἀναφέρω μόνο ὅτι ὁ Μπονχέφερ
—πανεπιστημιακὸς καθηγητὴς θεολογίας καὶ λουθηρανὸς πάστωρ—
ἀπαγχονίστηκε σέ ναζιστικὸ στρατόπεδο συγκεντρώσεως — τὸ Φλόσσενμπουργκ—στὶς 9 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1945 ,λίγο πρὶν τὰ 40 του χρόνια,
ὡς ἔνοχος ἐσχάτης προδοσίας, ἐπειδὴ ἀπό τὴν πρώτη στιγμὴ ἐντάχτηκε ὡς Λουθηρανὸς στὴν λεγόμενη ΟΜΟΛΟΓΟΥΣΑ ἤ ΟΜΟΛΟΓΗΤΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ,ἡ ὁποία ΠΟΛΕΜΟΥΣΕ ΤΟΝ ΧΙΤΛΕΡ ,
ἀποσχισθεῖσα ἀπὸ τὴν "ἐπίσημη" γερμανικὴ λουθηρανικὴ ἐκκλησία ποὺ στήριξε τὸν Ναζισμό.
Μάλιατα ὁ Μπονχέφερ ἦταν ἐνήμερος τῆς ἐπιχείρησης "ΒΑΛΚΥΡΙΑ" δηλ. τῆς συνωμοσίσς τῶν Στρατηγῶν γιὰ τὴν δολοφονία τοῦ Χίτλερ —πού ὡς γνωστὸν ἀπέτυχε στὶς 20 ΙΟΥΛΙΟΥ τοῦ 1944—
ἄν καὶ ἦταν φυλακισμένος ἀπὸ τὴν Γκεστάπο
ἤδγ ἀπὸ τὸν ΑΠΡΙΛΙΟ τοῦ '43 γιὰ ἀντικαθεστωτικὴ δράση ,ἐπειδὴ μετέφερε λαθραῖα Ἑβραίους στὴν Ἑλβετία
(στὴν ἀρχὴ στὶς φυλακὲς Τέγκελ τοῦ Βερολίνου, κατόπιν στὸ στρατόπεδο συγκεντρώσεως Μπούχεβαλντ)
Ἐξαιρετικὸ ἐνδιαφέρον ἔχουν οἱ θεολογικὲς ἰδέες του ποὺ ὑπάρχουν στὶς "ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΥΛΑΚΗ ΣΤΟΝ ΦΙΛΟ" ποὺ δημοσίευσε τὸ 1951
ὁ E. BETHGE μὲ τίτλο "Ἀντίσταση καὶ Ὑποταγή".
Ἔγραφε ἀπὸ τὴν φυλακὴ Τέγκελ τοῦ Βερολίνου ὁ Μπονχέφερ {30/4/1944}:
"τὸ ἐρώτημα ποὺ δὲν μὲ ἀφήνει νὰ ἡσυχάσω εἶναι τὸ ΤΙ ΕΝΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ καὶ ἰδιαίτερα ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΙΑ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ".
Στὸ ἐρώτημα αὐτὸ ἀπάντησε ὁ Μπονχέφερ μὲ τὴν εἰσήγηση γιὰ ἕναν" ΜΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ
—nicht religiöses Christentum—
ΣΕ ΕΝΑΝ ΚΟΣΜΟ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΕΝΗΛΙΚΙΩΘΕΙ" {ἐπιστ.30/6/1944}.
Γιὰ ἕναν τέτοιο μὴ θρησκευτικὸ χριστιανισμό, ὁ Χριστὸς περιγράφεται ὡς "ΕΙΝΑΙ—ΓΙΑ—ΤΟΝ —ΑΛΛΟΝ " [fŭr -andere-dasein].
Καὶ συνεπῶς χριστιανὸς εἶναι ὅποιος ὑπάρχει γιὰ τοὺς ἄλλους ,ὅπως καὶ ἡ Ἐκκλησία "ΕΙΝΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΟΝΟΝ ΕΑΝ ΚΑΙ ΕΦΟΣΟΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ" [E. Feil, Die Theologie Bonhoeffer, 391]
Ὡς "ἐνηλικωμένο" κόσμο ἐννοεῖ βεβαίως τὸν εὐρωπαϊκὸ κόσμο ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ , τὸν ἀποθρησκευτικοποιημένο δυτικὸ πολιτισμὸ δηλαδή
τοῦ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ἀνθρώπου ποὺ ἀναλαμβάνει ὁ ἴδιος τὴν ΕΥΘΥΝΗ τῶν πράξεων του.
Καί διερωτᾶται ὁ Μπονχέφερ , πῶς μπορεῖ νὰ κηρυχθεῖ ὁ ἐσταυρωμένος καὶ ἀναστὰς Χριστὸς
σὲ μιὰν ἐκκοσμικευμὲνη κοινωνία
ΧΩΡΙΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΣΥΜΦΡΑΖΟΜΕΝΑ.
Καίριο τὸ ἐρώτημα ·
ἤδη λίγα χρόνια πρὶν ὁ ἄλλος μεγάλος Γερμανὸς θεολόγος BULTMANN *
εἶχε προτείνει τὴν λεγόμενη ΑΠΟΜΥΘΕΥΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ μὲ τὸ ἐρὠτημα :
" μποροῦμε τὴν ἐποχὴ τῶν ἀεροσκαφῶν καὶ τοῦ ἠλεκτρισμοῦ νὰ πιστεύουμε ἀκόμη στὸ ΤΡΙΩΡΟΦΟ ΚΟΣΜΟΕΙΔΩΛΟ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΟΥ ΓΕΩΚΕΝΤΡΙΣΜΟΥ κηρύττοντας ὅτι ὁ Χριστὸς "ἀνῆλθεν στοὺς οὐρανοὺς ,κατῆλθεν εἰς τὸν ἅδην" ;
Βεβαίως τὸ ἐρώτημα τοῦ Μπονχέφερ —ὅπως καὶ τὸ παρόμοιο τοῦ Μπούλτμαν— δὲν βρῆκε τὴν λύση του ἐπειδὴ δὲν εἶναι κσθόλου εὔκολο νὰ "ἀφαιρέσει" κανεὶς τὰ θρησκευτικὰ συμφραζόμενα
—καὶ γενικῶς τὸ πολιτιστικὸ κοσμοείδωλο
τοῦ 1ου αἰ. — ἀπὸ τὴν Καινὴ Διαθήκη.
Ὡστόσο, ὁ δρόμος εἶναι αὐτὸς ποὺ ἔδειξε ὁ Μπονχέφερ,
διότι ἡ ἄλλη ἐπιλογὴ εἶναι —ὅπως ἔγραφε στὴν ἐπιστολὴ τῆς 16/7/1944—
ἔνα "ΑΛΜΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΠΙΣΩ ΣΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ"
ἤ —θὰ προσέθετα ἐγώ—ἡ Ἀθεΐα ποὺ ἐν τοῖς πράγμασι εἶναι ἡ ΘΕΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΛΟΓΟΥ.
Ὅπως ὅμως γράφει ὁ Ντοστογιέφσκι στοὺς ἀδελφοὺς Καραμάζωφ , Η ΛΟΓΙΚΗ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΣΕ ΠΟΤΕ ΟΥΤΕ ΚΑΤΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΝΑ ΟΡΙΣΕΙ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΟ ΚΑΙ ΚΑΚΟ.
Τέλος, νὰ ἀναφέρω καὶ τοῦτο·
ὁ Μπονχέφερ τὶς ἰδέες του περὶ ἑνὸς σύγχρονου ΜΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ δὲν τὶς θεωροῦσε..ἀσκήσεις ἐπὶ χάρτου,
ἀλλὰ ΕΠΙΛΟΓΗ ΖΩΗΣ.
Ἐνῶ τοῦ δόθηκε ἡ εὐκαιρία νὰ φύγει στὴν Ἀγγλία ἤ τὶς ΗΠΑ πρὶν τὸν πόλεμο—ὅπως ἔκαναν πολλοὶ ἄλλοι πανεπιστημιακοί—αὐτὸς ΕΠΕΛΕΞΕ ΝΑ ΕΠΙΣΤΡΕΨΕΙ στὴν ναζιστικὴ Γερμανία γιὰ νὰ εἶναι ΚΟΝΤΑ ΣΤΟΝ ΠΟΙΜΝΙΟ ΤΟΥ γνωρίζοντας τὸ τέλος ποὺ τὸν περίμενε.
Κάτω ἀπὸ τὸ ἰκρίωμα λίγο πρὶν ἀπαγχονιστεῖ
εἶπε·
Ἦρθε τὸ τέλος, ἀλλὰ γιὰ μένα δὲν εἶναι
παρὰ μονάχα ἡ ΑΡΧΗ.
______________
* ὁ Μπονχέφερ διαφοροποιεῖται ἀπὸ τὸν Μπούλτμαν στὸ ἑξῆς·
δὲν εἶναι μόνο οἱ μυθολογικὲς ἔννοιες τῆς Βίβλου προβληματικές ὅπως ἔλεγε ὁ Μπούλταν ,ἀλλὰ ΓΕΝΙΚΩΣ ὅλες οἱ θρησκευτικὲς της ἔννοιες.
_________________________
ΥΓ. ἡ καλύτερη μονογρσφία τῆς θεολογίας τοῦ Μπονχέφερ εἶναι τοῦ E. FEIL, Die Theologie Dietrich Bonhieffer, Μόναχο, 1971
καθὼς καὶ ἡ προαναφερθεῖσα συλλογὴ τῶν ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΥΛΑΚΗ ποὺ ἐξέδωσε ὁ E.Bethge μὲ τίτλο "ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΥΠΟΤΑΓΗ"(Widerstand und Ergebung),τό 1951.
Ἐνδιαφέρον γιὰ τὸ ἑλληνικὸ κοινὸ εἶναι καὶ τὸ ἐργο τοῦ Ἔρικ Μεταξᾶ ποὺ παρουσιάζω
στὴν φωτογραφία,
ἐνῶ ὑπάρχει καὶ ἡ δημοσίευση γιὰ τὴν θεολογία τοῦ Μπονχέφερ τοῦ Παπαπέτρου ,
στὸ πανεπιστημιακὸ σύγγραμμα τοῦ τελευταίου "Προσβάσεις"
