ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΤΟΥ "ΤΡΙΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ". Ἡ Κριτικὴ τοῦ Ἀριστοτέλη στὴν Θεωρία Ἰδεῶν τοῦ Πλάτωνα.
Ὁ Πλάτων γιὰ νὰ ἐξηγήσει ΠΩΣ μετέχουν τὰ συνεχῶς μεταβαλλόμενα ΠΟΛΛΑ ὄντα (τὰ ΑΙΣΘΗΤΑ) ποὺ παρατηροῦμε γύρω μας ,στὴν ΜΙΑ ἀκίνητη καὶ ἀμετάβλητη ΟΥΣΙΑ ποὺ βρίσκεται πίσω ἀπὸ τὰ φαινὀμενα (τὰ ΝΟΗΤΑ) διατύπωσε τὴν θεωρία τῶν ΙΔΕΩΝ {=ΣΧΕΔΙΩΝ/ΜΟΡΦΩΝ} σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ὁ Δημιουργὸς Θεὸς ΜΟΡΦΟΠΟΙΕΙ μέσῳ τῶν ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ τὸ (ἄμορφο) ΧΩΡΟ μὲ πρότυπο τὶς αἰώνιες καὶ ἀμετάβλητες ΙΔΕΕΣ {=ΣΧΕΔΙΑ/ΜΟΡΦΕΣ}. Ἔτσι τὰ ὄντα ποὺ θεωροῦμε πχ ὡς "ὡραῖα" (ἕνα ἡλιοβασίλεμα, ἕνα ποίημα, ἕνα μουσικὸ κομμάτι, ἕναν ἄνθρωπο) εἶναι ὡραῖα ,ΑΝ ΚΑΙ ΤΟΣΟΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ, ἐπειδὴ ἀκριβῶς ΜΕΤΕΧΟΥΝ στο ΣΧΕΔΙΟ/ΜΟΡΦΗ {=Ἰδέα} τοῦ Ὡραίου .
Σημειωτέον ὅτι οἱ "ΙΔΕΕΣ" δηλ. οἱ ΓΕΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ποὺ ἔλεγε ὁ Σωκράτης ἢ οἱ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ {=τὰ Καθ’ ὃλου} κατὰ Ἀριστοτέλη δὲν εἶναι τὰ κοινὰ στοιχεῖα τῶν ἐπὶ μέρους ὄντων {ΑΙΣΘΗΤΑ κατὰ Πλάτωνα, ΚΑΘ’ΕΚΑΣΤΑ κατὰ Ἀριστοτέλη},ἀλλὰ οἱ ΑΙΤΙΕΣ ποὺ χαρακτηρίζουν τὴν ΟΥΣΙΑ τους.
Ἔτσι ἡ "ἰδέα" τοῦ Ἀνθρώπου δὲν εἶναι τὰ κοινά χαρακτηριστικὰ τῶν ἐπὶ μέρους ἀνθρώπων {ὄρθιο δίποδο ἄπτερο} ἀλλὰ ἡ ΑΙΤΙΑ ποὺ κάνει τὸν ἄνθρωπο, νὰ εἶναι ἄνθρωπος, δηλ.ὁ Λὸγος. (Ὁ Διογένης ὁ Κυνικὸς γιὰ νά εἰρωνευτεῖ τὸν ὁρισμό τοῦ ἀνθρώπου τῶν Πλατωνικῶν, μάδησε ἕναν κόκκορα καὶ τὸν παρουσίασε λέγοντας "ὁ ἄνθρωπος κατὰ Πλάτωνα"...).
Γεννᾶται ὅμως στὰ παραπάνω τὸ ἐρώτημα :
ΜΕ ΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ "μετέχουν" τὰ αἰσθητὰ ὄντα στὶς Ἰδέες, τὰ ΠΟΛΛΑ στὸ ΕΝ καὶ σὲ τί ἀκριβῶς συνίσταται αὐτὴ ἡ ΜΕΤΟΧΗ ;
ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ —ἀλλὰ καὶ πάσης ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ—ποὺ ἀναφέρεται στὴν σχέση ΝΟΗΤΩΝ—ΑΙΣΘΗΤΩΝ.
Δύο εἶναι οἱ τρόποι μετοχῆς τῶν Αἰσθητῶν στὰ Νοητά :
1) ἤ ἡ Ἰδέα/Σχέδιο ΠΑΡΙΣΤΑΤΑΙ στὰ Πράγματα,
ἤ 2) τὰ Πράγματα ΟΜΟΙΑΖΟΥΝ στὴν Ἰδέα/Σχέδιο.
Ἐπειδὴ ἂν ἰσχύει τὸ πρῶτο, φαίνεται ὅτι ἡ ἄϋλη Ἰδέα ΜΕΡΙΖΕΤΑΙ στὰ ἐπὶ μέρους πράγματα ,
ὁ Πλάτων ὑποστήριξε ὅτι ἡ μετοχὴ αύτὴ ἔγκειται στὴν ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ τῶν ὄντων μὲ τὸ Σχέδιο {=ΙΔΕΑ} βάσει τοῦ ὁποίου τὰ ἔπλασε ὁ Δημιουργός.
Ὁ Ἀριστοτέλης ὅμως ΔΙΑΦΩΝΗΣΕ μὲ αύτὴ τὴν ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ τοῦ Πλάτωνα καὶ τὴν διαφωνία του αύτὴ τὴν ἐξέφρασε μὲ τὸ λεγὸμενο ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ στὰ "ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ" (Ζ,13) .
Ἐξηγῶ :
γιὰ νά δείξει κάποιος—λέει ὁ Ἀριστοτέλης—τὴν ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ μεταξὺ δύο ὅρων χρειάζεται ἕναν ΤΡΙΤΟ ΟΡΟ. Ἄρα γιὰ νὰ δειχθεῖ ἡ ὁμοιότητα δύο πραγμάτων πρέπει νὰ δειχθεῖ ἡ ὁμοιότητα τους—κατὰ Πλάτωνα—μέ μιὰν ἀντίστοιχη ΙΔΕΑ (Σχέδιο/Μορφή).
Ὅμως ,ἄν ἕνας ἄνθρωπος εἶναι ἄνθρωπος ἐπειδὴ ΟΜΟΙΑΖΕΙ μὲ τὴν ΙΔΕΑ (Σχέδιο) τοῦ Ἀνθρώπου, τότε θὰ πρἐπει—λέει ὁ Ἀριστοτέλης—νὰ ὑπάρχει καὶ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΑΝΩΤΕΡΗ ΙΔΕΑ (Σχέδιο) ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ με τὴν ὁποία νὰ ὀμοιάζουν ὁ συγκεκριμένος ἄνθρωπος καὶ ἡ Α’ Ἰδέα (Σχέδιο) τοῦ Ἀνθρώπου καὶ μετὰ μιὰ ἄλλη ἀνώτερη Β’ Ἰδέα (Σχέδιο) μέ τὴν ὁποία ὁμοιάζει ἡ ΑΡΧΙΚΗ Α’ Ἰδέα (Σχέδιο) με τὴν Δεύτερη Ἰδέα Κ.Ο.Κ. ἐπ' ἄπειρον.
Συνεπῶς ΤΕΛΙΚΗ Ἰδέα (Σχέδιο) τοῦ Ἀνθρώπου ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ.
Καὶ καταλήγει ὁ Ἀριστοτέλης :
Οἱ ΙΔΕΕΣ{=ΣΧΕΔΙΑ} δηλ. οἱ ΟΥΣΙΕΣ —στὴν πραγματικότητα οἱ ΓΕΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ—βάσει τῶν ὁποίων (κατὰ Πλάτωνα) ἔπλασε ὀ θεὸς τὸν Κόσμο ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ.
Συνεπῶς, ἡ ΟΥΣΙΑ—λέει ὁ Ἀριστοτἐλης—ΔΕΝ ΧΩΡΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΑΙΣΘΗΤΑ, ΕΝΥΠΆΡΧΕΙ ΣΕ ΑΥΤΑ· ἄρα , ὅταν καταστραφοῦν τὰ αἰσθητά, χἀνεται καὶ ἡ ούσία τους.
_____
ΥΓ. στὴν κριτικὴ αὐτὴ τοῦ Ἀριστοτἐλη ποὺ τὴν παρουσιάζει ὁ Πλάτων {στὸ ἔργο του "Παρμενίδης"} ὡς δῆθεν κριτικὴ τοῦ Παρμενίδη πρὸς τὸν Σωκράτη, ἀπάντησε στόν "ΤΙΜΑΙΟ" εἰσάγοντας τὴν ἔννοια τῆς "ΧΩΡΑΣ" ὡς τοῦ, τρόπον τινα, "χώρου" ὅπου ΑΝΤΑΝΑΚΛΩΝΤΑΙ ΟΙ ΙΔΕΕΣ.
ΥΓ2. ὡς ΠΡΩΤΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ὅρισε στίς "ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ" του ὁ Ἀριστοτἐλης τὰ ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ ΟΝΤΑ (πχ. τὸν Σωκρἀτη, τὸν Καλλία κλπ) ἐνῶ ὡς ΔΕΥΤΕΡΕΣ ΟΥΣΙΕΣ τοὺς ΓΕΝΙΚΟΥΣ ΟΡΟΥΣ (πχ. τὴν ἔννοια "ἄνθρωπος") τὶς κατὰ Πλάτωνα, "ΙΔΕΕΣ".
Ὡστόσο, ἐνῶ ὁ Πλὰτων χρησιμοποίησε τὴν θεωρία τῶν Ἰδεῶν γιὰ νὰ ἐξηγήσει ΠΩΣ ΓΕΝΝΑΤΑΙ Η ΓΝΩΣΗ στὸν ἄνθρωπο (βλ. διαλόγους "ΜΕΝΩΝ", "ΦΑΙΔΩΝ", "ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ" κλπ) ὑποστηρίζοντας ὅτι ἡ ψυχὴ ΘΥΜΑΤΑΙ ΤΙΣ ΙΔΕΕΣ—μέ σύγχρονη ὁρολογία ἡ γνώση θεμελιοῦται σὲ ΠΡΟΕΜΠΕΙΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ βλ. ΚΑΝΤ—ὁ Ἀριστοτέλης μὴ ἀποδεχόμενος τὴν πλατωνικὴ ἀντίληψη ΑΔΥΝΑΤΕΙ ΝΑ ΕΞΗΓΗΣΕΙ πῶς πηγάζει ἡ γνὠση τῶν ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ {πχ. διάκριση ὀργανικῆς, ἀνοργάνου ὕλης, φυτῶν, ζώων κλπ) ἀπὸ τὴν κοινὴ ἐμπειρία...
