Η Α' ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ Μ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΕΙΣ ΕΞΑΗΜΕΡΟΝ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ ΤΗΣ.
Δέν θὰ ἀναλύσω βεβαίως ἐδῶ τὸ ἀκανθῶδες θέμα τοῦ Πλατωνισμοῦ καὶ τῆς Κοσμολογίας τῶν βυζαντινῶν Πατέρων ,ἐν προκειμένῳ τοῦ Μ.Βασιλείου, μιὰ νύξη θὰ κάνω μόνο, ὥστε νὰ παράσχω κάποιες διευκρινίσεις γιὰ ἕνα ἀπόσπασμα τῆς Α’ ΟΜΙΛΙΑΣ "ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΞΑΗΜΕΡΟΝ" τοῦ Μ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ τὸ ὁποῖο ἔχει τελευταῖα ΠΑΡΑΝΟΗΘΕΙ καὶ ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΘΕΙ ἀπὸ κάποιους ΑΣΤΡΟΦΥΣΙΚΟΥΣ ἀγνοοῦντες καὶ τὸν Πλάτωνα καὶ τὴν Πατερικὴ σκέψη.
Καταρχὰς νὰ πῶ ὅτι πρόθεση τῶν Πατέρων εἶναι νὰ δείξουν ὅτι τὸ ΣΥΜΠΑΝ ἔχει Ἀρχὴ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΑΙΩΝΙΟ, & νὰ βεβαιώσουν τὸ βιβλικὸ δόγμα "Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν Οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν"= beresith barah elohim et hasamayim beet haarets (ΓΕΝ.1,1).
Πρὸς τοῦτο χρησιμοποιοῦν τὸν "ΤΙΜΑΙΟ" τοῦ ΠΛΑΤΩΝΟΣ (ποὺ ἀναφέρεται σὲ Δημιουργία) ΚΑΤΑ τοῦ Ἀριστοτέλη καὶ τῶν Ἐπικουρείων κλπ τῆς ἐποχῆς ,οἱ ὁποῖοι ἀκολουθῶντας τὴν θέση τοῦ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ—ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΥ ,ὑποστήριζαν τὴν ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ.
Αὐτὸ εἶναι τὸ κύριο κοσμολογικὸ μέλημα τῶν Πατέρων :
"Μὴ οὖν ἄναρχα φαντάζου, ἄνθρωπε, τὰ ὁρώμενα.."
Τὸ ἀπόσπασμα ὅμως ποὺ ἔχει γεννήσει παρανοήσεις βρίσκεται, ὅπως προανέφερα, στὴν Α’ ΟΜΙΛΙΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΞΑΗΜΕΡΟΝ τοῦ Μ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ.
Γράφει λοιπὸν ἐκεῖ ὁ μέγας Καππαδόκης τὰ ἀκόλουθα·
< Ἦν γὰρ τι, ὡς ἔοικεν, καὶ πρὸ τοῦ κόσμου τούτου, ὅ τῇ μὲν διανοίᾳ ἠμῶν ἐστί θεωρητόν, ἀνιστόρητον δὲ κατελείφθη, διὰ τὸ τοῖς εἰσαγομένοις ἔτι καὶ νηπίοις κατὰ τὴν γνῶσιν ἀνεπιτήδειον>
[ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ : Ἐπειδή, όπως φαίνεται, ὑπῆρχε κάτι καὶ πρὶν ἀπὸ αὐτὸν τὸν κόσμο, κάτι τὸ ὁποῖο μποροῦμε μὲν νὰ τὸ καταλάβουμε θεωρητικά μὲ τὴ διάνοιά μας, ὅμως ἀφέθηκε ἀνιστόρητο, ἐπειδὴ δὲν ἦταν κατάλληλο πρὸς ἀποκάλυψη γι' αὐτοὺς ποὺ τώρα μόλις εἰσάγονται στὴν γνώση καὶ εἶναι ἀκόμα νήπιοι ὡς προς αὐτήν.]
ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΕΙ:
< Ἦν τις πρεσβυτέρα τῆς τοῦ κόσμου γενέσεως κατάστασις ταῖς ὑπερκοσμίοις δυνάμεσι πρέπουσα, ἡ ὑπέρχρονος, ἡ αἰωνία, ἡ ἀΐδιος. Δημιουργήματα δὲ ἐν αὐτῇ ὁ τῶν ὅλων κτίστης καὶ δημιουργὸς ἀπετέλεσε, φῶς νοητὸν πρέπον τῇ μακαριότητι τῶν φιλούντων τὸν Κύριον, τὰς λογικὰς καὶ ἀοράτους φύσεις, καὶ πᾶσαν τὴν τῶν νοητῶν διακόσμησιν, ὅσα τὴν ἡμετέραν διάνοιαν ὑπερβαίνει, ὧν οὐδὲ τὰς ὀνομασίας ἐξευρεῖν δυνατόν. >
[ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ :Ὑπῆρχε μία κατάσταση παλιότερη τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου ποὺ ἅρμοζε στὶς ὑπερκόσμιες δυνάμεις, ποὺ ὐπερβαίνει τὸν χρόνο, αἰώνια, ἀΐδια. Καὶ ὁ Κτίστης ὄλων καὶ Δημιουργός σὲ αὐτὴν τὴν κατάσταση ἔπλασε δημιουργήματα, τὸ νοητό φῶς ποὺ στολίζει τὴν μακαριότητα αὐτῶν ποὺ ἀγαποῦν τὸν Κύριο, τὶς λογικές καὶ ἀόρατες φύσεις, καὶ όλο τὸν ἁρμονικό κόσμο τῶν νοητῶν, όσων υπερβαίνουν τὴν διάνοια μας, τῶν οποίων δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ συλλάβουμε οὐτε τὶς ὀνομασίες τους.]
Στὸ παραπάνω ἀπόσπασμα , ὁ Βασίλειος χρησιμοποιεῖ τὸν ΠΛΑΤΩΝΙΚΟ ΧΩΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΥΑΣ ΣΕ ΝΟΗΤΑ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΑ ὑποστηρίζοντας ὅτι ΠΡΙΝ ΤΟ ΑΙΣΘΗΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ὁ θεὸς ἔπλασε τὸ ΝΟΗΤΟ ΣΥΜΠΑΝ τῶν Ἀγγέλικῶν δυνάμεων κλπ.
Δὲν πρόκειται δηλ γιὰ κάποιο "προϋπάρχον" ΜΗ ΑΙΣΘΗΤΟ Σύμπσν ἀπὸ τὸ ὁποῖο προἐρχεται τὸ δικό μας , ὅπως φαντάστηκαν ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΜΟΥΣ κάποιοι σύγχρονοι ἀστροφυσικοί καὶ κοσμολόγοι ΑΓΝΟΟΥΝΤΕΣ ΤΙΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΠΕΡΙ ΝΟΗΤΩΝ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΩΝ -καὶ εἰδικῶς ἐδῶ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου.
Ὀ Βασίλειος μιλᾶ ἐδῶ γιὰ τὴν δημιουργία τοῦ ΝΟΗΤΟΥ Κόσμου τοῦ Πλατωνισμοῦ , τοποθετῶντας στὰ Νοητὰ τοὺς ΑΓΓΕΛΙΚΟΥΣ ΚΟΣΜΟΥΣ τῆς βιβλικῆς παράδοσης .
Βεβαίως—ΚΑΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΠΩ ΑΥΤΟ—ὁ Βασίλειος χρησιμοποιεῖ γιὰ τὸ Νοητὸ Σύμπαν (τὸ "ΑΟΡΑΤΟ" τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως) ἐπιθετικοὺς προσδιορισμοὺς ὅπως "ΥΠΕΡΧΡΟΝΟΣ—ΑΙΩΝΙΑ—ΑΪΔΙΟΣ" σὰν νὰ θεωρεῖ ὅτι ὁ Νοητὸς Κόσμος εἶναι ΑΙΩΝΙΟΣ καὶ ΑΪΔΙΟΣ,ὅπως πχ. οἱ ΕΝΑΔΕΣ τοῦ ΠΡΟΚΛΟΥ στὶς ὁποῖες ἀναπαράγονται οἱ ΘΕΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΟΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΠΟΛΥΘΕΪΣΜΟΥ (γιὰ τοὺς χριστιανοὺς νεοπλατωνικοὺς οἱ ΕΝΑΔΕΣ δηλ. ὁ κόσμος τῶν Νοητῶν , εἶναι οἱ ΑΓΓΕΛΟΙ τῆς ἑβραϊκῆς θεολογίας).
Ὁμως ἄν ΜΕΛΕΤΗΣΕΙ κάποιος προσεκτικὰ τὸ κείμενο θὰ διαπιστώσει ὅτι οι χαρακτηρισμοὶ αὐτοὶ ἀναφέρονται στην προϋπάρχουσα τῆς Δημιουργίας ΘΕΪΚΗ "ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ" δηλ. ἀναφέρεται στὴν Θεότητα.
Γι αύτὸ γράφει μετὰ ὅτι ΕΝΤΟΣ ΕΚΕΙΝΗΣ ΤΗΣ ΘΕΪΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ δημιουργήθηκαν {="ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΕΝ ΑΥΤῌ"} τὸ "νοητὸν φῶς" κλπ δηλ. Ο ΑΓΓΕΛΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ.
Τὰ ἴδια γράφουν ἄλλωστε καὶ οἱ ὐπὸλοιποι βυζαντινοὶ Πατέρες μιλῶντας ΠΛΑΤΩΝΙΚΑ γιὰ τὸν ΝΟΗΤΟ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ καὶ κυρίως οἱ ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΙ, πχ Γρηγόριος Νύσσης, Ἁγ.Αὐγουστῖνος κλπ.
Καὶ βεβαίως δεν θά μποροῦσε νὰ μιλᾶ ὁ Μέγας ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ περὶ ΑΙΩΝΙΟΥ ΝΟΗΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (ἢ προϋπάρχοντος ΜΗ ΑΙΣΘΗΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ) διότι αύτὸ θὰ ΑΚΥΡΩΝΕ τὸν βασικό του στόχο ΝΑ ΣΤΗΡΙΞΕΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΚΟ ΔΟΓΜΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ.
