ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΤΟΛΣΤΟΪ.

Ὁ ΤΟΛΣΤΟΪ στὸ ἐμβληματικὸ του ἔργο 1500 σελίδων "ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ" , ὅπου διαπραγματεύεται τοὺς ναπολεόντειους πολέμους , διατυπώνει τὸ φιλοσοφικό του δίλημμα ὡς εξῆς : ἄν ὑπάρχει κάποιος νόμος ἢ ἀρχὴ ποὺ διεπει τὴν ἱστορικὴ ἐξέλιξη, τότε τὰ ἀνθρώπινα ὄντα ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΑ διότι ὑπακούουν, εἴτε τὸ γνωρίζουν εἴτε ὄχι, στὸν ὑπἐρτατο αύτὸν νόμο ποὺ κινεῖ τὴν ἱστορία· Καὶ ἀντιστρόφως: ἄν οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἐλεύθεροι στὶς πράξεις τους ,τὀτε ΔΕΝ ΥΠΆΡΧΕΙ ΝΟΜΟΣ ΠΟΥ ΝΑ ΔΙΕΠΕΙ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ, διότι ἡ ἀνθρώπινη ἐλευθερία ἀκυρώνει κάθε ἔννοια ἱστορικοῦ νόμου. Εἶναι σαφὲς ὅτι ἡ μεγαλοφυία τοῦ ΤΟΛΣΤΟΪ μὲ τὸ—ἀναπάντητο ἐν πολλοῖς— δίλημμα του αύτὸ ἔθεσε τὸν δάκτυλον εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων τῆς ἱστορικῆς ἐπιστήμης—καὶ ὄχι μὸνον αὐτῆς..