ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΤΟΛΣΤΟΪ.
ἄν ὑπάρχει κάποιος νόμος ἢ ἀρχὴ ποὺ διεπει τὴν ἱστορικὴ ἐξέλιξη, τότε τὰ ἀνθρώπινα ὄντα ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΑ διότι ὑπακούουν, εἴτε τὸ γνωρίζουν εἴτε ὄχι, στὸν ὑπἐρτατο αύτὸν νόμο ποὺ κινεῖ τὴν ἱστορία·
Καὶ ἀντιστρόφως:
ἄν οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἐλεύθεροι στὶς πράξεις τους ,τὀτε ΔΕΝ ΥΠΆΡΧΕΙ ΝΟΜΟΣ ΠΟΥ ΝΑ ΔΙΕΠΕΙ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ, διότι ἡ ἀνθρώπινη ἐλευθερία ἀκυρώνει κάθε ἔννοια ἱστορικοῦ νόμου.
Εἶναι σαφὲς ὅτι ἡ μεγαλοφυία τοῦ ΤΟΛΣΤΟΪ μὲ τὸ—ἀναπάντητο ἐν πολλοῖς— δίλημμα του αύτὸ ἔθεσε τὸν δάκτυλον εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων τῆς ἱστορικῆς ἐπιστήμης—καὶ ὄχι μὸνον αὐτῆς..
