ΤΟ ΟΜΗΡΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ & Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ.
Τὸ περιλάλητο Ὁμηρικὸ Πρόβλημα εἶναι ,ἂν ὄχι τὸ μέγιστο, τουλάχιστον ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλὐτερα φιλολογικὰ προβλήματα καὶ δέν ἔγκειται μόνον στὸ ἐρώτημα ἄν ὑπῆρξε ὁ Ὅμηρος ἱστορικὸ πρὀσωπο ἢ ἂν ἦταν αύτὸς ὁ συγγραφέας τῶν Ἐπῶν ἢ ἂλλοι ΠΟΛΛΟΙ ραψῳδοί, ὅσο ΚΑΙ στὸ ΠΩΣ γρἀφτηκαν τὰ Ἔπη, ἡ ΙΛΙΑΔΑ καὶ ἡ ΟΔΥΣΣΕΙΑ, δηλ. στὸ ζήτημα τῆς σύνθεσης τῆς ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ.
Ὡς γενέθλια "ἡμέρα" πάντως τῆς Φιλολογίας θεωρεῖται ἡ ἔκδοση τὸ 1795 τοῦ ἔργου "PROLEGOMENA AD HOMERUM" {=προλεγόμενα στὸν Ὅμηρο} τοῦ F.A. WOLF,μὲ τὴν ὁποία ἐτέθη τὸ περίφημο ΟΜΗΡΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ.
Εἶχε προηγηθεῖ ἡ εὕρεση τοῦ ΚΩΔΙΚΑ VENETUS A τῆς ΙΛΙΑΔΑΣ στὴν Μαρκιανὴ Βιβλιοθὴκη τῆς ΒΕΝΕΤΙΑΣ (προσφορὰ τοῦ Ἕλληνα Καρδιναλίου ΒΗΣΣΑΡΙΩΝΟΣ).
Ὁ Wolf μελετῶντας τὸν ἀνωτέρω Κώδικα καὶ κυρίως τὰ ΣΧΟΛΙΑ, κατἐληξε στὸ συμπέρασμα ὅτι τὰ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ μὲ τὶς ἀντιφατικὲς διηγήσεις, ἀσυνέχειες καὶ ἐπαναλήψεις τους, ἀποτελοῦν ΣΥΜΠΙΛΗΜΑ ΠΟΛΛΩΝ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΟΛΛΩΝ ΑΙΩΝΩΝ καὶ ὄχι ἔργο ἑνὸς ἀνθρώπου...
Πχ. ἐνῶ στὴν Ραψ.Π τῆς Ἰλιάδας ὁ Ἀχιλλέας δίνει τὴν πανοπλία του στὸν Πάτροκλο, στὴν Ραψ.Σ ἐμφανίζεται νὰ τὴν ξαναφορᾶ..
Ἤ, ἐνῶ στὴν Ραψ.Ι, ἀποκρούει τὴν πρεσβεία τοῦ Ἀγαμέμνονα, στὴν Ραψ. Τ ἐμφανίζεται πάλι ἡ πρεσβεία αὐτὴ σὰν νἆναι ἡ πρώτη φορά ...
Ἤ, στὴν ΟΔΥΣΣΕΙΑ ὑπάρχει διαφοροποίηση στὸν ἀριθμὸ τῶν Μνηστήρων τῆς Πηνελόπης·
ἡ Ραψ.π τοὺς ἀριθμεῖ 108, ἡ Ραψ.α 110 καὶ ἠ Ραψ.β 52...
Εἰρήσθω ἐν παρόδῳ , ὅτι μποροῦμε νὰ ἐξάγουμε ΤΟ ΠΟΤΕ ΠΡΩΤΟΓΡΑΦΤΗΚΑΝ ΤΑ ΕΠΗ ἀπὸ πολλὰ πραγματολογικὰ στοιχεῖα , ὅπως πχ. τὶς περιγραφὲς ΚΑΥΣΗΣ τῶν νεκρῶν ,ἡ ὁποία ἴσχυε κατὰ τὴν γεωμετρικὴ περίοδο, ἀλλὰ δὲν ὑπῆρχε τὴν ἐποχὴ τῶν ΤΡΩΙΚΩΝ -13ος αἰ.πΧ-ὅπως γνωρίζουμε ἀπὸ τὶς ἀνασκαφὲς τοῦ ΣΛΗΜΑΝ.
Σήμερα βεβαίως ἔχουν ἀμβλυνθεῖ οἱ ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ἀπόψεις τοῦ WOLF ἀπὸ τοὺς ὑποστηρικτὲς τῆς ΣΥΝΘΕΤΙΚΗΣ ἄποψης , ἔτσι οἱ περισσότεροι εἰδικοὶ δέχονται ὅτι βεβαίως τὰ Ἔπη ἀποτελοῦν ΣΥΡΡΑΦΗ πολλῶν παλαιοτέρων ΡΑΨΩΔΙΩΝ, ὅπως ἔλεγε ὁ Wolf ,ἀλλὰ ΚΑΠΟΙΟΣ {=Ὅμηρος;} πρἐπει νὰ ΠΡΟΕΒΗ στὴν ἑνοποίηση αὐτή, πρὶν ΤΗΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥΣ ΣΕ ΜΙΑ "ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΗ" ΕΚΔΟΣΗ ἀπό τὸν ΟΝΟΜΑΚΡΙΤΟ ἐπὶ Πεισιστράτου (6ος αἰ.πΧ) στὴν Ἀθήνα.
Ὅσον ἀφορᾶ τὸ πρόβλημα τῆς ΓΛΩΣΣΑΣ τῶν Ὁμηρικῶν Ἐπῶν, τρεῖς εἶναι οἱ θεωρίες ποὺ προσπαθοῦν νά ἐπιλύσουν τὸ Ὁμηρικὸ Πρόβλημα·
1) ἡ θεωρία FICK κλπ σύμφωνα μέ τὴν ὁποἰα ἡ γλῶσσα τοῦ Ὁμήρου ἁποτελεῖται ἀπὸ τρἰα στρώματα : τὸ ἀρχικὸ τῆς ΑΙΟΛΙΚΗΣ διαλἐκτου, τὴν ΙΩΝΙΚΗ ἐπικάλυψη μὲ τὴν διάδοση τῶν Ἐπῶν στὴν Ἰωνία καὶ τὴν ΑΤΤΙΚΗ ἐπίστρωση τὴν ἐποχὴ καταγραφῆς τους ἐπὶ ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΟΥ
2) ἡ θεωρία WILAMOWITZ-Γ.ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ κλπ κατά τὴν ὁποία τὰ Ἔπη γράφτηκαν ἐξαρχῆς σὲ μιὰν ΜΕΙΚΤΗ ΑΙΟΛΟ-ΪΩΝΙΚΗ γλῶσσα
3) ἡ θεωρία CHANTRAINE κλπ ἡ ὁποία λαμβάνοντας ὑπόψιν τὴν ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ἑλληνικὴ τῶν Πινακίδων τῆς ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ Β' ὑποστηρίζει ὅτι ἡ γλῶσσα τῶν Ἐπῶν εἶναι ἡ μυκηναϊκὴ ἑλληνικὴ τοῦ 1500πΧ ἡ ὁποία ἀργὀτερα κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Σιδήρου (1000οΧ) διασπάστηκε στὶς Διαλέκτους ΑΙΟΛΙΚΗ καὶ ΙΩΝΙΚΗ ( δωρικὰ στοιχεῖα δὲν ὑπάρχουν στὸν Ὅμηρο, ἂν καὶ ἐμφανίζονται στὴν Γραμμικὴ Β’)
Καμμία θεωρία δὲν ἀπαντᾶ σὲ ὅλα τὰ φιλολογικὰ προβλήματα τῆς γλώσσας τῶν Ἐπῶν γι αὐτὸ καὶ καμμία θεωρία δὲν ἔχει ἐπικρατήσει ἀποκτῶντας τὸ ἐπιστημονικὸ consensus (πάντως ἡ σύγχρονη ἔρευνα ἔχει ἐπικεντρωθεῖ στὴν τρίτη θεωρία, συγκρίνοντας τὴν ὁμηρικὴ γλῶσσα μέ τὴν μυκηναϊκὴ τῶν Πινακίδων τῆς Γραμμικῆς Β' ποὺ ἀποκρυτογράφησε ὁ VENTRIS τὸ 1952)
Σὲ κάθε περίπτωση ἡ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ εἶναι μία τεχνητὴ γλῶσσα ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΙΛΗΘΗΚΕ ΠΟΤΕ καὶ <τὰ στοιχεῖα της εἶναι τόσο ΑΝΟΜΟΙΑ ὥστε δὲν μπορεῖ νὰ χρησιμοποιήθηκαν σὲ ὁρισμένο τόπο καὶ χρόνο> {ΜΠΑΜΠΙΝΙΏΤΗΣ}
__________
ΥΓ.Τὰ ΕΠΗ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ εἶναι τὸ ἀρχαιότερο λογοτεχνικὸ κείμενο τῆς ἑλληνικῆς (800πΧ)
καὶ ΕΠΙΒΙΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΜΗΡΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ — καὶ δὲν ἀναφέρομαι στὸ λεξιλόγιο ἀλλὰ στὸ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ.
Παραδείγματα :
1) ΣΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΡΘΡΑ.
ΤΑ ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΑΡΘΡΑ ΕΧΟΥΝ ΣΗΜΑΣΙΑ ΑΝΤΩΝΥΜΙΩΝ.
Ὡς γνωστὸν στὸν Ὁμηρο ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΡΘΡΑ (Ἄνδρα μὴ ἔννεπε μοῦσα...).
Τά <ὁ, ἡ, τό> ἀποτελοῦν ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ, ἄλλοτε ΔΕΙΚΤΙΚΕΣ {τὸν ξεῖνον* ...ἀποδέξομαι...} ἂλλοτε ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ {δῶρα τὰ** ὁ ξεῖνος δῶκε..}.
Παρομοίως καὶ στὴν ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (καθὼς καὶ σὲ νεοελληνικές ΔΙΑΛΕΚΤΟΥΣ) διατηρεῖται συχνὰ ἡ ΟΜΗΡΙΚΗ χρήση τοῦ ἄρθρου ὡς ΑΝΑΦΟΡΙΚΗΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΑΣ πχ. <βάλτε τὰ παπλώματα, τά {=τὰ ὁποῖα} ὑφάναν Ἀνεράδες> ἢ <τήν {=τὴν ὁποία} εἶχες δώδεκα χρονῶ κι ἥλιος δὲν σοῦ τὴν εἶδε>
2) Ο ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΣ ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
Στὸν Ὅμηρο ὁ ἐνεστὼς εἶναι ΑΧΡΟΝΟΣ γι αύτὸ καὶ συνδέεται μὲ ἐπιρρηματα ποὺ δηλώνουν παρελθόν (πάλαι) ἢ μέλλον (μετόπισθεν ἔχει =θὰ ἔχει). Κάτι παρόμοιο παρατηροῦμε καὶ στὴν Δημοτικὴ ποίηση: <σηκώνομαι μιὰ χαραυγὴ μαῦρος ἀπὸ τὸν ὔπνο, παίρνω νερὸ καὶ νίβομαι)
3) ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
Σχεδὸν ὅλα τὰ σχήματα λόγου ποὺ συναντοῦμε στὸν Ὅμηρο ὑπάρχουν καὶ στὰ Δημοτικὰ Τραγούδια. Σταχυολογῶ μερικὰ χαρακτηριστικὰ παραδείγματα :
Πχ. ΚΑΤΑ ΤΟ ΝΟΟΥΜΕΝΟΝ{= τὸ ὑποκείμενο λαμβάνεται κατὰ τὸ νόημα του κι ὄχι γραμματικῶς} :<ὁ κόσμος {ἀντί οἱ ἄνθρωποι} φκειάνουν ἐκκλησιές>
ΣΧΗΜΑ ΠΡΟΛΗΨΕΩΣ {=τὸν ὑποκείμενο τῆς δευτερεύουσας τίθεται ὡς ἀντικείμενο τῆς κύριας} : <ποιὸς εἶδε τὸν ἀμάραντο, σὲ τί βουνὸ φυτρώνει>
ΣΧΗΜΑ ΥΠΕΡΒΑΤΟΝ {=ἡ λέξη ἀποχωρίζεται ἀπὸ τὴν σχετιζόμενη νοηματικῶς λέξη μὲ τὴν παρεμβολὴ ἄλλων λέξεων} : <πίνω τὸ ὡραιοστάλαχτο τῆς πλάκας τὸ φαρμάκι>
ΣΧΗΜΑ ΠΡΩΘΥΣΤΕΡΟΝ {=ἀλλάζει ἡ νοηματικὴ σειρὰ τῶν λἐξεων καὶ προηγεῖται τὸ χρονικῶς μεταγενέστερο}:<ξεντύθη ὁ νιὸς ξεζώθηκε καὶ στὸ πηγάδι μπῆκε>
ΕΠΙΜΥΘΙΟ: πόσο δίκιο εἶχε ὁ ΤΖΑΡΤΖΑΝΟΣ ποὺ ἐπεσήμανε συνεχῶς μὲ παραδείγματα τὴν σχέση τῶν Ὁμηρικῶν Ἐπῶν μὲ τὰ Δημοτικὰ Τραγούδια —κι ὄχι μόνο μὲ αύτά, ἀλλὰ καὶ μὲ τὰ Ρεμπέτικα...
*ξεῖνος=ξένος
** τά=τὰ ὁποῖα
ΥΓ2 γιὰ τὴν ΑΛΗΘΙΝΗ ἱστορία ποὺ κρύβεται πίσω ἀπὸ τὰ ΤΡΩΙΚΑ βλ.
