Πλάτωνος, "Πρωταγόρας" : Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ & Η ΘΕΩΡΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ.
Πρῶτος ὁ ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ (550πΧ) στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα μίλησε περὶ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ* καὶ ἤδη κατὰ τὴν ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ εἶχε παραγκωνιστεῖ ἡ κυκλικὴ ἀντίληψη τοῦ ΗΣΙΟΔΟΥ περὶ τοῦ ΕΚΦΥΛΙΣΜΟΥ τοῦ ἀνθρώπινου εἴδους (πἐντε γένη : χρυσό, άργυρό, χάλκινο, ἡρωικό, γένος σιδήρου) ἀπὸ τὴν ἰδέα τῆς ΕΞΕΛΙΞΗΣ τοῦ ἀνθρώπου, ὃπως φαίνεται ἀπὸ τὰ κείμενα τῶν ΤΡΑΓΙΚΩΝ, τῶν ΣΟΦΙΣΤΩΝ, τὸν ΕΠΙΤΑΦΙΟ τοῦ Θουκυδίδη, τὸν ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ τοῦ Πλάτωνος κλπ.
[Συνεπῶς ΔΕΝ ἀληθεύει αύτὸ ποὺ ὑποστηρίζουν μερικοί—κυρίως θεολόγοι (πχ.Κούλμαν) ἀλλὰ καί..Δωδεακαθεϊστές—ὅτι στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα δέν ἀναπτύχθηκε Φιλοσοφία τῆς Ἱστορίας ἐπειδὴ δῆθεν οἱ Ἕλληνες εἶχαν μόνο κυκλικὴ ἀντίληψη τοῦ ἱστορικοῦ χρόνου καὶ συνεπῶς ἡ γραμμικὴ ἀντίληψη τῆς Ἱστορίας ἐμφανίστηκε γιὰ πρώτη φορὰ μὲ τὴν ΒΙΒΛΟ ]
Ἰδοὺ κάποια σχετικὰ κείμενα:
1) ΑΙΣΧΥΛΟΥ, ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ
(στιχ.442—468, 478—506)
Στὴν τραγωδία αύτὴ ὁ Αίσχύλος ἐξηγεῖ τὴν οὐσία τοῦ ἀνθρώπου μέ τὸν μῦθο τοῦ Προμηθέα ὁ ὁποῖος ἔβγαλε ἀπὸ τά σπήλαια τὸν ἄνθρωπο μέ τὸ ΠΥΡ ποὺ ἔκλεψε ἀπὸ τοὺς θεούς, μετατρέποντας τον, ἀπὸ ἕνα μὴ νοῆμον καὶ ζωῶδες ὄν στὸν σκεπτόμενο ἄνθρωπο.
2) ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ,ΑΝΤΙΓΟΝΗ (στιχ.332—371)
25 χρόνια μετά τὸν "Προμηθέα Δεσμώτη", ὁ Σοφοκλῆς ἀπαντᾶ στὸν Αἰσχύλο μέ τὸ Α' ΣΤΑΣΙΜΟ {="ούδὲν ἀνθρώπου δεινότερον πέλει"} τῆς "ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ" ἀποδίδοντας τὴν ΕΞΕΛΙΞΗ τοῦ ἀνθρὠπου στὴν ΑΥΤΟΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ του, καθότι ΤΙΠΟΤΑ ΑΠΟ ΟΣΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΠΟΔΟΘΕΙ ΣΕ ΚΑΠΟΙΟΝ "ΦΥΣΙΚΟ" ΠΡΟΟΡΙΣΜΟ ΤΟΥ —ἐξ οὗ καὶ ὁ χαρακτηρισμὸς "ΔΕΙΝΟΣ" ἐκ τοῦ "ΔΕΟΣ".
[ Δέος δὲν σημαίνει "φόβος" ἀλλὰ κάτι μεγαλύτερο· φοβοῦμαι κάτι ποὺ βλέπω, ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΝΟΗΣΙΜΟ. Ἀντιθέτως, δέος προκαλεῖ ὁ θάνατος, ὁ καρκῖνος, ὀ σεισμός...ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΣΟΦΟΚΛΗ "ΔΕΟΣ" ΔΕΝ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΟΥΤΕ Η ΦΥΣΗ, ΟΥΤΕ ΟΙ ΘΕΟΙ ,ΠΑΡΑ ΜΟΝΟΝ Η ΑΥΤΟΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ....]
3) στὸν διάλογο "ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ" ὁ Πλάτων περιγράφει μυθολογικῶς τὴν Δημιουργἰα τοῦ ἀνθρώπου σὲ ΤΡΙΑ ΣΤΑΔΙΑ :
α) ὀ ΕΠΙΜΗΘΕΑΣ ἐξ ἀβλεψίας ἄφησε τὸν ἄνθρωπο γυμνὸ ἀπὸ δυνὰμεις , ἕναν τρόπο τινα "γυμνὸ πίθηκο" , ὀ ὁποῖος ὅμως ΕΤΣΙ δὲν εἶχε καμμἰαν ἐλπίδα ἐπιβίωσης
β) τότε ἐπενέβη ὀ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ καὶ κλέβοντας ἀπὸ τὴν Ἀθηνᾶ καὶ τὸν Ἥφαιστο τὸ ΠΥΡ καὶ τὴν ΕΝΤΕΧΝΟ ΣΟΦΙΑ ἔδωσε στὸν ἄνθρωπο τὶς τεχνικὲς γνώσεις καὶ τὴν κατασκευαστικὴ ἰκανότητα (homo habilis θὰ τὸν λέγαμε μὲ σύγχρονη ὀρολογία) ὥστε νὰ ἐπιβιώσει στὴν Φύση μέσῳ τοῦ τεχνικοῦ πολιτισμοῦ.
γ) ἐπειδὴ ὅμως ἐκεῖνοι οἱ ἄνθρωποι τῆς ἐποχῆς τοῦ Προμηθέα δὲν διέθεταν ἱκανότητα κοινωνικοποίησης, ΑΛΛΗΛΟΕΞΟΝΤΩΝΟΝΤΑΝ ΟΠΟΤΕ ΣΥΝΑΓΕΛΑΖΟΝΤΟ (διότι δὲν κατεῖχαν τὴν Πολιτικὴ Ἀρετή—θυμίζω ὀ Πρωταγόρας ἐξηγεῖ στὸν Σωκράτη μὲ τὸν μῦθο αὐτό,τὸ διδακτὸν τῆς Ἀρετῆς) ἐπενέβη ὁ Δίας (ὁ μόνος κάτοχος τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς) καὶ δώρισε στοὺς ἀνθρώπους τὴν ΑΙΔΩ {=φιλότιμο} καὶ τὴν Δ̣ΙΚΗ {=αἴσθημα δικαίου} δηλ. τὴν ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΡΕΤΗ, γιὰ νὰ μπορέσουν νὰ κοινωνικοποιηθοῦν καὶ νὰ μὴν ἀφανιστοῦν.
Καὶ συνεχίζει ὁ Πλάτων τὸν μῦθο
τοῦ Πρωταγόρα γράφοντας τὰ ἐξῆς ἐκπληκτικά:
Ρώτησε, τότε ὁ Ἑρμῆς τὸν Δία, πῶς νὰ μοιράσει στοὺς ἀνθρώπους τὴν ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΡΕΤΗ: " ἐπὶ πάντας νείμω"[=σὲ ὀλους θὰ διανείμω τὴν πολιτικὴ ἀρετή] ἤ σὲ ΜΕΡΙΚΟΥΣ , ὅπως πχ τὰ διάφορα ταλέντα ἤ τὶς δεξιότητες.
"ΕΠΙ ΠΑΝΤΑΣ, ἔφη ὁ Ζεύς , ΚΑΙ ΠΑΝΤΕΣ ΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ" δηλ σὲ ὅλους . ΟΛΟΙ θὰ μετέχουν στὴν πολιτκὴ ἀρετή.
Ἐπισημαίνω ἐδῶ ὅτι τὸ προφανὲς γιὰ μᾶς σήμερα (ποὺ πιστεύουμε στὰ ἴσα ΠΟΛΙΤΙΚΑ δικαιώματα ΟΛΩΝ) δὲν ἦταν καθόλου προφανὲς στὴν ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ὅπου πολιτικὰ δικαιὠματα ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ ΟΙ ΔΟΥΛΟΙ, ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ καὶ ΟΙ ΜΕΤΟΙΚΟΙ [=ΞΕΝΟΙ]
Ἀποκαλύπτεται ἐδῶ λοιπὸν πόσον πρωτοποριακὸς νοῦς ἦτσν ὁ σοφιστὴς Πρωταγόρας καί πὀσον ἔντιμος ὁ "ἔχθρὸς" τῶν Σοφιστῶν Πλάτων ποὺ δὲν ἀπισιωπᾶ τὶς ἀντιλήψεις αὐτὲς τοῦ Πρωταγόρα , ὅπως παρουσιάζονται στὸν ἐν λόγῳ μῦθο ποὺ —θυμίζω—σκοπὸ εἶχε νὰ δείξει ὅτι ἡ Ἀρετὴ διδάσκεται.
Καὶ μία τελευταία ἐπισήμανση ·
ἡ ἰδέα τῶν Ἑλλήνων τῆς κλασσικῆς ἐποχῆς ὅτι ὁ ἄνθρωπος αὐτοδημιουργεῖται καὶ ἄρα συνεχῶς ἐξελίσσεται, γέννησε τὴν ἀντίληψη ὅτι τὸ Μέλλον τῆς ἀνθρωπότητας δὲν εἶναι ἀπὸ τὰ πρὶν ἐγγυημένο καὶ ἐξασφαλισμὲνο.
Γι αὐτὸ καὶ ὁ μῦθος τοῦ πλατωνικοῦ "Πρωταγόρα" δέν ἀναφέρεται μόνον σὲ ἕνα ἀπώτατο μυθολογικὸ παρελθὸν ποὺ περιγράφει τὴν προέλευση τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ ἀφορᾶ καὶ στὸ ΜΕΛΛΟΝ τῆς ἀνθρωπότητας γιατὶ διδάσκει ὀτι ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΧΩΡΙΣ "ΑΙΔΩ
ΚΑΙ "ΔΙΚΗ" {δηλ. Πολιτικὴ Ἀρετή} ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΜΕΝΕΣ ΝΑ ΑΥΤΟΚΑΤΑΣΤΡΑΦΟΥΝ ....
_________________
* ἐξ ἀλλοειδῶν ζώων ὁ ἄνθρωπος ἐγεννήθη (ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡ.134)
τὸν δὲ ἄνθρωπον ἑτέρῳ ζώῳ γεγονέναι τουτέστι ἰχθύι, παραπλήσιον κατ' ἀρχάς {=ὁ ἄνθρωπος ἀρχικὰ ἦταν παρόμοιος μὲ ἕνα ἄλλο πλάσμα καὶ συγκεκριμένα μὲ ψάρι—ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡ. 136}
_________
ΥΓ. Ἐνῶ στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα τῆς ΚΛΑΣΣΙΚΗΣ ἐποχῆς ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ Η ΑΥΤΟΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ (ὁπότε ἐξυπακούεται καὶ ἀνάλογη ΘΕΩΡΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ) στὴν ΒΙΒΛΟ ἡ Ἀνθρωπολογία τοῦ "ΚΑΤ' ΕΙΚΟΝΑ" τῆς "Γένεσης" δέν προϋποθέτει ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΦΥΣΕΩΣ , διότι ὁ ἂνθρωπος δὲν ἐξελίσσεται ὡς εἶδος {ὃπως πχ. στὸν πλατωνικό "Πρωταγόρα"} ἀλλὰ θεωρεῖται ΣΤΑΤΙΚΟΣ (τὰ ἴδια ὑποστήριζε καὶ ὁ Ἀριστοτἐλης) καθότι ἡ ΠΤΩΣΗ τοῦ Ἀδὰμ
ΔΕΝ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΕΙΔΟΣ ἀλλὰ τὸ ἐκφυλίζει , κατ' ἀναλογίαν τῶν διηγήσεων τοῦ Ἡσιόδου καὶ τῶν λοιπῶν ἀνατολικῶν Κοσμογονιῶν.
Ἀντιθέτως, ἡ ἀνθρωπολογικὴ ἀφήγηση τοῦ πλατωνικοῦ "ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ " ἢ τοῦ αἰσχύλειου "ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΔΕΣΜΩΤΗ" διδάσκει τὴν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου σὲ ἐξελικτικὰ ΣΤΑΔΙΑ:
ΑΛΛΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΕΙΔΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΜΗΘΕΑ (γυμνὸς πίθηκος), ΑΛΛΟΣ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑ (ἄνθρωπος κατασκευατής/homo habilis) , ΑΛΛΟΣ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΣ (ἄνθρωπος "σώφρων",
μέ τὴν ἀρχαιοελληνικὴ σημασία τοῦ ὀρου ΠΟΥ ΔΕΝ ΤΑΥΤΙΖΕΤΑΙ μὲ τὴν ἔννοια τοῦ homo sapiens/σοφοῦ ἀνθρώπου)
Αὐτὴ ὅμως ἡ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ἀντίληψη τῆς δημιουργἰας τοῦ ἀνθρώπου τῶν Τραγικῶν Συγγραφέων καὶ τῶν Σοφιστῶν ΔΕΝ ΥΠᾺΡΧΕΙ ΣΤΗΝ ΒΙΒΛΟ γιατὶ ἐκεῖ Δημιουργὸς εἶναι ὁ θεὸς καὶ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΕΦΑΠΑΞ.
Ἀντιθέτως στοὺς Ἕλληνες τῆς Κλασσικῆς Ἐποχῆς ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΘΕΟΣ , γι αὐτὸ καὶ ἠ ΦΥΣΗ (ἡ Γῆ) μπορεῖ νὰ δημιουργεῖ ὄντα ΣΕ ΣΤΑΔΙΑ δηλ. ἐξελικτικά.
