ΤΟ ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΗΓΗ ΤΩΝ ΛΟΓΙΩΝ.
<Συνοπτικὸ πρόβλημα> ὀνομάζεται ἤδη ἀπὸ τὸν 18 αἰ. τὸ πρόβλημα ποὺ δημιουργοῦν στὸν ἀναγνώστη οἱ χαρακτηριστικές,μέχρις ἐπιπέδου λέξεων ομοιότητες ἀλλὰ καὶ οἱ ἐμφανεῖς διαφορὲς, μεταξὺ τῶν τριῶν πρώτων Εὐαγγελίων, κατὰ Μᾶρκον (Μκ) κατὰ Ματθαῖον (Μτ) καὶ κατὰ Λουκᾶν (Λκ) ποὺ γι αύτὸ ἀποκλήθηκαν <Συνοπτικὰ Εὐαγγέλια>.
Γιὰ τὴν λὺση τοῦ προβλήματος ἔχουν προταθεῖ κυρίως οἱ παρακάτω λὺσεις :
1. Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΠΡΩΤΕΥΑΓΓΈΛΙΟΥ.
Τὰ τρία Συνοπτικὰ Εὐαγγέλια προέρχονται ἀπὸ ἑνα ἀρχικὸ ἑβραϊκό/ ἀραμαϊκό πρωτευαγγέλιο. Ὅμως αὐτὴ ἡ ὐπόθεση δὲν μπορεῖ νὰ ἐξηγήσει τὶς μεγάλες διαφορὲς μεταξὺ τῶν τριῶν Εὐαγγελίων.
2. ΥΠΟΘΕΣΗ ΠΡΟΦΟΡΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΝ.
Τα Εὐαγγέλια είναι το τελικό αποτέλεσμα μίας διαδικασίας συλλογής και επεξεργασίας επιμέρους προφορικών παραδόσεων ἢ μιᾶς κοινῆς προφορικῆς παράδοσης και τῶν γραπτών διηγήσεων στὶς ὁποῖες ἐξελίχθηκαν οἱ ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ αὐτὲς παραδόσεις.
Ἡ ὑπόθεση αὐτὴ δὲν μπορεῖ νὰ ἐξηγήσει ὅμως τὶς κραυγαλέες ὁμοιότητες μέχρις ἑπιπέδου λἐξεων ποὺ παρατηροῦνται στὸν Μτ καὶ Λκ.
3. ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΛΛΗΛΕΞΑΡΤΗΣΗΣ
Φιλολογικὴ ἐξάρτηση τῶν Συνοπτικῶν Εὐαγγελίων μεταξύ τους: ὁ κάθε εὐαγγελιστής χρησιμοποίησε σὰν πηγή το χρονικά προγενέστερό του.
Αὐτὴ ἡ θεωρία ἐξηγεῖ τὶς ὁμοιότητες ἀλλὰ ὄχι τὶς διαφορές (βλ. διαφορὰ γενεαλογιῶν τοῦ Ἰησοῦ ἢ τῆς διήγησης τῆς Γέννησης, μεταξὺ Μτ καὶ Λκ.) ἢ τὶς παραλείψεις στὸν ἕνα ἢ στοὺς δυὸ ἀπὸ τοὺς συνοπτικοὺς εὐαγγελιστές.
4. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΗΓΗΣ ΤΩΝ ΛΟΓΙΩΝ*
Σύμφωνα μὲ τὴν ἐπικρατοῦσα, ὡς πιθανώτερη ὑπόθεση, τὸ συνοπτικὸ πρόβλημα μπορεῖ νὰ λυθεῖ ὡς ἑξῆς :
Ἐν πρώτοις τὸ Μκ εἶναι τὸ ἀρχαιότερο Εὐαγγέλιο καὶ χρησιμοποιήθηκε ὡς πηγὴ ἀπὸ τὸν Μτ καὶ Λκ. Ἐπιπλέον, οἱ Μτ καὶ Λκ χρησιμοποιοῦν—ἐκτὸς τοῦ δικοῦ του ὑλικοῦ ὁ καθένας—καὶ μία δεύτερη γραπτὴ πηγή, τὴν ΠΗΓΗ ΤΩΝ ΛΟΓΙΩΝ ( Q ἐκ τοῦ γερμανικοῦ quelle =πηγή) ἡ ὁποία ἐχει σήμερα χαθεῖ, ἀλλὰ μποροῦμε νὰ τὴν ἀνασυνθέσουμε ἀπὸ τὸ ΚΟΙΝΟ ὑλικό τῶν 200 περίπου πανομοιὀτυπων στίχων μεταξὺ Μτ καὶ Λκ.
Ἡ Πηγὴ τῶν Λογίων ΔΕΝ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟ ΠΑΘΟΣ ἀλλὰ μὸνο διδαχὲς τοῦ Ἰησοῦ** καὶ μᾶλλον ἐξαρχῆς γράφηκε στὰ ἑλληνικὰ γιὰ κατηχητικοὺς λόγους εἴτε στὴν Παλαιστίνη εἴτε στὴν Συρία μεταξύ τοῦ 50 καὶ 70 μ.Χ. Πρόκειται δηλ. γιὰ ἕνα νέο φιλολογικὸ εῑ̓́δος, τὸ ὁποῖο κατόπιν ἐξελίχθηκε στὸ εἶδος τοῦ <Εὐαγγελίου> (Μκ)
Θὰ ὁλοκληρώσω αὐτὴ τὴν σύντομη παρουσίαση τοῦ συνοπτικοῦ προβλήματος καὶ τῆς προσπάθειας ἐπίλυσης του, μέ τὰ προβλήματα ποὺ ἀφήνει ΑΝΑΠΑΝΤΗΤΑ ἡ Θεωρία τῆς Πηγῆς τῶν Λογίων:
α) Ἀπὸ ποῦ προέρχεται τὸ ἰδιαίτερο ὑλικὸ τοῦ Μκ;
β) Πῶς ἐξηγεῖται τὸ λεγόμενο <κενό τοῦ Λκ. 9,17> στὴν διήγηση τοῦ χορτασμοῦ τῶν 5000, ὅπου ὁ Λκ {=καὶ ἤρθη τὸ περισσεῦσαν αὐτοῖς κλασμάτων κόφινοι δώδεκα} δὲν ἀκολουθεῖ τὴν διήγηση τοῦ Μκ 6,42—44 ;
γ) Γιατι ἀπουσιάζουν ἀπὸ τὴν Q οἱ διηγήσεις τοῦ Πάθους καὶ τῆς Ανάστασης;
Σέ κάθε περίπτωση πάντως ἡ θεωρία τῆς Πηγῆς τῶν Λογίων εἶναι ἡ μέχρι στιγμῆς καλύτερη ἀπάντηση ποὺ ἔχουμε γιὰ τὴν ἐπίλυση τοῦ Συνοπτικοῦ Προβλήματος.
_________
* Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ "ΠΗΓΗ ΤΩΝ ΛΟΓΙΩΝ" ΕΙΝΑΙ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΑΠΘ Π.ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ (φωτό) ἡ ὁποία ἐν συνόψει ἀναφέρει τὰ ἑξῆς γιὰ τὰ τεκμήρια ὕπαρξης αύτῆς τῆς ΓΡΑΠΤΗΣ Πηγῆς:
α) 200 περίπου στίχοι μεταξυ τῶν Εὐαγγελίων Ματθαίου καὶ Λουκᾶ εἶναι ἴδιοι ἀκόμα καὶ σὲ ἐπίπεδο λέξεων
β) ὑπάρχει κοινὴ διάταξη τῆς ὕλης
γ) ὑπάρχουν διττὰ λόγια, διπλὲς ἀφηγήσεις κλπ.
Τὰ παραπάνω δείχνουν ὅτι ἡ Πηγὴ τῶν Λογίων ἦταν γραπτὴ καὶ μάλιστα λόγῳ τῆς ἀπουσίας ἑβραϊσμῶν πρἐπει νὰ γράφτηκε πρωτοτύπως στὰ ἑλληνικά.
** ἡ ΠΗΓΗ ΤΩΝ ΛΟΓΙΩΝ περιεῖχε τὰ ἑξῆς κεφάλαια ·
- Τὸ κήρυγμα τοῦ Ἰωάννη (Λκ 3:7-9, Μθ 3:7-10)
- Οἱ πειρασμοὶ τοῦ Ἰησοῦ (Λκ 4:1-13, Μθ 4:1-11)
- Λόγια τῆς ἐπὶ τοῦ ὄρους ὁμιλίας, μακαρισμοί (Λκ 6:20-23, Μθ 5:3.4.6.11.12)
- Ἀγάπη πρὸς τοὺς ἐχθρούς (Λκ 6:27-42, Μθ 7:1-5.10.24-25, 15:14)
- Ἀκροατὲς καὶ ποιητὲς τοῦ λόγου (Λκ 6:47-49, Μθ 7:24-27)
- Θεραπεία δούλου τοῦ ἑκατόνταρχου (Λκ 7:1-10, Μθ 7:28α, 8:5-10.13)
- Ἡ ἐρώτηση τοῦ Βαπτιστῆ πρὸς τὸν Ἰησοῦ (Λκ 7:18-20, Μθ 11:2-3)
- Ἡ ἀπάντηση τοῦ Ἰησοῦ (Λκ 7:22-35, Μθ 11:4-19)
- Μαθητεία (Λκ 9:57-60, Μθ 8:19-22)
- Ἀποστολὴ τῶν μαθητῶν (Λκ 10:2-12, Μθ 9:37.38, 10:9-15)
- Οὐαί κατὰ τῶν γαλιλαϊκῶν πόλεων (Λκ 10:13-15, Μθ 11:20-24)
- Ἡ Κυριακὴ προσευχή (Λκ 11:2-4, Μθ 6:9-13)
- Ἡ θεία ἀνταπόκριση στὴν προσευχή (Λκ 11:9-13, Μθ 7:7-11)
- Περὶ Βεελζεβούλ (Λκ 11:14-22, Μθ 12:12-32)
- Τὸ ἀκάθαρτο πνεῦμα (Λκ 11:29-32, Μθ 12:32-42)
- Ὁ λύχνος καὶ τὸ φῶς (Λκ 11:23-36, Μθ 5:15, 6:22-23)
- Οὐαί κατὰ τῶν Φαρισαίων καὶ γραμματέων (Λκ 11:37, 12:1, Μθ 23:1-36)
- Ἐμπιστοσύνη στὸν Θεὸ καὶ ὁμολογία (Λκ 12:2-12, Μθ 10:19.26-33)
- Ἡ μέριμνα γιὰ τὰ ἐπίγεια (Λκ 12:22-34, Μθ 6:19-21.25-33)
- Ἐγρήγορση (Λκ 12:39-46, Μθ 24:43-51)
- Σημεῖα ποὺ προαναγγέλλουν τὰ ἔσχατα (Λκ 12:51-56, Μθ 10:34-36΅, 16:2-3)
- Συνδιαλλαγὴ μὲ τὸν ἀντίδικο (Λκ 12:57-59, Μθ 5:25.26)
- Παραβολὲς σιναπόσπορου καὶ ζύμης (Λκ 13:18-21, Μθ 13:31-33)
- Ἐσχατολογικὲς ἀνακατατάξεις (Λκ 12:23-30, Μθ 7:13-14, 8:11-12, 25:10-12)
- Θρῆνος γιὰ τὴν Ἱερουσαλήμ (Λκ 13:34-35, Μθ 23:37-39)
- Θυσίες τοῦ μαθητῆ τοῦ Ἰησοῦ (Λκ 14:26-35, Μθ 10:37-38, 5:13)
- Ὑπηρεσία σὲ δύο κυρίους (Λκ 16:13, Μθ 6:24)
- Ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν βιάζεται (Λκ 16:16, Μθ 11:12-13)
- Περὶ διαζυγίου (Λκ 16:18, Μθ 5:32)
- Ἡ ήμέρα τοῦ ἐρχομοῦ τοῦ Υιοῦ τοῦ ἀνθρώπου (Λκ 17:22-27.33-37, Μθ 24:26-28.37-39)
_______________
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Βασιλειάδης Πέτρος, Ἑρμηνεία τῶν Εὐαγγελίων, Πουρναρᾶς, Θεσ/νίκη, 2003
Βασιλειάδης Πέτρος ,Τὰ Λόγια τοῦ Ἰησοῦ, τὸ άρχαιότερο εὐαγγέλιο, Ἄρτος Ζωῆς, Ἀθήνα 2005
Καραβιδόπουλος Ἰωάννης,Εἰσαγωγὴ στὴν Καινὴ Διαθήκη, Πουρναρᾶς, Θεσ/νίκη, 2005
Βασιλειάδης Πέτρος, Βιβλικὲς Ἑρμηνευτικὲς Μελέτες, Πουρναρᾶς, Θεσ/νὶκη, 2000
Τσαλαμπούνη Αικατερίνη . «Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη. Το φιλολογικό είδος των Ευαγγελίων και το συνοπτικό πρόβλημα». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://eclass.auth.gr/courses/OCRS377 / .
ΥΓ. γιὰ τὰ 4 Κανονικὰ Εὐαγγἐλια οἱ εἰδικοὶ ἐπιστήμονες δέχονται τὰ ἑξῆς·
—τὰ Εὐαγγέλια ἀρχικὰ κυκλοφόρησαν ΑΝΩΝΥΜΩΣ. Ἀργότερα στὰ μέσα τοῦ 2ου αἰ. τοὺςἀποδοθηκαν ὀνόματα συγγραφέων {μὲ τὴν πρόθεση "ΚΑΤΑ"} σύμφωνα μέ τὴν παρἀδοση τῶν κατὰ τόπους Ἐκκλησιῶν {ΠΑΠΙΑΣ/ 150μΧ}
—τὸ ἀρχαιότερο Εὐαγγέλιο τὸ ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ φαίνεται νὰ ἀπευθύνεται σὲ ΛΑΤΙΝΟΦΩΝΟ κοινό (μεταφράζει ἑλληνικοὺς ὅρους στὰ λατινικά, πχ. ἔσω τῆς αὐλῆς ὅ ἐστὶν πραιτώριον—15,16, λεπτὰ δύο ὅ ἐστὶν κοδρἀντης—12,42) ἀκολουθεῖ τὴν θεολογία τοῦ Παὐλου ,ὄχι τοῦ Πέτρου (βλ. Πράξεις, Ὁμιλία τῆς Πεντηκοστῆς) ὅπως διἐδωσε λανθασμένα ἡ Παράδοση {βλ.ΠΑΠΙΑΣ, "Μᾶρκος ἐρμηνευτὴς Πέτρου γενόμενος} καὶ γράφτηκε πρὶν τὸ 70μΧ γιατὶ ταυτίζει τὴν Καταστροφὴ τῆς Ἱερουσαλὴμ μὲ τὸν Ἐρχομὸ τοῦ Υἱοῦ τοῦ Ἀνθρώπου (Κεφ.13)
—τὸ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ γράφτηκε γύρω στὸ 80μΧ γι αύτὸ διαχωρίζει τὴν Καταστροφὴ τῆς Ἱερουσαλὴμ ἀπὸ τὴν Β’ Παρουσία (Κεφ.24, 36) γράφτηκε μᾶλλον στὴν Ἀντιόχεια καὶ ἐκφράζει τὴν ΙΟΥΔΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ μερίδα ἀφήνοντας ὑπαινιγμοὺς κατὰ τῆς διδασκαλίας τοῦ ΠΑΥΛΟΥ γιὰ τὸ ἀνώφελο τῆς ΠΕΡΙΤΟΜΗΣ {=ὃς ἐὰν λύσῃ μίαν τῶν ἐντολῶν τούτων τῶν ἐλαχίστων ...ἐλάχιστος κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν—ΜΑΤΘ.5,19}
Σκοπὸς του εἶναι νὰ δείξει στοὺς Ἑβραίους ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἐκπληρώνει τὶς Προφητεῖες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης
—τὸ ΚΑΤΑ ΛΟΥΚΑΝ (ὅπως καὶ οἱ ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ) γράφτηκαν ἀπὸ κάποιον ἄγνωστο ἑλληνιστῆ ἴσως στὴν Ἔφεσο ὁ ὁποῖος, παρά τά ἀντιθέτως παραδιδόμενα , φαίνεται ὃτι ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ,ἀγνοεῖ ὅσα ἀναφέρει ὁ Παῦλος στὴν ἐπιστολὴ του ΠΡΟΣ ΓΑΛΑΤΑΣ γιὰ τὴν σὺγκρουση του μέ τὸν ΠΕΤΡΟ ἐξαιτίας τῶν χωριστικῶν ἀπόψεων τῶν ἰουδαιοχριστιανῶν τοῦ ΙΑΚΩΒΟΥ ΑΔΕΛΦΟΘΕΟΥ γιὰ τοὺς ἐξ Ἐθνῶν ἀπερίτμητους χριστιανούς, ἐνῶ ΑΓΝΟΕΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ.
Τὸ ἐν λόγῳ Εὐαγγελιο γραμμένο σὲ καλὰ ἑλληνικὰ χωρὶς ἑβραϊσμοὺς γύρω στὸ 85μΧ ἀπευθύνεται σὲ ἐθνικὸ κοινό.
—τὸ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ γνώρισε δύο τουλάχιστον ἐκδόσεις ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὸ ΚΕΦ.21 ποὺ προστέθηκε μετὰ τὴν πρώτη ἔκδοση ποὺ τελείωνε στὸν στῖχο 20,30 ,γράφτηκε περὶ τὸ 90μΧ πιθανῶς στὴν Ἔφεσο μᾶλλον ἀπὸ τὸν λεγόμενο Ἰωάννη ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟ (ἔτσι αύτοαποκαλεῖται ὁ ἴδιος στὶς ΙΩΑΝΝΙΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ). Γι αύτὸν μιλᾶ καὶ ὁ ΠΑΠΙΑΣ (βλ. Εὐσέβιος, Ἐκκλ.Ἱστ. Γ’ 39,3‒4) καὶ δὲν πρέπει νὰ ταυτίζεται μὲ τὸν Ἰωάννη υἱὸ ΖΕΒΕΔΑΙΟΥ ὁ ὁποῖος ἦταν ΨΑΡΑΣ στὴν Γαλιλαία καὶ δὲν θὰ μποροῦσε νὰ εἶχε τὴν γνώση τῶν ΕΚΛΕΠΤΥΣΜΕΝΩΝ ἑλληνικῶν τοῦ Δ’ ΕΥΑΓΓ. καθὼς καὶ τῆς ΦΙΛΩΝΕΙΑΣ φιλοσοφίας περὶ ΛΟΓΟΥ {=Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λὸγος}.
Σκοπὸς τοῦ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ ποὺ χρησιμοποιεῖ τὸν ΠΛΑΤΩΝΙΚΟ ΔΥΙΣΜΟ οὐρανίων καὶ γήινων ὄντων εἶναι νὰ ἐπιλύσει τὸ πρόβλημα τῆς ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ποὺ ταλάνισε τὴν Ἐκκλησία στὰ τέλη τοῦ 1ου αἰ. μέ τὴν εἰσαγωγὴ τῆς θεολογίας τοῦ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ , ἡ ὁποία μετασχημάτισε τὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία ἀπὸ ἐσχατολογικὴ κοινὀτητα ποὺ προσμένει τὸ Τέλος (σὰν κάποιους σημερινοὺς Ἰεχωβᾶδες, Ἀντβεντιστὲς ἢ Πεντηκοστιανούς...) σέ Μυστηριακὴ Θρησκεία . Γι αύτὸ καὶ ἔκτοτε ὅλη ἡ μετέπειτα θεολογία τῆς Ἐκκλησίας θεμελιώθηκε στὸ Δ’ Εὐαγγέλιο.
