Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΟΡΦΙΚΩΝ ΥΜΝΩΝ.
Στὰ μέσα τῆς δεκαετίας '60 ἐξεδόθη μιὰ μελέτη τοῦ ἀστρονόμου Κ.ΧΑΣΑΠΗ ἡ ὁποία —μεταξὺ τῶν ἄλλων—ἀνἠγαγε τοὺς Ὀρφικοὺς Ὕμνους
στὸ 1366πΧ !
Ο καλὸς ἀστρονόμος (ἀλλὰ ΧΩΡΙΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΕΣ γνώσεις) Κ. Χασάπης στήριξε τὴν ἄποψή του αὐτὴ στὸν στίχο τοῦ ΥΜΝΟΥ ΣΤΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝΑ "μίξας χειμῶνος θέρεος τ' ἴσον ἀμφοτέροισοιν "{34,21} ὅπου παρουσιάζεται ἰσότητα ἐποχῶν ,χειμῶνα καὶ καλοκαιριοῦ · ἔτσι μέ διὰφορους ὑπολογισμοὺς ἔδειξε ὅτι κάτι τέτοιο συνέβη τὸ 1366πΧ ἢ τὸ 11.835 πΧ.
Βεβαίως τὸ κείμενο ΔΕΝ λέει αύτό·
ἁπλῶς θέλοντας ὁ ποιητὴς νά τονίσει τὴν ἀρμονία τοῦ Ἀπόλλωνα ἀναφέρει ὅτι ὁ θεὸς τοῦ ἥλιου ἀνέμειξε ΙΣΟΜΕΡΩΣ χειμῶνα καὶ καλοκαῖρι
ΓΙΑ ΝΑ ΠΛΑΣΕΙ ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ {"δώριον εἰς ἔαρος πολυηράτου ὥραν ἄνθος"=τὸ ὠραῖο δωρικὸ ἄνθος τῆς πολυαγαπημένης Ἄνοιξης}.
Ὀ Χασάπης βεβαίως ΑΠΟΜΟΝΩΣΕ ΤΟΝ ΣΤΙΧΟ ΑΠΟ ΤΑ ΣΥΜΦΡΑΖΟΜΕΝΑ δίνοντας ἀστρονομικὴ χροιά, τὴν ὁποίαν, ὡστόσο, ΔΕΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ..
Ἀρκετὰ χρόνια ἀργότερα , τὸ 1984 περίπου, ὁ ἐκδότης τῆς Ἐγκυκλοπαιδεἰας "ΗΛΙΟΣ",
ὁ ΙΩ.ΠΑΣΣΑΣ, ὐποστήριξε στὴν ἔκδοση τῶν "ΟΡΦΙΚΩΝ" του ,τὴν πρωιμότερη χρονολόγηση γιὰ τὴν προέλευση τῶν Ὀρφικῶν, δηλ. τὸ 11.835πΧ καὶ ἡ ἄποψη αύτὴ διαφημίστηκε καὶ διαδόθηκε ἔκτοτε ποικιλοτρόπως..
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ;
Τὸ ὀρφικὸ Corpus* ἀποτελεῖται ἀπὸ τρεῖς συλλογὲς ὑπὸ τοὺς τίτλους "ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΑ",
"ΟΡΦΕΩΣ ΥΜΝΟΙ" καί "ΛΙΘΙΚΑ". Τὶς συλλογὲς αὐτὲς ἐξέδωσαν καὶ σχολίασαν τιτᾶνες ,Γερμανοὶ κυρίως, ΕΙΔΙΚΟΙ φιλόλογοι ὅπως ὁ O KERN ,ὁ A.DIETERICH κλπ ἤδη ἀπὸ τὸν 19ο αἰ.καὶ ἡ φιλολογικὴ καὶ ἱστορικὴ ἔρευνα ἔδειξε ὅτι τὰ ΟΡΦΙΚΑ εἶναι ἔργο τῆς ΡΩΜΑΪΚΗΣ (καὶ ὑστερρορωμαϊκῆς) περιόδου γιὰ τοὺς ἑξῆς λόγους:
1) ΑΓΝΟΟΥΝ ΤΗΝ ΟΡΦΙΚΟΠΥΘΑΓΟΡΕΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ.
Τὸ ὀρφικὸ κίνημα τοῦ 6ου αἰ.πΧ ΑΛΛΑΞΕ ΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΩΣ ΣΚΙΑΣ ΣΤΟΝ ΑΔΗ μέ τὴν ίδέα περὶ ΠΡΟΫΠΑΡΞΗΣ ΤΗΣ ΑΘΑΝΑΤΗΣ,ΘΕΪΚΗΣ ΨΥΧΗΣ ἠ ὁποία ἐνσαρκώνεται στὰ δεσμὰ τῆς ὕλης, ὀπότε τὸ σῶμα ἀποτελεῖ φυλακὴ ἢ τάφο (σῶμα—σῆμα) καὶ συνεπῶς ὁ θάνατος ἀπελευθέρωση.
Αὐτὴ ἡ ὀρφικὴ ἀντίληψη ΑΓΝΟΕΙΤΑΙ
σὲ ΟΛΟΚΛΗΡΟ τὸ λεγόμενο Ὀρφικό Corpus...
2) στοὺς Ὀρφικοὺς Ὕμνους ὅμως προῦποτίθεται καὶ ὑπονοεῖται ὁ ΣΤΩΙΚΙΣΜΟΣ μέ τὴν ἀλληγορικὴ ερμηνεία τῶν θεῶν (ΑΗΡ= ΗΡΑ, ΠΟΣΕΙΔΩΝ= ΠΟΝΤΟΣ κλπ) , τὸν ἑνοθεϊστικὸ συγκρητισμό (ΟΛΟΙ ΟΙ ΘΕΟΙ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΕΝΟΣ ΘΕΟΥ—ΛΟΓΟΥ) καὶ μέ τὴν ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ ΑΦΗΡΗΜΕΝΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ (βλ.ὕμνους πρὸς ΒΟΡΕΑ,ΔΙΚΗ,ΝΕΜΕΣΙ,ΝΕΦΕΛΩΝ κλπ).
3)οἰ Ὀρφικοί Ὕμνοι ἀναφέρονται σὲ θεότητες τῆς ΡΩΜΑΪΚΗΣ ἐποχῆς καὶ μάλιστα εἰδικῶς ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ προελεύσεως, ὄπως τὸν ΣΑΒΑΖΙΟ, τὴν ΡΕΑ,τὸν ΚΟΡΥΒΑΝΤΑ ,τὴν ΜΙ'ΣΗ, τὴν ΜΗΛΙΝΟΗ,τὴν ΤΥΧΗ κλπ
Μάλιστα ἡ ΕΥΧΗ ΠΡΟΣ ΜΟΥΣΑΙΟΝ ἀναφέρει καὶ τὸν ΑΙΩΝΑ, τὴν γνωστὴ θεότητα τοῦ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΥ {"Αἰῶνος ὑπείροχον ἰσχύν"}.
4) ἡ ἴδια ἡ ΔΟΜΗ καὶ τὸ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ τῶν Ὕμνων ΠΡΟΫΠΟΘΕΤΟΥΝ μεταγενέστερες ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΕΣ ΘΕΟΥΡΓΙΚΕΣ πεποιθήσεις τῆς ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ περιόδου, σύμφωνα μὲ τὶς ὁποῖες Η ΑΠΑΡΙΘΜΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥΣ
{βλ πχ στὸν Ὕμνο πρὸς τὸν Δία·
"Ζεῦ κρόνιε, σκηπτροῦχε,καταιβάτα,
ὀβριμόθυμε...ἀστράπιε, βρονταῖε, κεραύνιε..."}.
Δηλ. οἱ Ὀρφικοὶ Ὕμνοι ἀποτελοῦν στὴν πραγματικότητα ΜΑΓΙΚΕΣ ΕΠΩΔΕΣ, παρόμοιας μορφῆς μὲ ἄλλα ἀνάλογα κείμενα τῆς ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ,ὅπως πχ τοὺς ΜΑΓΙΚΟΥΣ ΠΑΠΥΡΟΥΣ ἢ τοὺς ΥΜΝΟΥΣ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ.
5) ἡ γλῶσσα τῶν Ὀρφικῶν Ὕμνων ΜΙΜΕΙΤΑΙ ΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ (ὅπως καὶ παρόμοια κείμενα τῆς πρωτοβυζαντινῆς περιόδου πχ ΥΜΝΟΙ ΠΡΟΚΛΟΥ) ἀλλὰ σὲ ἀρκετὰ σημεῖα χρησιμοποιεῖ λέξεις ποὺ ΠΡΟΔΙΔΟΥΝ τὴν μεταγενέστερη ἐποχὴ ποὺ γράφτηκαν τὰ κείμενα αύτά ·
βλ. πχ τὴν χρήση τοῦ προσωνύμιου "ΜΕΜΦΙΤΗΣ" ποὺ ἀποδίδεται στὸν Ἀπόλλωνα, στὸν ὁμώνυμο ὕμνο {Μεμφίτης— ἐκ τῆς Μέμφιδος —λεγόταν ὁ γυιὸς τοῦ Πτολεμαίου Η’ περὶ τὸν 2ο αἰ.πΧ} ἢ τό προσωνύμιο "ΒΑΣΣΑΡΟΣ" γιὰ τὸν Διόνυσο (ὕμνος 52ος πρός Τριετηρικόν) ὁροι ποὺ παραπἐμπουν στὰ ἑλληνιστικὰ χρόνια καὶ ρωμαϊκὰ χρόνια.
6) στὰ "ΛΙΘΙΚΑ" (στ.52—79) γίνεται άναφορὰ περὶ ΔΙΩΓΜΩΝ ΤΟΥ ΠΟΛΥΘΕΪΣΜΟΥ παραπέμπουσα στὸν 4ο αἰ.μΧ {"πτολίων τε καὶ ἀγρῶν ἥλασαν ἐσθλὴν σοφὶην"=ἔδιωξαν ἀπὸ τὶς πόλεις καὶ τοὺς ἀγροὺς τὴν ἀγαθὴ σοφία } περιγράφοντας μάλιστα καὶ τὸ ΦΟΝΟ κάποιου μεγἀλου ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΘΕΟΥΡΓΟΥ (ἴσως τοῦ ΣΩΠΑΤΡΟΥ ἀποκεφαλισθέντος ἐπὶ Μ.Κων/νου ἤ τοῦ ΜΑΞΙΜΟΥ ΕΦΕΣΙΟΥ σφαγέντος ἐπὶ ΒΑΛΕΝΤΟΣ τὸ 372 μΧ) ποὺ τὸν ἀποκάλεσαν "ΜΑΓΟ "{="τεύξωσι μὰγοιο"} καὶ τὸν ΑΠΟΚΕΦΑΛΙΣΑΝ {="ὑπ'ἄορι κρατὸς ἀμερθείς"=μέ ξῖφος στερήθηκε τὸ κεφάλι του}.
ΠΟΙΟΙ ΕΓΡΑΨΑΝ ΤΟΥΣ ΟΡΦΙΚΟΥΣ ΥΜΝΟΥΣ;
Τὸ πιθανότερο εἶναι ὅτι τὸ κείμενο ποὺ διαθέτουμε σήμερα ἀποτελεῖ τὸ ΥΜΝΟΛΟΓΙΟ
(Μαγικὲς ΕΠΩΔΕΣ) μιᾶς κοινότητας ὀπαδῶν τοῦ ΔΙΟΝΥΣΟΥ στὴν ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ (Πέργαμος) στὸ τέλος τῆς ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ποὺ τελοῦσε ΘΕΟΥΡΓΙΚΑ μυστὴρια καὶ χρησιμοποιοῦσε τὸ ὄνομα τοῦ ΟΡΦΕΑ ὡς προστάτη της.
Τὰ κείμενα πάντως αὐτὰ ἐπιβίωσαν σὲ ἔφτασαν μέχρι τὶς ἠμέρες μας χάρη στοὺς νεοπλατωνικοὺς κύκλους τοῦ Βυζαντίου οἰ ὁποῖοι πάντα ἔδειχναν ἐνδιαφέρον γιὰ θεουργικὲς πρακτικὲς ..
_____________
ΥΓ γιὰ μιὰ πρόχειρη βιβλιογραφία (ἄν καὶ ὀλίγον πεπαλαιωμένη) προτείνω τὸ σύγγραμμα τοῦ 1952 τοῦ W.K.C.GUTHRIE:
"Ο ΟΡΦΕΑΣ ΚΑΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ" (Καρδαμίτσας,2000)
_______
* συμπληρώνω ΚΑΙ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΖΩ
λόγῳ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ πολλῶν ·
ὁ ὀρφικὸς ΠΑΠΥΡΟΣ ΤΟΥ ΔΕΡΒΕΝΙΟΥ,ἡ ΧΡΥΣΗ ΠΛΑΚΑ ΤΟΥ ΙΠΠΩΝΙΟΥ , ἡ Ὀρφικὴ θεογονία στοὺς ΟΡΝΙΘΕΣ τοῦ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ καὶ ἀλλα συναφῆ κείμενα τοῦ 5ου καὶ 4ου αἰ.πΧ, ποὺ μεταδίδουν τὴν (ΑΓΝΩΣΤΗ ΣΤΟΝ ΟΜΗΡΟ) θεωρία τῆς ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗΣ στὸν ἑλληνικὸ κόσμο, ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΚΑΜΜΙΑ ΣΧΕΣΗ με τὰ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΑ κείμενα τῆς ἑλληνιστικῆς, ρωμαϊκῆς καὶ βυζαντινῆς ἐποχῆς ποὺ φερουν τοὺς τίτλους: ΟΡΦΙΚΟΙ ΥΜΝΟΙ, ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΑ καὶ ΛΙΘΙΚΑ.
Εἶναι γνωστὰ ἐπιστημονικῶς ὁλα αὐτὰ
ἀπὸ τὸν προηγούμενο αἰῶνα.
