Η ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΤΟΥ ΓΡΗΓ. ΠΑΛΑΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΝ 14ο ΑΙ.

Προκαλεῖ ἀλγεινὴ ἐντύπωση σὲ ὅποιον διαβάσει τοὺς "ΛΟΓΟΥΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ"τοῦ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ  μέγιστου θεολόγου τῆς Ὀρθοδοξἰας τὸν 14ο αἰ., τὸ ΜΕΝΟΣ του κατὰ τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφἰας ποὺ ξεπερνᾶ ἀκόμα καὶ τὸν ἀκραῖο " ἀνθέλληνα" ΤΕΡΤΥΛΛΙΑΝΟ.

 Βεβαίως γιὰ ὅποιον διαθέτει ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΗ ΓΝΩΣΗ τῆς βυζαντινῆς Ἱστορίας ὁ "ἀνθελληνισμός" τοῦ Γ.Παλαμᾶ δὲν προξενεῖ ἔκπληξη διότι ὁ βυζαντινὸς θεολόγος στρεφόμενος κατὰ  τοῦ  ΒΑΡΛΑΑΜ καὶ τῆς σχολαστικῆς θεολογίας τοῦ ΑΚΙΝΑΤΗ, πολεμᾶ κατ'οὐσίαν ὄχι τὸν Καθολικισμό, ἀλλὰ τὴν ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ἡ ὁποία ἤδη ἔχει ξεκινήσει στὴν Ἰταλία.

 

Θυμιζω ὅτι στὴν ΔΥΣΗ ἄρχισε ἡ μετάφραση τῶν ἔργων  τοῦ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ καὶ τῶν λοιπῶν Ἑλλήνων —καὶ ΑΡΑΒΩΝ—σοφῶν ἤδη  ἀπὸ τὸν 11ο αἰ. μέ τὴν ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΤΟΛΕΔΟ καὶ τὴν κατοχὴ τῶν βιβλιοθηκῶν τῶν Ἀράβων τῆς ΙΣΠΑΝΙΑΣ.

  Ἐκεὶνους τοὺς αἰῶνες, 11ο—13ο αἰ., γνώρισαν οἱ Δυτικοὶ τὴν ΑΛΓΕΒΡΑ τοῦ ΧΟΥΑΡΙΖΜΙ , τὴν ΟΠΤΙΚΗ τοῦ ΑΛΧΑΖΕΝ —ἐξ οὗ καὶ τὰ ..ματογυάλια..—τὰ ΣΤΟΙΧΕΙΑ τοῦ ΕΥΚΛΕΙΔΗ,  τὸ ΟΡΓΑΝΟ τοῦ Ἀριστοτέλη,τὰ ἔργα τοῦ ΑΡΧΙΜΗΔΗ ,τὴν ΑΛΜΑΓΕΣΤΗ τοῦ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ , τὶς ΙΑΤΡΙΚΕΣ πραγματεῖες τοῦ ΓΑΛΗΝΟΥ καὶ τοῦ ΑΛ ΡΑΖΗ  κλπ  καὶ ἄρχισε ἕνα ΤΙΤΑΝΙΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ἀπὸ τὰ ΑΡΑΒΙΚΑ , μὲ τοὺς ΓΟΥΛΙΕΛΜΟ ΤΟΥ ΜΕΡΜΠΕΚΕ, μεταφραστῆ τοῦ Ἀριστοτέλη καὶ τοῦ Ἀρχιμήδη,  ΑΔΕΛΑΡΔΟ ΤΗΣ ΜΠΑΘ, μεταφραστῆ τοῦ Ἀλ Χουαρίσμι καὶ τοῦ Εὐκλείδη,  ΓΕΡΑΡΔΟ ΤΗΣ ΚΡΕΜΟΝΑ, μεταφραστῆ τοῦ Πτολεμαίου ,τοῦ Ραζῆ καὶ τοῦ Γαληνοῦ κλπ  ΕΝΑ  ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΤΙΤΑΝΙΟ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑ  ποὺ οδήγησε  κατόπιν στὴν Ἀναγέννηση.

 Ἡ βυζαντινὴ Ὀρθοδοξία βρέθηκε τότε στὸ ΙΣΤΟΡΙΚΟ δίλημμα , ΑΝ ΘΑ  ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ἤ ΟΧΙ.

 Ὅταν ὁ ΤΖΙΟΤΟ καὶ ὁ ΜΑΣΑΤΖΙΟ ἐπανέφεραν τὴν ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ στὴν ζωγραφικὴ ,δηλ. τὸν ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟ τῆς ἀρχαιότητας, ἡ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ δέν τόλμησε  νὰ ἀπαγκιστρωθεῖ ἀπὸ τὸν συμβολισμὸ τῆς βυζαντινῆς ΜΕΤΑΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΚΗΣ  Παράδοσης.

(βλ. φωτό.  τμῆμα ἀπὸ τὴν ΒΑΠΤΙΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ , Μυστρᾶς) .

 Η Δυτικὴ Ἀναγέννηση ἔμαθε ἀπὸ τὸν ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ὅτι ἡ γνώση τῆς Φύσης μέσα ἀπὸ τὴν ΕΠΙΣΤΗΜΗ καὶ τὴν ΕΡΕΥΝΑ, δηλ.τὸν ΟΡΘΟ ΛΟΓΟ,  ἀποτελεῖ προορισμὸ τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὁ ΑΚΙΝΑΤΗΣ τόνιζε ὅτι ἠ ΕΠΙΣΤΗΜΗ καὶ ἡ ΠΙΣΤΗ εἶναι παράλληλοι δρόμοι ποὺ ὀδηγοῦν στὴν ΙΔΙΑ Ἀλήθεια.

Γιὰ τὸν Παλαμᾶ καὶ τὴν (τότε)  Ὀρθοδοξία ὅμως ,

ὁ ΟΡΘΟΣ ΛΟΓΟΣ ἦταν ὀ ΜΕΓΑΣ ΕΧΘΡΟΣ τῆς Πίστης.

Γράφει ὀ Παλαμᾶς ὅτι ΕΚ ΔΑΙΜΟΝΩΝ Η ΕΛΛΗΝΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ & Η ΓΝΩΣΗ:

 <Ἀλλ᾿ ἐκεῖνο πόθεν ἔχεις λαβών, ὡς ἐκ δαιμόνων φανῆναι καί εἰς δαίμονας φέρειν τήν φιλοσοφίαν διισχυρίζομαι; «Ὅτι», φησί, «τῶν Ἑλλήνων τούς ἄκρους παράγεις λέγοντας ἀριδήλως ἐκ δαιμόνων ἐπιπνοίας τήν γνῶσιν δέξασθαι>.

(Λόγ.1ος)

 

Βεβαίως ἡ θεολογικὴ ἐπικάλυψη τῆς ἀντιπαράθεσης ΠΑΛΑΜΑ—ΒΑΡΛΑΑΜ άφοροῦσε στὸ άρχαῖο ἐρώτημα ΑΝ ΜΕΤΕΧΕΤΑΙ Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ἢ ὄχι.

 Ἡ ἀφορμὴ δόθηκε ἀπὸ μοναχοὺς τοῦ Ἁγ. Ὄρους οἱ ὁποῖοι ἰσχυρίζονταν ὅτι μποροῦσαν μὲ κατάλληλες ἀσκήσεις ἀναπνοῶν καὶ ὀμφαλοσκοπία νὰ δοῦν τὸ Θεῖο Φῶς . 

Ὅλη αὐτὴν τὴν διαδικασία τὴν ὀνόμαζαν "ΗΣΥΧΙΑ" .

Σὲ αύτοὺς ἐπιτἐθηκε ὁ θεολόγος Βαρλαὰμ ἐκ Καλαβρίας ὑποστηρίζοντας ὅτι οὐδεὶς μπορεῖ νὰ δεῖ τὸν θεὸ μέ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΙΣΠΝΟΩΝ ἁλλὰ με τὴν κάθαρση τοῦ νοῦ ἀπὸ τὶς αἰσθήσεις μέσῳ τῆς Προσευχῆς μπορεῖ κάποιος νά ἀντιληφθεῖ τὸν θεὸ μέσῳ ΣΥΜΒΟΛΩΝ τῆς Παρουσίας Του. (ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΕΧΟΥΝ ΧΑΘΕΙ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΚΑΙ Ο,ΤΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟ ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ 9 ΛΟΓΟΥΣ ΤΟΥ ΓΡ.ΠΑΛΑΜΑ).

Τούς Ἡσυχαστὲς Μοναχοὺς ὑπεράσπισε ὁ Παλαμᾶς κι ἔτσι ξεκίνησε ἡ γνωστὴ ΗΣΥΧΑΣΤΙΚΗ ΕΡΙΔΑ.

 Τὸ ἐρώτημα ἦταν ἂν οἱ ΔΙΑΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟΙ Μοναχοὶ βλέπουν τὸ Θεῖο Φῶς δηλ. ΑΝ ΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΗΝ ΘΕΙΑ ΟΥΣΙΑ.

 Γιὰ τὸν ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟ Βαρλαὰμ αύτὸ ἢταν ἀδιανόητο· Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΜΕΘΕΚΤΗ.

Γιὰ τὸν ἑπίσης ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟ Παλαμᾶ βρέθηκε μιὰ ΜΕΣΗ λύση μὲ τὴν χρήση τῶν ΕΝΑΔΩΝ τοῦ ΠΡΟΚΛΟΥ: 

ὁ ἄνθρωπος, ὁ Ἅγιος ἄνθρωπος βεβαίως, ΜΕΤΕΧΕΙ στὶς ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ τοῦ Θεοῦ{=Ἑνάδες τοῦ Πρόκλου} καὶ ὄχι στὴν οὔτως ἢ ἂλλως ἀμέριστη Οὐσία Του. 

Τὸ πρόβλημα εἶναι, ὅπως ἀντιλαμβάνεται ὁ καθένας, ἀκραιφνῶς φιλοσοφικὸ καὶ ὁ ΒΑΡΛΑΑΜ κατήγγειλε τὸν Παλαμᾶ γιὰ ΔΙΘΕΪΣΜΟ {3,1,4} καὶ ΘΕΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ (δηλ. τῶν ΕΝΑΔΩΝ τοῦ ΠΟΛΥΘΕΪΣΤΗ Πρόκλου).

 Ὅμως αὐτὴ ἡ διαμάχη ΑΠΕΚΡΥΨΕ τὴν ούσία τῆς σύγκρουσης Βαρλαάμ—Παλαμᾶ πού ἢταν ἡ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ—ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ.

 Ἡ καρδιὰ τοῦ ζητήματος ἦταν ἡ ἀκόλουθη·

ἡ  Ὀρθοδοξία ,ὡς νεοπλατωνίζουσα, ΥΠΟΤΙΜΑ ΤΗΝ ΥΛΗ , ὑποτιμᾶ τὸν Κτιστὸ Κόσμο καὶ κατ'ἐπέκταση τὸν ΟΡΘΟ ΛΟΓΟ.

Γιὰ τὸν νεοπλατωνικὸ Παλαμᾶ ὁ θεὸς εἶναι ἕνας ἀλλά σὲ 3 ἐπίπεδα ὕπαρξης·

ὁ θεὸς στὴν Οὐσία Του, ὁ θεὸς στὶς Ἄκτιστες Ἐνἐργειες Του καὶ ὀ θεὸς στὶς κτιστὲς ἐνἐργειες δηλ.τὴν Δημιουργία.

ΚΑΤΑ ΠΑΡΟΜΟΙΟΝ ΤΡΟΠΟ καὶ ὁ παγανιστικὸς Νεοπλατωνισμὸς γέμιζε τὸ κενὸ ἀνάμεσα στὸ ΕΝ καὶ τὴν Φύση μὲ πλῆθος Ὀντοτήτων βλ.πχ τὶς ΕΝΑΔΕΣ τοῦ Πρόκλου ἢ τὰ ΜΕΤΕΧΟΜΕΝΑ καὶ τὰ ΜΕΤΕΧΟΝΤΑ τοῦ Ἰάμβλιχου.

Ὃμως καὶ οἰ δὺο νεοπλατωνισμοί, χριστιανικὸς καὶ πολυθεϊστικὸς συμφωνοῦσαν σὲ κάτι· ΥΠΟΤΙΜΟΥΣΑΝ ΚΙ ΟΙ ΔΥΟ ΤΟΝ ΚΤΙΣΤΟ ΚΟΣΜΟ.

 Η ΚΤΙΣΗ  ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΝΟΗΜΑ ΚΑΘΕΑΥΤΗΝ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ  ΕΙΝΑΙ ΧΩΡΙΣ ΣΗΜΑΣΙΑ εἴτε γιὰ τὸ ἄτομο εἰτε γιὰ τὴν κοινότητα. 

Σκοπὸς τοῦ κτιστοῦ ὄντος εἶναι ἡ μετοχὴ στὶς ἄκτιστες ἐνεργειες τοῦ θεοῦ, ἡ θέωση. 

ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ δηλ. Η ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΣΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΠΟΣΠΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΑΠΟ ΤΗΝ (νεοπλατωνίζουσα) ΘΕΩΣΗ.

Σωστὰ κατάλαβε ὁ Παλαμᾶς ὅτι ὁ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ ποὺ μετἐφερε ὁ Βαρλαὰμ  θὰ ἔθετε σὲ κίνδυνο τοὺς ΗΣΥΧΑΣΤΕΣ ΜΟΝΑΧΟΥΣ οἱ ὁποῖοι (νεοπλατωνικότατα ) ΥΠΟΤΙΜΟΥΣΑΝ ΤΟΝ ΥΛΙΚΟ ΚΟΣΜΟ.

  Κατ' αὐτὸν τὸν τρόπο ὁ ΠΑΛΑΜΙΣΜΟΣ προσπαθησε νά κόψει κάθε πνευματικὴ γέφυρα μεταξὺ Ὀρθοδοξίας καὶ Ἀναγέννησης κι εἶναι λάθος νὰ λέμε ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία εἶχε τὴν ἱστορικὴ ἀτυχία νὰ μὴν γνωρίσει Ἀναγέννηση διότι ἰσχύει τὸ ἀντίθετο :

 Η  ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΣΤΡΑΦΗΚΕ  ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ στὰ χρόνια τοῦ ὕστερου Βυζαντίου. 

ΤΟ ΟΤΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ 

ΟΥΤΕ ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ  

ΕΙΝΑΙ ΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΡΟΦΗΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ  ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΣΕ Ο,ΤΙ ΘΥΜΙΖΕ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ & ΚΑΤΑ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΣΕ ΚΑΘΕ ΜΟΡΦΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ.

Καὶ ὄπως ἔγραφε προσφυῶς ὁ ΑΓΟΥΡΙΔΗΣ, ἡ διαφορὰ μεταξὺ τῆς Παλαμικῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τοῦ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ τῆς Ἀναγέννησης (ποὺ πρεσβεύει ἕναν ἂνθρωπο μὲ ΓΝΩΣΗ τῆς Φύσης) ἀφοροῦσε στὸ δίλημμα :

"ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ ΠΟΥ ΚΑΤΑΦΑΣΚΕΙ ἤ ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ ΠΟΥ ΑΡΝΕΙΤΑΙ ΑΥΤΟΝ ΕΔΩ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ;" 

(Σ. Ἀγουρίδης, ΟΡΑΜΑΤΑ καὶ ΠΡΑΓΜΑΤΑ, Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΦΩΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΗΣΥΧΑΣΤΕΣ ΚΑΙ Ο ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΒΟΥΔΙΣΜΟ ΖΕΝ, Ἀθήνα, 1991, Ἄρτος Ζωῆς,σελ.39) .

Θὰ ὁλοκληρώσω τὴν παροῦσα ἀνἀρτηση θυμίζοντας ὅτι γιὰ τὸ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ {=ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος} ὅπως καὶ γιὰ τὸν ΠΛΑΤΩΝΑ, ἡ θεότητα ἀποκαλύπτεται ὡς Λόγος.