Κεραμεικός: Ο ΤΟΠΟΣ ΠΟΥ ΕΚΦΩΝΗΣΕ Ο ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΤΟΝ ΕΠΙΤΑΦΙΟ.
Κατεβαίνοντας στὸν Κεραμεικὸ μέ παλιοὺς μαθητές, νῦν φοιτητές, σταθήκαμε στὴν ἀφετηρία τοῦ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΣΗΜΑΤΟΣ , τοῦ <καλλίστου προαστείου> τῆς Ἀρχαίας Ἀθήνας ὅπου ἐνταφιάζονταν οἱ πεσόντες στὴν μάχη Ἀθηναῖοι καθὼς καὶ οἱ μεγἀλοι ἄνδρες τῆς πόλης, ἐκεῖ ποὺ ἐκφώνησε ὁ Περικλῆς τὸν ΕΠΙΤΑΦΙΟ γιὰ τοὺς νεκροὺς τοῦ πρώτου ἔτους τοῦ Πελοποννησιακοῦ Πολεμου καὶ διαβάσαμε τὸ σχετικὸ συγκινητικὸ κείμενο τοῦ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ:
<Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ χειμῶνι Ἀθηναῖοι τῷ πατρίῳ νόμῳ χρώμενοι δημοσίᾳ ταφὰς ἐποιήσαντο τῶν ἐν τῷδε τῷ πολέμῳ πρώτων ἀποθανόντων τρόπῳ τοιῷδε. τὰ μὲν ὀστᾶ προτίθενται τῶν ἀπογενομένων πρότριτα σκηνὴν ποιήσαντες, καὶ ἐπιφέρει τῷ αὑτοῦ* ἕκαστος ἤν τι βούληται· ἐπειδὰν δὲ ἡ ἐκφορὰ ᾖ, λάρνακας κυπαρισσίνας ἄγουσιν ἅμαξαι, φυλῆς ἑκάστης** μίαν· ἔνεστι δὲ τὰ ὀστᾶ ἧς ἕκαστος ἦν φυλῆς. μία δὲ κλίνη κενὴ φέρεται ἐστρωμένη τῶν ἀφανῶν, οἳ ἂν μὴ εὑρεθῶσιν ἐς ἀναίρεσιν> {ΘΟΥΚ.2}.
[ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Στὴν διάρκεια αὐτοῦ τοῦ χειμῶνα οἱ Ἀθηναῖοι, σύμφωνα μέ τὴν παράδοση ἔκαναν δημόσια τὴν ταφὴ τῶν πρὠτων νεκρῶν τοῦ Πολέμου μὲ τὸν ἀκόλουθο τρόπο·
Ἀφοῦ κατασκευάσουν ἐξέδρα, ἐκθέτουν τὰ ὀστᾶ τῶν νεκρῶν γιὰ δυο μέρες καὶ φέρνει ὁ καθένας χωριστὰ στὸν δικό του νεκρὸ ὅ,τι θέλει.
Ὅταν ἔρθει ἡ ὥρα τῆς ἐκφορᾶς, άμαξες σύρουν φέρετρα ἀπὸ ξὐλο κυπαρισσιοῦ ,ἕνα γιὰ κάθε φυλὴ καὶ τὰ ὀστᾶ ἑκάστου νεκροῦ τοποθετοῦνται στὸ φέρετρο τῆς φυλῆς ποὺ ἀνῆκε.
Ἐπίσης μεταφέρουν στὰ χέρια μιὰ ἄδεια κλίνη σκεπασμένη μὲ σάβανο , γιὰ τοὺς ἀφανεῖς νεκροὺς ποὺ δέν βρἐθηκαν στὴν περισυλλογὴ τῶν σκοτωμένων στὴν μάχη...]***
Στὸ τέλος τῆς ἀπαγγελίας τοῦ Ἐπιτάφιου διερωτηθήκαμε:
ΠΟΣΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΚΡΥΒΕΙ ΑΥΤΟΣ Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΟΠΟΣ ΠΟΥ ΖΟΥΜΕ — καὶ βεβαίως πόσοι ἀνιστὀρητοι ΑΓΝΟΟΥΝ ΣΕ ΠΟΙΟ ΧΩΜΑ ΒΑΔΙΖΟΥΝ...
ΥΓ. ὁ Ἐπιτάφιος τοῦ Θουκυδίδη συνιστᾶ ἕνα ἀρχαῖο φιλολογικὸ πρόβλημα·
1) ἀποτελεῖ μᾶλλον ἐπινόηση τοῦ Θουκυδίδη παρὰ ἐκφωνηθέντα λόγο τοῦ Περικλῆ καὶ τοῦτο διότι φαίνεται ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ὥστε περισσότερο ἀποτελεῖ ΕΠΙΚΗΔΕΙΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ (τὴν ὀποίαν ΨΕΥΔΩΣ καὶ ΚΑΘ’ ΥΠΕΡΒΟΛΗΝ ἐξιδανικεύει —βλ. γιὰ μιὰν ΑΛΗΘΙΝΗ εἰκόνα τῆς ἀθηναϊκῆς δημοκρατίας τοὺς "ΙΠΠΗΣ" Ἀριστοφάνη ) παρὰ Επιτὰφιο Πεσόντων στὴν μάχη.
2) ἡ σκοπιμότητα τέτοιου λόγου γιὰ πεσόντες σὲ ΑΣΗΜΑΝΤΕΣ μάχες (ἐνῶ ὑπῆρξαν εύκαιρίες γιὰ ἀναφορὰ ἐπιταφίων σὲ σπουδαιὀτερα πολεμικά συμβάντα) ἐξυπηρετεῖται ἀπὸ τὴν παρουσία τοῦ ΠΕΡΙΚΛΗ ὁ ὁποῖος πέθανε ἀπὸ τὸν ΛΟΙΜΟ τὸ 429πΧ.
Φαίνεται λοιπὸν ἀπὸ τὴν ὅλη σκηνοθεσία τοῦ λὸγου ὅτι στόχος τοῦ Θουκυδὶδη εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὶς νέες γενιὲς ποὺ κατηγοροῦσαν τοὺς μεγαλύτερους (καὶ τὸν Περικλῆ) ἐπειδὴ ὀδήγησαν τὴν Ἀθήνα σέ τέτοιο καταστροφικὸ πόλεμο.
Ἡ πολυδιαφημισμένη μετάφραση σὲ καθαρεύουσα τοῦ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ,
ἂν καὶ χωρὶς κραυγαλέα λάθη, ὠστόσο φαίνεται ὅτι ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ἀλλὰ ἀπὸ ΞΕΝΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ (ἀγγλικές, γαλλικές κλπ) .
Πχ. ὁ Βενιζέλος μεταφράζει τὸ πασίγνωστο ἐδάφιο τοῦ Θουκυδίδη <καὶ ὂνομα μὲν διὰ τὸ μὴ ἐς ὀλίγους ἀλλ’ ἐς πλείονας οἰκεῖν δημοκρατία κέκληται> {2,37,1} ἀπὸ τὰ ἀγγλικὰ ὡς ἐξῆς·
<καὶ καλεῖται μὲν τὸ πολίτευμα μας δημοκρατία λόγῳ τοῦ ὅτι Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
(administration) εὐρίσκεται ὄχι εἰς τὰς χεῖρας τῶν ὀλίγων, ἀλλὰ τῶν πολλῶν>—ἐνῶ τὸ νὸημα τοῦ κειμένου εἶναι ὅτι τὸ ἀθηναϊκὸ πολίτευμα <ἔχει ἀποκληθεῖ δημοκρατία ἐπειδὴ δέν διοικοῦν οἱ πλούσιοι, ἀλλὰ ὁ λαός>
{ΣΗΜ. ἡ ἀπόδοση εἶναι δική μου}
Ὁ ΒΛΑΧΟΣ τὸ ἴδιο ἀπόσπασμα τὸ μεταφράζει
ὡς ἑξῆς : <τὸ Πολίτευμα μας λέγεται δημοκρατία, ἐπειδὴ τὴν ἐξουσία δὲν τὴν ἀσκοῦν λίγοι πολῖτες ἀλλὰ ὅλος ὁ λαός>Το Πολίτευμά μας λέγεται Δημοκρατία, επειδή την εξουσία δεν την ασκούν λίγοι πολίτες, αλλά όλος ο λαός
Το Πολίτευμά μας λέγεται Δημοκρατία, επειδή την εξουσία δεν την ασκούν λίγοι πολίτες, αλλά όλος ο λαό
______
* αὑτοῦ μέ δασεῖα σημαίνει <ἑαυτοῦ>
** ἔχει ἐνδιαφέρον τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ νεκροὶ δὲν κηδεύονται ΚΑΤ’ΑΤΟΜΟ ἀλλὰ ΚΑΤΑ ΦΥΛΗ . Πρὀκειται γιὰ τὴν πανάρχαια ἀντίληψη —ποὺ δὲν μπόρεσε νὰ ἀλλάξει ἡ δημοκρατία τῆς ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ— ὅτι ὁ καθένας ἄνθρωπος ἀνήκει στὸ Γένος του (τὰ Γένη ἁπαρτίζουν τὶς Φυλές) καὶ ὅπως τὸ Γένος (τὸ σόϊ δηλ.) τὸν πρόσφερε στὴν Πόλη μέ τὴν γέννηση του, ἐτσι μὲ τὸν θάνατο τὸν παίρνει πάλι πίσω...
***ἡ μετάφραση εἶναι δική μου
