ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ; ὁ ἀπόστολος τοῦ Ἀνθρωπισμοῦ τοῦ μέλλοντος.


Η ΚΑΤΙΝΑ ΠΑΞΙΝΟΥ
ΑΠΑΓΓΕΛΛΕΙ "ΗΛΕΚΤΡΑ"
ΣΤΟ ΠΑΓΚ.ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΑΤΡΟΥ '62
__________








Θὰ ἀναφερθῶ παρακάτω σὲ δύο ἀπὸ τὰ ἀριστουργήματα τοῦ παγκόσμιου θεάτρου , τὶς ΒΑΚΧΕΣ καὶ τὴν  ΕΛΕΝΗ τοῦ Εὐριπίδη
(ξεχωρίζω ἐπίσης ἀπὸ τὸ σωζόμενο εὐριπίδειο corpus  τὶς ΤΡΩΑΔΕΣ,τὴν ΗΛΕΚΤΡΑ, τὴν ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΕΝ ΑΥΛΙΔΙ, τὴν ΕΚΑΒΗ, τὸν ΙΠΠΟΛΥΤΟ καὶ φυσικὰ τὴν ΜΗΔΕΙΑ...)
παρουσιάζοντας μερικὰ ἐνδιαφέροντα σημεῖα τῶν δύο αὐτῶν τραγωδιῶν.

 Ἐκ προοιμίου νὰ πῶ ὅτι οἱ ΒΑΚΧΕΣ εἶναι τὸ τελευταῖο ΣΩΖΟΜΕΝΟ ἔργο τοῦ Εὐριπίδη  —ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ —ἀνέβηκε στὴν Πέλλα τὸ 406 πΧ,ἐνῶ ἡ ΕΛΕΝΗ ἀνέβηκε τὸ 412 πΧ στὴν Ἀθήνα μετὰ τὴν Καταστροφὴ τῆς Σικελικῆς Ἐκστρατείας.


ʽΥπόθεση τῶν ΒΑΚΧΩΝ:

ὁ Διόνυσος ἐπιστρέφει στὴ Θήβα , τὴν πατρῷα γῆ, μετὰ τὴν περιπλάνηση του στὴν ʼΑσία, καὶ "τρελαίνει" τὶς γυναῖκες , κάνοντας τις ΜΑΙΝΑΔΕΣ (< μαίνομαι) , ἐπειδὴ οἱ Θηβαῖοι ΔΕΝ ΤΟΝ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΩΣ ΘΕΟ , ἀλλὰ ὡς θνητό, ἐξώγαμο τέκνο τῆς ΣΕΜΕΛΗΣ. 

ʽΟ Πενθέας ὁ βασιλιᾶς τῆς Θήβας γιὰ νὰ ἐπιβάλλει τὴν τάξη , κηρύσσει.."στρατιωτικὸ νόμο" διώκοντας τὶς Μαιναδες ἤ Βάκχες
 καὶ ἀπαγορεύοντας τὴ νέα θρησκεία.

Τότε ὁ θεὸς Διόνυσος, μεταμορφωμένος σέ ὄμορφο νέο , παραπλανᾶ τὸν Πενθέα, πείθοντας τον, ΑΦΟΥ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΤΕΙ ΣΕ ΜΑΙΝΑΔΑ ΝΑ ΚᾺΤΑΣΚΟΠΕΥΣΕΙ ΤΙΣ ΒΑΚΧΕΣ στὸν Κιθαιρῶνα, νὰ δεῖ τὶ κάνουν , πόσες καὶ ποιὲς εἶναι..

Πράγματι, ἄν καὶ ἀρχικὰ ἀρνεῖται ὁ Πενθέας νὰ ντυθεῖ γυναικεῖα , ἐν τέλει πείθεται , ὁδηγούμενος ἀπὸ τὴν περιέργεια του.

ʽ´Οταν φτάνουν κι οἱ δυὸ στὸν Κιθαιρῶνα, ὁ μεταμορφωμένος Διόνυσος πείθει τὸν ΑΝΥΠΟΠΤΟ Πενθέα νὰ ἀνεβεῖ σὲ ἕνα ἔλατο, γιὰ νὰ βλέπει καλύτερα..

Οἱ Βάκχες τότε  τὸν ἀντιλαμβάνονται καὶ καθοδηγημένες ἐξ οὐρανοῦ μὲ τὴν θεῖα φωνὴ τοῦ Διονύσου, ξεριζώνουν τὸ ἔλατο καὶ ΚΑΤΑΣΠΑΡΑΖΟΥΝ τὸν Πενθέα, σὲ μιὰ ἄγρια ὠμοφαγικὴ "τελετὴ" ΚΑΝΙΒΑΛΙΣΜΟΥ..*

Πρώτη ὁρμᾶ στὸν φρικτὸ τεμαχισμὸ ἡ ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΠΕΝΘΕΑ, ΑΓΑΥΗ καθὼς καὶ οἱ θεῖες του ποὺ πρωτοστατοῦν στὴν βακχκὴ μανία.

Τελικὰ ἡ Ἀγαύη κρατῶντας  στὰ  χέρια 
τὸ κεφάλι τοῦ γυιοῦ της ,ἐπιστρέφει ΑΙΜΑΤΟΒΑΜΜΕΝΗ  ἐν βακχικῇ λιτανείᾳ στὴν Θήβα νομίζοντας ὅτι κρατᾶ  ἕνα κεφάλι μικροῦ ΛΙΟΝΤΑΡΙΟΥ κι ὄχι ἀνθρώπου —τοῦ γυιοῦ της ! — στὰ χέρια..

Μὲ τὸ μεσουράνημα τοῦ ἥλιου
 κι ἐνώπιον τοῦ πατρὸς της Κάδμου 
ἡ ΑΓΑΥΗ συνειδητοποιεῖ τὶ ἔχει γίνει καὶ ἀρχίζει ἐναν γοερὸ θρῆνο , μόνο ποὺ ὁ "ΘΡΗΝΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΥΗΣ"  γιὰ τὸ νεκρὸ γυιὸ της Πενθέα
ἔχει χαθεῖ ἀπὸ τὰ χειρόγραφα, ἀντικατασταθεὶς μὲ  τοὺς  ΘΡΗΝΟΥΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ἀπὸ τὸ βυζαντινὸ δρᾶμα "ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΣΧΩΝ"....

Τὴν Τραγωδία κλείνει ὡς συνήθως ὁ Χορὸς μὲ τὰ λόγια·
" πολλαὶ μορφαὶ τῶν δαιμονίων
πολλὰ δʼ ἀέλπτως κραίνουσι θεοί·
καὶ τὰ δοκηθέντʼ ούκ ἐτελέσθη
τῶν δʼ ἀδοκήτων πόρον ηὗρε θεός"
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ :
πολλὲς οἱ μορφὲς ποὺ παίρνουν οἱ θεοὶ,
καὶ στὰ πράγματα δίνουν ἀπρόσμενο τέλος·
αὐτὰ ποὺ σκέφτηκαν ( οἱ ἄνθρωποι) δὲν ἔγιναν
καὶ ὅσα δέν σκέφτηκαν , αὐτὰ  βρῆκε τρόπο νὰ  πραγματοποιήσει  ὁ θεός..

Πρὶν τὸ τέλος μὲ τὴν "ἔξοδο" τοῦ Χοροῦ, ἔχει ἐμφανιστεῖ ὁ "ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ " 
 τοῦ Εὐριπίδη ( ὁ Διόνυσος ἐδῶ) ὅμως αὐτὴ τὴ φορὰ στέκει.ΑΜΗΧΑΝΟΣ , κι ὅταν τὸν κατηγορεῖ ὁ Κάδμος ὅτι θεὸς ὤν δὲν ἔπρεπε νὰ ὁργίζεται σὰν νἆναι ἄνθρωπος "ὀργὰς πρέπει θεοὺς οὐχ ὁμοιοῦσθαι βροτοῖς" [ = οἱ θεοὶ δὲν πρέπει νὰ μοιάζουν στὰ συναισθήματα μὲ τοὺς θνητούς]
ἐκεῖνος ἀπαντᾷ :
" πάλαι τάδε Ζεὺς οὑμὸς ἐπἐνευσεν πατήρ"
(=ἀπὸ παλιὰ,  ἔτσι ὅρισε νὰ γίνουν αὐτὰ, 
ὁ Δίας ὁ πατέρας μου)


Ὑπόθεση ΕΛΕΝΗΣ:

 Ἡ Ἑλένη δὲν πῆγε ποτὲ στὴν Τροία , ἕνα φάντασμα της εἶχε φτιάξει ἡ Ἥρα καὶ γιὰ τοῦτο
έγινε ὁ Τρωικὸς Πόλεμος· γιὰ ΕΝΑ ΠΟΥΚΑΜΙΣΟ ΑΔΕΙΑΝΟ ποὺ λέει κι ὁ ποιητὴς..
Ἡ ἀληθινὴ Ἑλένη , πιστὴ στὸν ἄνδρα της, βρέθηκε στὴν ΑΙΓΥΠΤΟ , ὅπου ἐν τέλει τὴν βρῆκε ὁ Μενέλαος περιπλανώμενος μετὰ τὴν Καταστροφὴ τῆς Τροίας κσὶ γύρισαν μαζὶ στὴ Σπάρτη...

 Ὀνομάστηκε ὁ Εὐριπίδης "ἀπὸ σκηνῆς φιλόσοφος" καὶ στὴν ΠΟΙΗΤΙΚΗ του τὸν ἀποκαλεῖ ὁ Ἀριστοτέλης "τραγικώτατον τῶν ποιητῶν",ἐνῶ  οἱ τραγωδίες  του θεωρήθηκαν ὡς ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ— ἰδού γιατί·

Γράφει στὴν "ΕΛΕΝΗ" τὸ 412 πΧ μετὰ τὴν Καταστροφὴ τῶν Ἀθηναίων  στὴ Σικελία
(ποὺ πρόβλεψε στὶς "ΤΡΩΑΔΕΣ" ,τὸ 416 πΧ γράφοντας ὅτι "μῶρος ὅστις ἐκπορθεῖ πόλεις..ὤλεθʹ ὕστερον"=ἀνόητος ὅποιος κυριεύει πόλεις..θὰ ἀφανιστεῖ κατόπιν) :

"ἄφρονες ὅσοι τὰς ἀρετὰς πολέμῳ λόγχαισι τʹἀλκαίου δορὸς κτᾶσθαι, ἀμαθῶς θανάτῳ πόνους καταλυόμενοι..οὕποτʹἔρις λείψει κατʹἀνθρώπων πόλεις(1151‒1156)
ΜΕΤ. ἀνόητοι εἶσθε ὅσοι προσπαθεῖτε τὴ δόξα μὲ πόλεμο νὰ κερδίσετε μὲ δόρυ δυνατό, πασχίζοντας ἀνόητα νὰ τερματίσετε τὰ ἀνθρώπινα  βάσανα ..ποτὲ δὲν θὰ πάψει ὁ πόλεμος ἀπὸ τὶς πόλεις τῶν ἀνθρώπων..

Καὶ λίγο παραπάνω λέει τὸ πασίγνωστο Χορικὸ ποὺ ἀναπαράγει τὸν ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ :
" Ὅ,τι θεὸς  ἤ μὴ θεὸς ἢ τὸ μέσον
τίς φησʹ ἐρευνάσας βροτῶν;"(ΕΛ. 1137‒1138)
ΜΕΤ.  τὶ εἶναι θεός , τὶ μὴ θεὸς καὶ τὶ τὸ ἀνάμεσό τους ποιὸς θνητὸς ποὺ τὸ ἐρεύνησε μπορεῖ νὰ μᾶς τὸ πεῖ;

Βέβαια στὴ φράση τούτη κρύβεται σύμπασα ἡ ἀρχαιοελληνικὴ φιλοσοφία ( ΤΙ ΕΙΝΑΙ "ΟΝ" , ΤΙ "ΜΗ ΟΝ" ) καὶ ἡ προβληματικὴ της (ΠΩΣ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΤΑ "ΠΟΛΛΑ" ΜΕ ΤΟ "ΕΝ";) κι ὄχι μόνον ἡ ΑΓΝΩΣΙΑ τῶν Σοφιστῶν...

Στὴν "ΕΛΕΝΗ" ἐπίσης ὁ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ἐπιτίθεται στὴν ΜΑΝΤΙΚΗ απροκάλυπτα (ἤδη τὸ ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ ΜΑΝΤΗ ΔΙΟΠΕΙΘΗ ἀπὸ τὸ 432πΧ δίωκε  τοὺς ἀστρονόμους ποὺ ἀπέρριπταν τὴν πίστη ὅτι τὰ ἄστρα εἶναι θεοὶ ,ἀρνούμενοι ὅτι οἱ ἐκλείψεις ἀποτελοῦν "οἰωνούς" )καὶ μὲ ἀφορμὴ τὴ παραλλαγὴ τοῦ μὐθου ποὺ ἔλεγε ὅτι ἡ Ἑλένη δὲν πῆγε στὴν Τροία παρὰ μόνο ἕνα "ἔμπνουν εἴδωλο"  της  ἐνῶ  ἡ ἀληθινὴ βρίσκονταν στὴν Αἴγυπτο, λοιδωρεῖ τοὺς Μάντεις  ΚΑΛΧΑ ΚΑΙ ΕΛΕΝΟ  ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΗΡΑΝ ΧΑΜΠΑΡΙ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΟΥΤΕ ΜΠΟΡΕΣΑΝ ΝΑ ΤΗΝ ΔΟΥΝ ΣΤΙΣ ΜΑΝΤΕΙΕΣ ΤΟΥΣ καὶ γράφει·
"τὰ μάντεων ἐσεῖδον ὡς φαῦλʹ ἐστὶ καὶ ψευδῶν πλέα."(745) =γνωρίζω καλὰ πόσο φαύλη καὶ γεμάτη ψέμματα εἶναι ἡ Μαντική..
καὶ συμπεραίνει :
"γνώμη ἀρίστη μάντις ἥ τε εὐβουλία"(757)=μαντικὴ εἶναι ἡ σωστὴ γνώμη καὶ ἡ ὀρθὴ σκέψη.

Μὲ ὅλα τὰ παραπάνω γίνεται φανερὸ γιατὶ ὁ Εὐριπίδης προκάλεσε τὴν συντηρητικὴ πλειοψηφία τῶν Ἀθηναίων τῆς ἐποχῆς του
 —ΤΟΝ ΑΠΛΟ ΛΑΟ ΚΑΤΑ ΒΑΣΙΝ ποὺ ἐπεδίωκε τὸν Πόλεμο στηρίζοντας τοὺς Ἀλκιβιάδηδες καὶ τοὺς ΔΗΜΑΓΩΓΟΥΣ κι ἔβλεπε καψύποπτα τοὺς ΠΛΟΥΣΙΟΥΣ ποὺ συγχρωτίζονταν μὲ τοὺς ΣΟΦΙΣΤΕΣ (οἱ πλούσιοι ἄλλωστε μποροῦσαν νὰ  τοὺς πληρώσουν..) καὶ ἀντιδροῦσε στὴν θρησκευτικὴ κριτικὴ τοῦ ΕΥΡΙΠΙΔΗ ποὺ θύμιζε Πρωταγόρα (ἀκόμα κι ὁ Ἀριστοφάνης λοιδωρεῖ τὸν Εὐριπίδη καὶ δὲν διστάζει ,ἐνῶ ἔχει πεθάνει ὁ "ἀπὸ σκηνῆς φιλόσοφος" στὴν ΠΕΛΛΑ ,
 νὰ τὸν ὑποβαθμίσει ὁλοκληρωτικὰ στοὺς ΒΑΤΡΑΧΟΥΣ , θεωρῶντας ὅτι—ἐν ἔτει 405 πΧ—ἡ πόλη θὰ σωθεῖ γυρνῶντας στὶς ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ..)

Συνεπῶς δὲν ἀποτελεῖ ἐκπληξη τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι ἔδωσαν μόνο δύο φορὲς τὸ 1ο βραβεῖο στὸν Εὐριπίδη (ἐν ἀντιθέσει μὲ τὶς  εἴκοσι φορὲς ποὺ βράβευσαν μὲ πρῶτο βραβεῖο στὸν Σοφοκλῆ)
καὶ ἐν τέλει ὁ Εὐριπίδης κατέφυγε στὴν αὐλὴ τοῦ βασιλιᾶ τῶν Μακεδόνων ὄπου καὶ πέθανε..





____
* στὶς ἀρχαῖες Τραγωδίες δέν ἀναπαριστοῦσαν ποτὲ  σκηνὲς ΒΙΑΣ ,ἁπλῶς τὶς περιέγραφε ὁ ἀγγελιαφόρος, πρὸς ἐνημέρωση τοῦ κοινοῦ.

___
ΥΓ .
Μετὰ τὸν θάνατο καὶ τὴν ταφὴ τοῦ Εὐριπίδη
στήν ΑΡΕΘΟΥΣΑ ( κοντὰ στὴ σημ.ΡΕΝΤΙΝΑ) οἱ ʼΑθηναῖοι μετανοιωμένοι τοῦ ἔκτισαν κενοράφιο στὴ ὁδὸ Πειραιῶς γράφοντας ·
" ΜΝΗΜΑ ΕΛΛΑΣ ΑΠΑΣΑ ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ..
...ΠΑΤΡΙΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΛΛΑΣ ΑΘΗΝΑΙ ".


Κατὰ τὴν παράδοση , μόλις ὁ ΣΟΦΟΚΛΗΣ εἰσῆλθε θρηνῶν τὸν θάνατο τοῦ Εὐριπίδη στὸ θέατρο μὲ τὸν θίασο του ,ὅλοι μαυροφορεμένοι καὶ πενθοῦντες,  σηκώθηκαν ὅλοι οἱ θεατὲς ὅρθιοι τιμῶντας τὸν μεγάλο Ἀπόντα..




Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΕΓΙΝΕ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ.

ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΑ ΣΤΟΥΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΕΣ ΤΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ ΤΗΝ 30η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940.

Τὸ κρεββάτι τοῦ Τιμάρχου: Η ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ.