ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ; ὁ ἀπόστολος τοῦ Ἀνθρωπισμοῦ τοῦ μέλλοντος.

Η ΚΑΤΙΝΑ ΠΑΞΙΝΟΥ

ΑΠΑΓΓΕΛΛΕΙ "ΗΛΕΚΤΡΑ"

ΣΤΟ ΠΑΓΚ.ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΑΤΡΟΥ '62

__________

Θὰ ἀναφερθῶ παρακάτω σὲ δύο ἀπὸ τὰ ἀριστουργήματα τοῦ παγκόσμιου θεάτρου , τὶς ΒΑΚΧΕΣ καὶ τὴν ΕΛΕΝΗ τοῦ Εὐριπίδη
(ξεχωρίζω ἐπίσης ἀπὸ τὸ σωζόμενο εὐριπίδειο corpus τὶς ΤΡΩΑΔΕΣ,τὴν ΗΛΕΚΤΡΑ, τὴν ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΕΝ ΑΥΛΙΔΙ, τὴν ΕΚΑΒΗ, τὸν ΙΠΠΟΛΥΤΟ καὶ φυσικὰ τὴν ΜΗΔΕΙΑ...)
παρουσιάζοντας μερικὰ ἐνδιαφέροντα σημεῖα τῶν δύο αὐτῶν τραγωδιῶν.

Ἐκ προοιμίου νὰ πῶ ὅτι οἱ ΒΑΚΧΕΣ εἶναι τὸ τελευταῖο ΣΩΖΟΜΕΝΟ ἔργο τοῦ Εὐριπίδη —ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ —ἀνέβηκε στὴν Πέλλα τὸ 406 πΧ,ἐνῶ ἡ ΕΛΕΝΗ ἀνέβηκε τὸ 412 πΧ στὴν Ἀθήνα μετὰ τὴν Καταστροφὴ τῆς Σικελικῆς Ἐκστρατείας.

ʽΥπόθεση τῶν ΒΑΚΧΩΝ:

ὁ Διόνυσος ἐπιστρέφει στὴ Θήβα , τὴν πατρῷα γῆ, μετὰ τὴν περιπλάνηση του στὴν ʼΑσία, καὶ "τρελαίνει" τὶς γυναῖκες , κάνοντας τις ΜΑΙΝΑΔΕΣ (< μαίνομαι) , ἐπειδὴ οἱ Θηβαῖοι ΔΕΝ ΤΟΝ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΩΣ ΘΕΟ , ἀλλὰ ὡς θνητό, ἐξώγαμο τέκνο τῆς ΣΕΜΕΛΗΣ.

ʽΟ Πενθέας ὁ βασιλιᾶς τῆς Θήβας γιὰ νὰ ἐπιβάλλει τὴν τάξη , κηρύσσει.."στρατιωτικὸ νόμο" διώκοντας τὶς Μαιναδες ἤ Βάκχες

καὶ ἀπαγορεύοντας τὴ νέα θρησκεία.

Τότε ὁ θεὸς Διόνυσος, μεταμορφωμένος σέ ὄμορφο νέο , παραπλανᾶ τὸν Πενθέα, πείθοντας τον, ΑΦΟΥ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΤΕΙ ΣΕ ΜΑΙΝΑΔΑ ΝΑ ΚᾺΤΑΣΚΟΠΕΥΣΕΙ ΤΙΣ ΒΑΚΧΕΣ στὸν Κιθαιρῶνα, νὰ δεῖ τὶ κάνουν , πόσες καὶ ποιὲς εἶναι..

Πράγματι, ἄν καὶ ἀρχικὰ ἀρνεῖται ὁ Πενθέας νὰ ντυθεῖ γυναικεῖα , ἐν τέλει πείθεται , ὁδηγούμενος ἀπὸ τὴν περιέργεια του.

ʽ´Οταν φτάνουν κι οἱ δυὸ στὸν Κιθαιρῶνα, ὁ μεταμορφωμένος Διόνυσος πείθει τὸν ΑΝΥΠΟΠΤΟ Πενθέα νὰ ἀνεβεῖ σὲ ἕνα ἔλατο, γιὰ νὰ βλέπει καλύτερα..

Οἱ Βάκχες τότε τὸν ἀντιλαμβάνονται καὶ καθοδηγημένες ἐξ οὐρανοῦ μὲ τὴν θεῖα φωνὴ τοῦ Διονύσου, ξεριζώνουν τὸ ἔλατο καὶ ΚΑΤΑΣΠΑΡΑΖΟΥΝ τὸν Πενθέα, σὲ μιὰ ἄγρια ὠμοφαγικὴ "τελετὴ" ΚΑΝΙΒΑΛΙΣΜΟΥ..*

Πρώτη ὁρμᾶ στὸν φρικτὸ τεμαχισμὸ ἡ ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΠΕΝΘΕΑ, ΑΓΑΥΗ καθὼς καὶ οἱ θεῖες του ποὺ πρωτοστατοῦν στὴν βακχκὴ μανία.

Τελικὰ ἡ Ἀγαύη κρατῶντας στὰ χέρια

τὸ κεφάλι τοῦ γυιοῦ της ,ἐπιστρέφει ΑΙΜΑΤΟΒΑΜΜΕΝΗ ἐν βακχικῇ λιτανείᾳ στὴν Θήβα νομίζοντας ὅτι κρατᾶ ἕνα κεφάλι μικροῦ ΛΙΟΝΤΑΡΙΟΥ κι ὄχι ἀνθρώπου —τοῦ γυιοῦ της ! — στὰ χέρια..

Μὲ τὸ μεσουράνημα τοῦ ἥλιου

κι ἐνώπιον τοῦ πατρὸς της Κάδμου

ἡ ΑΓΑΥΗ συνειδητοποιεῖ τὶ ἔχει γίνει καὶ ἀρχίζει ἐναν γοερὸ θρῆνο , μόνο ποὺ ὁ "ΘΡΗΝΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΥΗΣ" γιὰ τὸ νεκρὸ γυιὸ της Πενθέα

ἔχει χαθεῖ ἀπὸ τὰ χειρόγραφα, ἀντικατασταθεὶς μὲ τοὺς ΘΡΗΝΟΥΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ἀπὸ τὸ βυζαντινὸ δρᾶμα "ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΣΧΩΝ"....

Τὴν Τραγωδία κλείνει ὡς συνήθως ὁ Χορὸς μὲ τὰ λόγια·

" πολλαὶ μορφαὶ τῶν δαιμονίων

πολλὰ δʼ ἀέλπτως κραίνουσι θεοί·

καὶ τὰ δοκηθέντʼ ούκ ἐτελέσθη

τῶν δʼ ἀδοκήτων πόρον ηὗρε θεός"

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ :

πολλὲς οἱ μορφὲς ποὺ παίρνουν οἱ θεοὶ,

καὶ στὰ πράγματα δίνουν ἀπρόσμενο τέλος·

αὐτὰ ποὺ σκέφτηκαν ( οἱ ἄνθρωποι) δὲν ἔγιναν

καὶ ὅσα δέν σκέφτηκαν , αὐτὰ βρῆκε τρόπο νὰ πραγματοποιήσει ὁ θεός..

Πρὶν τὸ τέλος μὲ τὴν "ἔξοδο" τοῦ Χοροῦ, ἔχει ἐμφανιστεῖ ὁ "ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ "

τοῦ Εὐριπίδη ( ὁ Διόνυσος ἐδῶ) ὅμως αὐτὴ τὴ φορὰ στέκει.ΑΜΗΧΑΝΟΣ , κι ὅταν τὸν κατηγορεῖ ὁ Κάδμος ὅτι θεὸς ὤν δὲν ἔπρεπε νὰ ὁργίζεται σὰν νἆναι ἄνθρωπος "ὀργὰς πρέπει θεοὺς οὐχ ὁμοιοῦσθαι βροτοῖς" [ = οἱ θεοὶ δὲν πρέπει νὰ μοιάζουν στὰ συναισθήματα μὲ τοὺς θνητούς]

ἐκεῖνος ἀπαντᾷ :

" πάλαι τάδε Ζεὺς οὑμὸς ἐπἐνευσεν πατήρ"

(=ἀπὸ παλιὰ, ἔτσι ὅρισε νὰ γίνουν αὐτὰ,

ὁ Δίας ὁ πατέρας μου)

Ὑπόθεση ΕΛΕΝΗΣ:

Ἡ Ἑλένη δὲν πῆγε ποτὲ στὴν Τροία , ἕνα φάντασμα της εἶχε φτιάξει ἡ Ἥρα καὶ γιὰ τοῦτο
έγινε ὁ Τρωικὸς Πόλεμος· γιὰ ΕΝΑ ΠΟΥΚΑΜΙΣΟ ΑΔΕΙΑΝΟ ποὺ λέει κι ὁ ποιητὴς..
Ἡ ἀληθινὴ Ἑλένη , πιστὴ στὸν ἄνδρα της, βρέθηκε στὴν ΑΙΓΥΠΤΟ , ὅπου ἐν τέλει τὴν βρῆκε ὁ Μενέλαος περιπλανώμενος μετὰ τὴν Καταστροφὴ τῆς Τροίας κσὶ γύρισαν μαζὶ στὴ Σπάρτη...

Ὀνομάστηκε ὁ Εὐριπίδης "ἀπὸ σκηνῆς φιλόσοφος" καὶ στὴν ΠΟΙΗΤΙΚΗ του τὸν ἀποκαλεῖ ὁ Ἀριστοτέλης "τραγικώτατον τῶν ποιητῶν",ἐνῶ οἱ τραγωδίες του θεωρήθηκαν ὡς ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ— ἰδού γιατί·

Γράφει στὴν "ΕΛΕΝΗ" τὸ 412 πΧ μετὰ τὴν Καταστροφὴ τῶν Ἀθηναίων στὴ Σικελία
(ποὺ πρόβλεψε στὶς "ΤΡΩΑΔΕΣ" ,τὸ 416 πΧ γράφοντας ὅτι "μῶρος ὅστις ἐκπορθεῖ πόλεις..ὤλεθʹ ὕστερον"=ἀνόητος ὅποιος κυριεύει πόλεις..θὰ ἀφανιστεῖ κατόπιν) :

"ἄφρονες ὅσοι τὰς ἀρετὰς πολέμῳ λόγχαισι τʹἀλκαίου δορὸς κτᾶσθαι, ἀμαθῶς θανάτῳ πόνους καταλυόμενοι..οὕποτʹἔρις λείψει κατʹἀνθρώπων πόλεις(1151‒1156)
ΜΕΤ. ἀνόητοι εἶσθε ὅσοι προσπαθεῖτε τὴ δόξα μὲ πόλεμο νὰ κερδίσετε μὲ δόρυ δυνατό, πασχίζοντας ἀνόητα νὰ τερματίσετε τὰ ἀνθρώπινα βάσανα ..ποτὲ δὲν θὰ πάψει ὁ πόλεμος ἀπὸ τὶς πόλεις τῶν ἀνθρώπων..

Καὶ λίγο παραπάνω λέει τὸ πασίγνωστο Χορικὸ ποὺ ἀναπαράγει τὸν ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ :
" Ὅ,τι θεὸς ἤ μὴ θεὸς ἢ τὸ μέσον
τίς φησʹ ἐρευνάσας βροτῶν;"(ΕΛ. 1137‒1138)
ΜΕΤ. τὶ εἶναι θεός , τὶ μὴ θεὸς καὶ τὶ τὸ ἀνάμεσό τους ποιὸς θνητὸς ποὺ τὸ ἐρεύνησε μπορεῖ νὰ μᾶς τὸ πεῖ;

Βέβαια στὴ φράση τούτη κρύβεται σύμπασα ἡ ἀρχαιοελληνικὴ φιλοσοφία ( ΤΙ ΕΙΝΑΙ "ΟΝ" , ΤΙ "ΜΗ ΟΝ" ) καὶ ἡ προβληματικὴ της (ΠΩΣ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΤΑ "ΠΟΛΛΑ" ΜΕ ΤΟ "ΕΝ";) κι ὄχι μόνον ἡ ΑΓΝΩΣΙΑ τῶν Σοφιστῶν...

Στὴν "ΕΛΕΝΗ" ἐπίσης ὁ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ἐπιτίθεται στὴν ΜΑΝΤΙΚΗ απροκάλυπτα (ἤδη τὸ ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ ΜΑΝΤΗ ΔΙΟΠΕΙΘΗ ἀπὸ τὸ 432πΧ δίωκε τοὺς ἀστρονόμους ποὺ ἀπέρριπταν τὴν πίστη ὅτι τὰ ἄστρα εἶναι θεοὶ ,ἀρνούμενοι ὅτι οἱ ἐκλείψεις ἀποτελοῦν "οἰωνούς" )καὶ μὲ ἀφορμὴ τὴ παραλλαγὴ τοῦ μὐθου ποὺ ἔλεγε ὅτι ἡ Ἑλένη δὲν πῆγε στὴν Τροία παρὰ μόνο ἕνα "ἔμπνουν εἴδωλο" της ἐνῶ ἡ ἀληθινὴ βρίσκονταν στὴν Αἴγυπτο, λοιδωρεῖ τοὺς Μάντεις ΚΑΛΧΑ ΚΑΙ ΕΛΕΝΟ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΗΡΑΝ ΧΑΜΠΑΡΙ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΟΥΤΕ ΜΠΟΡΕΣΑΝ ΝΑ ΤΗΝ ΔΟΥΝ ΣΤΙΣ ΜΑΝΤΕΙΕΣ ΤΟΥΣ καὶ γράφει·

"τὰ μάντεων ἐσεῖδον ὡς φαῦλʹ ἐστὶ καὶ ψευδῶν πλέα."(745) =γνωρίζω καλὰ πόσο φαύλη καὶ γεμάτη ψέμματα εἶναι ἡ Μαντική..
καὶ συμπεραίνει :
"γνώμη ἀρίστη μάντις ἥ τε εὐβουλία"(757)=μαντικὴ εἶναι ἡ σωστὴ γνώμη καὶ ἡ ὀρθὴ σκέψη.

Μὲ ὅλα τὰ παραπάνω γίνεται φανερὸ γιατὶ ὁ Εὐριπίδης προκάλεσε τὴν συντηρητικὴ πλειοψηφία τῶν Ἀθηναίων τῆς ἐποχῆς του
—ΤΟΝ ΑΠΛΟ ΛΑΟ ΚΑΤΑ ΒΑΣΙΝ ποὺ ἐπεδίωκε τὸν Πόλεμο στηρίζοντας τοὺς Ἀλκιβιάδηδες καὶ τοὺς ΔΗΜΑΓΩΓΟΥΣ κι ἔβλεπε καψύποπτα τοὺς ΠΛΟΥΣΙΟΥΣ ποὺ συγχρωτίζονταν μὲ τοὺς ΣΟΦΙΣΤΕΣ (οἱ πλούσιοι ἄλλωστε μποροῦσαν νὰ τοὺς πληρώσουν..) καὶ ἀντιδροῦσε στὴν θρησκευτικὴ κριτικὴ τοῦ ΕΥΡΙΠΙΔΗ ποὺ θύμιζε Πρωταγόρα (ἀκόμα κι ὁ Ἀριστοφάνης λοιδωρεῖ τὸν Εὐριπίδη καὶ δὲν διστάζει ,ἐνῶ ἔχει πεθάνει ὁ "ἀπὸ σκηνῆς φιλόσοφος" στὴν ΠΕΛΛΑ ,
νὰ τὸν ὑποβαθμίσει ὁλοκληρωτικὰ στοὺς ΒΑΤΡΑΧΟΥΣ , θεωρῶντας ὅτι—ἐν ἔτει 405 πΧ—ἡ πόλη θὰ σωθεῖ γυρνῶντας στὶς ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ..)

Συνεπῶς δὲν ἀποτελεῖ ἐκπληξη τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι ἔδωσαν μόνο δύο φορὲς τὸ 1ο βραβεῖο στὸν Εὐριπίδη (ἐν ἀντιθέσει μὲ τὶς εἴκοσι φορὲς ποὺ βράβευσαν μὲ πρῶτο βραβεῖο στὸν Σοφοκλῆ)
καὶ ἐν τέλει ὁ Εὐριπίδης κατέφυγε στὴν αὐλὴ τοῦ βασιλιᾶ τῶν Μακεδόνων ὄπου καὶ πέθανε..

____

* στὶς ἀρχαῖες Τραγωδίες δέν ἀναπαριστοῦσαν ποτὲ σκηνὲς ΒΙΑΣ ,ἁπλῶς τὶς περιέγραφε ὁ ἀγγελιαφόρος, πρὸς ἐνημέρωση τοῦ κοινοῦ.

___

ΥΓ .

Μετὰ τὸν θάνατο καὶ τὴν ταφὴ τοῦ Εὐριπίδη
στήν ΑΡΕΘΟΥΣΑ ( κοντὰ στὴ σημ.ΡΕΝΤΙΝΑ) οἱ ʼΑθηναῖοι μετανοιωμένοι τοῦ ἔκτισαν κενοράφιο στὴ ὁδὸ Πειραιῶς γράφοντας ·

" ΜΝΗΜΑ ΕΛΛΑΣ ΑΠΑΣΑ ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ..

...ΠΑΤΡΙΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΛΛΑΣ ΑΘΗΝΑΙ ".

Κατὰ τὴν παράδοση , μόλις ὁ ΣΟΦΟΚΛΗΣ εἰσῆλθε θρηνῶν τὸν θάνατο τοῦ Εὐριπίδη στὸ θέατρο μὲ τὸν θίασο του ,ὅλοι μαυροφορεμένοι καὶ πενθοῦντες, σηκώθηκαν ὅλοι οἱ θεατὲς ὅρθιοι τιμῶντας τὸν μεγάλο Ἀπόντα..

Δὲν ἦταν μόνον ὁ Ἀλάριχος : Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΕΓΙΝΕ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ.

Από Διαμαντῆς Κούτουλας / ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Σεπτεμβρίου 17, 2022

Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

Διαμαντῆς Κούτουλας

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ; ὁ ἀπόστολος τοῦ Ἀνθρωπισμοῦ τοῦ μέλλοντος.

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Χαῖρε Κωνσταντῖνε, τελευταῖε Βασιλέα τῶν Ἑλλήνων!

Δὲν ἦταν μόνον ὁ Ἀλάριχος : Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΕΓΙΝΕ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ.

Τὸ κρεββάτι τοῦ Τιμάρχου: Η ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ.