Ὁ Λοιμὸς τῶν Ἀθηνῶν κατὰ τὸν Πελοποννησιακὸ Πόλεμο
Ἀπὸ τὶς συγκλονιστικώτερες ἀφηγήσεις τοῦ Θουκυδίδη ,ἠ περιγραφὴ τοῦ Λοιμοῦ τοῦ 430 πΧ, κατὰ τὸ δεύτερο ἔτος τοῦ Πελοποννησιακοῦ Πολέμου, ποὺ ἦρθε ἐξ Ἀφρικῆς {πρωτοεμφανίστηκε στὸ Λιμάνι τοῦ Πειραιᾶ} καὶ ἐν τέλει ἐξολόθρευσε τὸ 1/3 τῶν Ἀθηναίων
- μεταξύ αὐτῶν καὶ τὸν ΠΕΡΙΚΛΗ, τὸ 429 πΧ-
οἱ ὁποῖοι λόγῳ τῆς Πολιορκίας τῶν Σπαρτιατῶν εἶχαν κλειστεῖ στὰ ΜΑΚΡΑ ΤΕΙΧΗ.
Περιγράφει ὁ Θουκυδίδης τὰ συμπτώματα
λεπτομερῶς ,ἀφοῦ κι ὁ ἴδιος εἶχε προσβληθεῖ ἀλλὰ σώθηκε :
"ΕΞΑΙΦΝΗΣ ΥΓΙΕΙΣ ΟΝΤΑΣ ΠΡΩΤΟΝ ΜΕΝ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΗΣ ΘΕΡΜΑΙ ΙΣΧΥΡΑΙ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΦΘΑΛΜΩΝ ΕΡΥΘΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΦΛΟΓΩΣΙΣ ΕΛΑΜΒΑΝΕ...ΕΠΕΙΤΑ ΕΞ ΑΥΤΩΝ ΠΤΑΡΜΟΣ ΚΑΙ ΒΡΑΓΧΟΣ ΕΠΕΓΙΓΝΕΤΟ ΚΑΙ ΕΝ ΟΥ ΠΟΛΛΩ ΧΡΟΝΩ ΚΑΤΕΒΑΙΝΕΝ ΕΣ ΤΑ ΣΤΗΘΗ Ο ΠΟΝΟΣ ΜΕΤΑ ΒΗΧΟΣ ΙΣΧΥΡΟΥ'..ΚΑΙ ΤΟ ΣΩΜΑ..ΦΛΥΚΤΑΙΝΑΙΣ ΜΙΚΡΑΙΣ ΚΑΙ ΕΛΚΕΣΙΝ ΕΞΗΝΘΗΚΟΣ..ΚΑΙ ..ΔΙΑΡΡΟΙΑΣ ΑΜΑ ΑΚΡΑΤΟΥ ΕΠΙΠΙΠΤΟΥΣΗΣ ΟΙ ΠΟΛΛΟΙ ΥΣΤΕΡΟΝ ΔΙ ΑΥΤΗΝ ΑΣΘΕΝΕΙΑι ΔΙΕΦΘΕΙΡΟΝΤΟ.."(Θουκ.2,49)
[ Μετάφραση : Ξαφνικά ,ἐνῶ ἦταν ὑγιεῖς οἱ ἄνθρωποι ἀνέβαζαν πυρετὸ στὸ κεφάλι,κοκκινίλα & φλόγωση στὰ μάτια, κατόπιν ἀκολουθοῦσε φτέρνισμα & βραχνάδα καὶ ἐν συνεχείᾳ κατέβαινε ὁ πόνος στὸ στῆθος μὲ δυνατό βῆχα...Τὸ σῶμα ἔβγαζε μικρὲς φλύκταινες & ἕλκη..ἐνῶ στὸ τελικὸ στάδιο ἀκολουθοῦσε ἀκατάπαυστη διάρροια ,ἀπὸ τὴν ὁποία πέθαιναν οἱ περισσότεροι..]
Θεραπεία δὲν ὑπῆρχε λέει ὁ Θουκυδίδης ἀφοῦ τὸ ἕνα φάρμακο ποὺ ὠφελοῦσε τὸν ἕνα ,
ἔβλαπτε τὸν ἀλλον {= "ΤΟ ΓΑΡ ΤΩ ΞΥΝΕΝΕΓΚΟΝ ΑΛΛΟΝ ΤΟΥΤΟ ΕΒΛΑΠΤΕΝ",Θουκ.2,51}.
Καὶ ἐντοπίζει παρακάτω ὁ Θουκυδίδης τὴν ἀρχὴ τῆς ΑΝΟΣΙΑΣ γράφοντας ὅτι ὁ Λοιμὸς
"ΔΙΣ ΓΑΡ ΤΟΝ ΑΥΤΟΝ ΟΥΚ ΕΠΕΛΑΜΒΑΝΕΝ"
[= δύο φορὲς δὲν κτυποῦσε τὸ ἴδιο ἄτομο.]
Τὸ κείμενο τοῦτο τοῦ Θουκυδίδη τὸ διάβασαν πολλοὶ στὰ ἑπόμενα 2000 χρόνια ,
ἀρκετοὶ ἐκ τῶν ὁποίων ἦσαν γιατροί καὶ ἄλλοι εἰδικοὶ ἐπιστήμονες, ὅπως πχ χημικοί.
ΔΥΟ ΜΟΝΟΝ ΟΜΩΣ ΕΝΕΠΝΕΥΣΘΗΣΑΝ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ ΤΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ {= δὶς τὸν ἀὐτὸν οὐκ ἐπελάμβανεν}·
ὁ γιατρὸς ΤΖΕΝΕΡ ὁ εὑρετὴς τοῦ ἐμβολίου τοῦ δαμαλισμοῦ κατὰ τῆς εὐλογιᾶς —ποὺ εἶχε ἐξολοθρεύσει τοὺς προκολομβιανοὺς πληθυσμοὺς στὴν Ἀμερικὴ ΚΑΙ ΧΑΡΙΣ ΣΤΟ ΕΜΒΟΛΙΟ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΗΜΕΡΑ—
καὶ βεβαίως ὁ χημικὸς ΠΑΣΤΕΡ , ὁ εὑρετὴς τῶν ἐργαστηριακῶν ΕΜΒΟΛΙΩΝ.
Στὸ ἐρώτημα ,τέλος, ,γιατὶ ἀναφέρει τόσες πολλὲς λεπτομέρειες γιὰ τὸν ΛΟΙΜΟ ὁ Θουκ. ἀπαντᾶ ὡς γνήσιος ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ :
"ΕΓΩ ΔΕ ΟΙΟΝ ΤΕ ΕΓΙΓΝΕΤΟ ΛΕΞΩ,
ΚΑΙ ΑΦ ΩΝ ΑΝ ΤΙΣ ΣΚΟΠΩΝ ,
ΕΙ ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΑΥΘΙΣ ΕΠΙΠΕΣΟΙ ,
ΜΑΛΙΣΤ' ΑΝ ΕΧΟΙ ΤΙ ΠΡΟΕΙΔΩΣ
ΜΗ ΑΓΝΟΕΙΝ ..." (Θουκ.2,48)
[ Μετ. : ἐγὼ θὰ πῶ ὅ,τι ἀκριβῶς ἔγινε,ὥστε ἄν ἐξετάσει κάποιος τὰ συμπτώματα & τὴν πορεία τῆς νόσου ,νὰ μπορέσει μὲ αὐτὲς τὶς γνώσεις
νὰ κάνει τὴν ΔΙΑΓΝΩΣΗ του,
ἄν κάποτε μᾶς ἐπισκεφτεῖ ξανὰ ἡ ἴδια νόσος]
Ὑπάρχουν πολλὲς θεωρίες γιὰ τὸ ΕΙΔΟΣ ἐκείνης τῆς ΕΠΙΔΗΜΙΑΣ :
Πανούκλα, Τύφος{= ἡ ἐπικρατέστερη θεωρία} Ἔμπολα , Τυφοειδής πυρετός κλπ
χωρὶς νὰ ὑπάρχει μέχρι στιγμῆς ἐπιστημονικὸ consensus ἐπ αὐτοῦ
[ Τελευταῖα ἀμφισβητήθηκε ἀπὸ εἰδικοὺς
τὸ πόρισμα σχετικῆς ἔρευνας Ἑλλήνων Ἐπιστημόνων σὲ δόντια νεκρῶν τοῦ Κεραμεικοῦ
ποὺ ἀπέδιδε τὸν λοιμὸ σὲ ΤΥΦΟΕΙΔΗ ΠΥΡΕΤΟ ]
Ὁ Λοιμὸς τῶν Ἀθηνῶν κράτησε δύο χρόνια· ἐπανεμφανίστηκε μετᾶ ἀπὸ λίγα χρόνια ,
ἐνῶ ἡ Ἀθήνα ἀνελαβε πληθυσμιακὰ,μόνον μετὰ ἀπὸ μιὰ 15ετία, κατὰ τὴν Σικελικὴ Ἐκστρατεία τὸ 415 πΧ.
Ἐνδιαφέρον ἔχει τὸ γεγονὸς ὅτι ἀκόμη καὶ τὴν ἐποχὴ ποὺ θέριζε ἡ πανδημία , οἱ δραματικοὶ ἀγῶνες στὸ θέατρο τοῦ Διονύσου —στὰ Μεγάλα Διονύσια—οὐδέποτε διακόπηκαν .
Τότε , ἐν ἔτει 428 πΧ, παρουσίασε κι ὁ ΣΟΦΟΚΛΗΣ τὸν "ΟΙΔΙΠΟΔΑ ΤΥΡΑΝΝΟ"
ξεκινῶντας τὸ ἔργο ἀκριβῶς μὲ τὴν σκηνὴ τοῦ λοιμοῦ στὴν Θήβα...
Ἐπίσης ἐξαιρετικὸ ἐνδιαφέρον παρουσιάζει στὴν ἐν λόγῳ ἀφήγηση τοῦ Θουκυδίδη ἡ περιγραφὴ του γιὰ τὴν ΠΡΟΪΟΥΣΑ ΕΚΛΥΣΗ ΤΩΝ ΗΘΩΝ ,
ὅσον αὔξαναν τὰ θύματα τοῦ Λοιμοῦ.
Στὴν ἀρχὴ ὅλοι τὸ ἔριξαν στὴ θρησκεία, ἀλλὰ στὴ συνέχεια ὅταν ἔβλεπαν ὅτι ἡ Ἐπιδημία απλωνόταν ΑΚΑΘΕΚΤΗ ,ὅλοι ρίχτηκαν σὲ κάθε ἔκλυτη πράξη θεωρῶντας ΟΤΙ ΤΟΥΣ ΕΜΕΝΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΖΩΗΣ & ΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΔΕΝ ΤΟΥΣ ΠΡΟΛΑΒΟΥΝ ΕΝ ΖΩΗ ,ΓΙΑ ΝΑ ΤΙΜΩΡΗΣΟΥΝ ΤΙΣ ΑΝΟΜΙΕΣ ΤΟΥΣ .
Καὶ σὲ αὐτὴ τὴν ἔκλυση τῶν Ἠθῶν
—πρωταγωνιστοῦσαν γράφει ὁ Θουκυδίδης—
ὅσοι ἐμφανίζονταν πρὶν ὡς οἱ πιό ..ευσεβεῖς
ὥστε στὸ τέλος "ΘΕΩΝ ΦΟΒΟΣ Ἤ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΝΟΜΟΣ ΟΥΔΕΙΣ ΑΠΕΙΡΓΕ" {=ἐμπόδιζε}
Θουκ.2,53.
Καὶ κάτι ποὺ ἔχει φιλολογικὸ
ἐνδιαφέρον ·
λέει ὁ Θουκυδίδης (2.54.2) ὅτι κυκλοφόρησε τότε κι ἕνας παλιὸς χρησμὸς ὅτι "ΗΞΕΙ ΔΩΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΛΟΙΜΟΣ ΑΜ'ΑΥΤῼ"
[=θἄρθει μαζὶ μὲ τὸν δωρικὸ πόλεμο καὸ ἐπιδημία] ὅμως κάποιοι παλιοὶ διόρθωναν ὅτι δὲν μιλοῦσε ὁ χρησμὸς περὶ "λοιμοῦ" (=ἐπιδημίας)
ὁ χρησμὸς ἀλλὰ περὶ "λιμοῦ"(=πείνας)
[ μὴν λοιμὸν ὠνομᾴσθαι ἀλλὰ λιμόν]
μαρτυρία ποὺ δείχνει ὅτι τὸν 5ο αἰ. π.Χ.
δὲν ὑπῆρχε διαφοροποίηση στὴν προφορὰ
μεταξὺ ‒οι καὶ ‒ι , ποὺ σημαίνει ὅτι
δὲν εἶναι ἀκριβὴς ἡ ΕΡΑΣΜΙΚΗ προφορά.
