Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΝ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ.
Σὲ τρεῖς διαλόγους του ὁ Πλάτων μιλᾶ μὲ θέμα τὴν πολιτική, δηλ. τὸ ποιὰ εἶναι ἡ ἰδανικὴ κοινωνία.
1) Καταρχὰς βεβαίως στὴν ΠΟΛΙΤΕΙΑ—ποὺ ἀνήκει στοὺς μέσους διαλόγους— ὅπου ἐκεῖ ὁρίζει τὸ ἰδανικὸ πολίτευμα ὡς τὴν ΑΡΜΟΝΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ τῶν τριῶν ΤΑΞΕΩΝ (βασιλεῖς—φύλακες—λαός) ποὺ ἀντιστοιχοῦν στὸν τριμερῆ χωρισμὸ τῆς ΨΥΧΗΣ (λογιστικόν, θυμοειδές, ἐπιθυμητικόν, δηλ.ΝΟΥΣ—ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ—ΕΝΣΤΙΚΤΟ) ἄν καὶ θεωρεῖ ὅτι ἐν τἐλει ἡ ἰδανικὴ Πολιτεία ὑπάρχει μόνο ἑν οὐρανοῖς καὶ περιγράφει ἀκριβῶς τὸ πῶς θά ἐκπἐσουν οἱ φὐλακες σέ μιὰ προϊοῦσα πορεία φθορᾶς.
Ἔτσι στὸ 9ο βιβλίο τῆς "Πολιτείας" γράφει ὁ Πλάτων ὅτι ὁ Σωκράτης ,ὃταν ὁ Γλαύκων τοῦ εἶπε πὼς ἡ πολιτεία ποὺ πρότεινε εἶναι ἀνύπαρκτη καὶ οὐτοπική, ἐκεῖνος ἀπἀντησε :
"ἐν οὐρανῷ ἴσως παράδειγμα ἀνἀκειται τῷ βουλομένῳ ὁρᾶν καὶ ὁρῶντι ἑαυτὸν κατοικίζειν" (ΠΟΛ.9,592D)
[ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ;Τὸ πρότυπο της ὑπάρχει στὸν οὐρανό, γιὰ ὅποιον θέλει νὰ δεῖ καὶ κοιτῶντας νὰ τὴν κτίσει μέσα του.]
Καὶ συνέχισε λέγοντας ὅτι δὲν ἔχει σημασία λοιπὸν ἄν ὑπάρχει ἤ θὰ ὑπάρξει ἐπὶ γῆς κάποτε, Η ΙΔΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ,διότι ὁ δίκαιος ἄνθρωπος ζεῖ μὲ βάση τοὺς νόμους αὐτῆς καὶ καμμιᾶς ἄλλης.
2) Στὸν ΠΟΛΙΤΙΚΟ—ποὺ ἀνήκει στούς ὕστερους διαλὸγους—ὁ Πλάτων ξεκινᾶ μὲ τὸν ἐκπληκτικὸ μῦθο τῆς ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗΣ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ
{περί τῆς μεταβολῆς δύσεως τε καὶ ἀνατολῆς ἥλίου καὶ τῶν ἄλλων ἄστρων, ώς ἄρα ὅθεν μὲν ἀνατέλλει νῦν είς τοῦτον τότε τὸν τόπον ἐδύετο. άνέτελλε δ' έκ τοῦ ἐναντίου-ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ, 269a} σύμφωνα μὲ τὸν ὁποῖο,
ἡ ΤΩΡΙΝΗ πορεία τοῦ τωρινοῦ σύμπαντος ἐξ ἀνατολῶν πρὸς δυσμᾶς εἶναι ἡ ἀντίστροφη·
ἡ ἀνἀποδη γιὰ μᾶς εἶναι ἡ ὀρθή, αὐτὴ τῆς ΧΡΥΣΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ, ὅταν ὁ θεὸς καθοδηγεῖ τὸν κόσμο ΣΑΝ ΚΑΛΟΣ ΠΟΙΜΕΝΑΣ {θεός συμποδηγεϊ πορευόμενον καί σνγκυκλεϊ—267c καὶ : Θεὸς ἔνεμεν αὐτοὺς αὐτός ἐπιστατῶν—271e} ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕ ΠΛΗΡΗ ΚΟΙΝΟΚΤΗΜΟΣΥΝΗ {νέμοντος δέ ἐκείνου πολιτεῖαί τε ούκ ἦσαν οὐδέ κτήσεις γυναικῶν καί παίδων —272a}.
Ὅμως κάποτε ἀφήνεται τὸ σύμπαν νὰ γυρίζει μόνο του, ὁπότε ἐπιστρἐφει στὴν σημερινὴ τροχιά τῆς δυστυχίας {τό δέ πάλιν αύτόματον είς τάναντία περιάγεται} στὴν Βασιλεία τοῦ Διός.
ΚΑΙ ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΕΠΕΜΒΑΙΝΕΙ ΠΑΛΙ Ο ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΓΥΡΙΖΕΙ ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΣΩΣΤΗ ΤΡΟΧΙΑ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΑΠΟΔΗ ΓΙΑ ΜΑΣ (δηλ. ὁ χρόνος ποὺ βιώνουμε τώρα γηράσκοντες εἶναι ὁ ἀντίστροφος· ἡ ὀρθὴ φορὰ εἶναι ἡ ἀνάποδη,
ἡ ὁποία γιὰ μᾶς σήμερα φαίνεται ὡς ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ...).
Συνεπῶς στὸν παρόντα κόσμο τῆς "λανθασμένης" τροχιᾶς τοῦ σύμπαντος ἡ μὸνη ΕΦΙΚΤΗ λύση ποὺ παρουσιάζεται στὸ ἐρώτημα ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΙΔΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ εἶναι ἡ διακυβέρνηση ἀπὸ ἐνα κυβερνήτη ΜΕ ΒΑΣΗ ΚΑΠΟΙΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ.
Γράφει ἐν προκειμένῳ ὁ Β.ΚΑΛΦΑΣ* τὰ εξῆς :
<Στὸν ΠΟΛΙΤΙΚΟ ἐχουμε μιὰ κριτικὴ τῶν νόμων, διότι προβάλλεται ὄχι ὡς λύση σωστὴ ἀλλὰ ὡς λύση ἀνάγκης ἡ νομοθεσία, ἠ ὁποία ἔχει μείνει στὴν ἱστορία τῆς νομικῆς σκέψης κλασική.
Ὁτι ὁ νόμος εἶναι ἄκαμπτος, λέει περίπου ὁ Πλάτωνας –αὐτό ποὺ λέει γιὰ τὴν γραφὴ, ἄλλωστε ὀ νόμος εἶναι γραπτός– καὶ δὲν μπορεῖ πάντα νὰ προσαρμοστεῖ στὶς πραγματικὲς συνθῆκες....
Ἀρα, ὁ νόμος εἶναι κάτι ποὺ τὸ ἔχουμε ὡς ἀναγκαῖο κακό, ἀλλὰ θὰ πρέπει νὰ τοῦ δώσουμε καὶ μιὰν εὐκαμψία, νὰ ἐχει δυνατότητα ἡ κοινωνία μὲ σωστὸ τρόπο νὰ ἀναπροσαρμόζει τοὺς νόμους ἀνάλογα μὲ τὶς ἀντίστοιχες καταστάσεις.
Αὐτὸ εἶναι μιὰ μεγάλη μεταβολή γιὰ τὴν πλατωνικὴ πολιτικὴ σκέψη. ...
Ἀρχίζει νὰ ἐπεμβαίνει, λοιπόν, ὁ Πλάτων, στὴν ὑπαρκτὴ πραγματικότητα, καὶ τὸ βῆμα ποὺ γίνεται πρὸς αὐτὴ τὴν περίσταση εἶναι ὁ νόμος.
Ὁ καλὸς τώρα κυβερνήτης, ὄχι ὁ ιδανικὸς ἀλλὰ αὐτὸς ποὺ κυβερνᾶ τὶς πραγματικες πόλεις, παρομοιάζεται ἀπ’ τὸν Πλάτωνα μὲ ἕναν ὑφαντή. Ἡ ὑφαντικὴ εἶναι τὸ ἀντίστοιχο τῆς πολιτικῆς τέχνης. Γιατί ἔνας ὑφαντής; Ὁ Πλάτων σὲ αὐτὴ τὴν περίοδο τῆς ζωῆς του –θὰ τὸ δοῦμε καὶ στὸν Τίμαιο στὴν συνέχεια– χρησιμοποιεῖ πολὺ τοὺς τεχνῖτες ὡς μοντέλα. Ὁ ὑφαντής λοιπὸν εἶναι αὐτὸς ποὺ ἐξ ὁρισμοῦ, γιὰ νὰ ἔχει ἕνα ἀποτέλεσμα σωστό στὴν τέχνη του, πρέπει ἀκριβῶς νὰ ἐξυφάνει, δηλαδή νὰ ἑνώσει, νὰ ἀναμείξει –μὲ τόν τρόπο ποὺ λειτουργούσανε τοὺς ἀργαλειούς οἱ παραδοσιακὲς κοινωνίες– ὑλικὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα νὰ παραγάγει τὸ νῆμα, νὰ παραγάγει τὸ μαλλί.... Παίρνει, λοιπόν, αὐτὸ τὸ μοντέλο τοῦ τεχνίτη ποὺ κάνει καλὰ τὴν δουλειά του καὶ τὸ μεταφέρει στὴν πόλη. Τί ἀναμειγνύει
ὁ καλὸς πολιτικός; Ἀναμειγνύει διαφορετικὲς φύσεις ἀνθρώπων· ἀναμειγνύει τὴν ψυχὴ μὲ τὸ σῶμα, ἄς ποῦμε, τῶν ἀνθρώπων, τὶς ἐπιθυμίες τους μὲ τὶς γνώσεις τους, διαφορετικὲς τάσεις τῶν ἀνθρώπων. Δηλαδή, ὅλη ἡ κοινωνία παρουσιάζεται σὰν ἕνα ὑφαντό, ποὺ τὸ σχεδίασε καὶ τὸ δουλεύει συνεχῶς ὁ πολιτικὸς ὁ σωστὸς μὲ τὴν βοήθεια κάποιων νόμων, ποὺ εἶναι μὲν γραπτοὶ ἀλλὰ δὲν εἶναι ἄκαμπτοι.
Αὐτὸ πιὰ εῑ̓́ναι ἕνα μοντέλο πολύ διαφορετικό ἀπὸ τῆς ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ, τὸ ὁποῖο ὀ Πλάτων ὅπως κάνει συνήθως– δὲν δέχεται ὅτι εἶναι τὸ σωστό, δέχεται ὅτι εἶναι αὐτὸ ποὺ μπορεῖ νὰ μᾶς βελτιώσει τὴ ζωή, ἐφόσον δὲν μποροῦμε νὰ πετύχουμε τὸ ἀπόλυτο.>
3) Στὸ τελευταῖο του ἔργο, τοὺς ΝΟΜΟΥΣ ὁ Πλάτων φτἀνει στὸ σημεῖο νὰ προτείνει ὁ ἴδιος νομοθεσία γιὰ μιὰ εὐνομούμενη πολιτεία, σὲ πλήρη ἀντίθεση πχ. μέ τὴν ΠΟΛΙΤΕΙΑ ὅπου ἐκεῖ ἔλεγε ΟΤΙ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ—ΒΑΣΙΛΕΙΣ ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΝΟΜΟΥΣ ΓΙΑ ΝΑ ΚΥΒΕΡΝΟΥΝ.
Πρόκειται γιὰ τὴν μεγαλὐτερη ἐξέλιξη στὶς πολιτικὲς ἰδέες τοῦ Πλάτωνα μέσα σὲ 30 χρόνια,
ἀπὸ τὴν ΠΟΛΙΤΕΙΑ ὣς τοὺς ΝΟΜΟΥΣ.
Θὰ ὁλοκληρώσω μέ τὸ ἑξῆς·
ἡ πολιτικὴ σκέψη τοῦ Πλάτωνα—ὅπως καὶ τοῦ Ἀριστοτἐλη—ἔχει ἕνα ΟΡΙΟ καὶ αὐτὸ εἶναι ὁ θεσμὸς τῆς ΠΟΛΗΣ—ΚΡΑΤΟΥΣ.
Οὔτε ὁ Πλάτων οὒτε ὁ Ἀριστοτἐλης διανοήθηκαν ποτέ ὅτι ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΥΠΆΡΞΕΙ ΑΞΙΟΛΟΓΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΠΕΡΑΝ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ—ΚΡΑΤΟΥΣ.
Καὶ γιὰ τὸν Ἀριστοτέλη αύτὸ προξενεῖ ἰδιαίτερη ἐντύπωση καθόσον αὐτὸς πρόλαβε καὶ εἲδε τὸν Μ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ τὸν μαθητή του ΝΑ ΦΤΑΝΕΙ ΣΤΑ ΚΡΑΣΠΕΔΑ ΤΩΝ ΙΜΑΛΑΪΩΝ καὶ νὰ ἑνοποιεῖ ὅλον σχεδὸν τὸν τότε γνωστὸ κόσμο σὲ ἕνα κράτος...
_____
*διαδικτυακό μάθημα στο mathesis [massive open online courses] https://mathesis.cup.gr
