Ο ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝ.
Ἀπὸ τὸ 1807 ὁ LEAKE ὑποπτεύθηκε ὁτι οἱ ἐντοιχισμένοι κίονες στὸ βόρειο τεῖχος τῆς Ἀκροπόλεως ἀνήκουν σ’ ἐνα ΠΡΟΓΕΝΕΣΤΕΡΟ ναὸ τοῦ περίκλειου Παρθενῶνος, αύτὸν ποὺ ὁ ΗΣΥΧΙΟΣ ἀναφέρει ὡς "ἐμπρησθἐντα ὑπὸ τῶν Περσῶν".Ἀργότερα οἱ ἀνασκαφὲς τοῦ ROSS τὸ 1835 ἔφεραν στὸ φῶς θαμμένα στὶς ἐπιχωματώσεις ΚΑΜΜΕΝΑ τμήματα οίκοδομικοῦ ὑλικοῦ , γλυπτῶν καὶ ἀγαλμάτων, ἐνῶ διεπιστώθη καὶ ἡ ἀνομοιομορφία μεταξὺ ΣΤΕΡΕΟΒΑΤΗ {=θεμελίων} καὶ τωρινοῦ (δηλ. περίκλειου) Παρθενῶνα, ὁπότε θεωρεῖται ἔκτοτε ἀναμφισβήτητη ἡ ὐπαρξη ἑνὸς προγενἐστερου ναοῦ, τοῦ ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝΑ , πρὶν δηλ τὴν οἰκοδομηση ἐπὶ Περικλῆ τοῦ κλασσικοῦ ἀριστουργήματος.
Γράφει ὁ Μ.ΚΟΡΡΕΣ* :
<οἱ ἐντοιχισμένοι στὸ ΒΟΡΕΙΟ ΤΕΙΧΟΣ μαρμάρινοι σπόνδυλοι (βλ.φωτό.) μελετήθηκαν πρώτη φορὰ τὸ 1807 ἀπὸ τὸν περίφημο W.M. Leake, ὁ ὁποῖος ἀναρριχήθηκε τότε, ὄχι χωρὶς κίνδυνο, στὸν ἀπόκρημνο βράχο. Ὁ Leake, ὁ ὁποῖος ἐλάχιστες φορὲς ἔσφαλε κατέληξε καὶ πάλιν σὲ μιὰ ὀρθὴ ἐξήγηση: οἱ σπόνδυλοι πρέπει νὰ ἀνήκουν σὲ ἐκεῖνον τὸν παλαιότερο ναό, ποὺ ἐννοεῖ ὁ Ἡσύχιος ὅταν ἀναφέρεται στὸν Παρθενῶνα (λῆμμα, Ἑκατόμπεδος) «...νεὼς ἐν τῇ ἀκροπόλει τῇ Παρθένῳ κατασκευασθεὶς ὑπὸ Ἀθηναίων, μείζων τοῦ ἐμπρησθέντος ὑπὸ τῶν Περσῶν ποσὶ πεντήκοντα».
Ἐτσι ἄρχισε ἡ μελέτη τοῦ ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝΟΣ πού, κατὰ τὸν Leake, πρέπει νὰ ἦταν μικρότερος ἀπὸ τὸν Παρθενῶνα καὶ ἀσφαλῶς προγενέστερος τῶν Περσικῶν. >
Καὶ πράγματι τὸ μεγάλο ἀνασκαφικὸ πρόγγραμμα τῆς περιόδου 1885—1890, ἡ ΜΕΓΑΛΗ ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ἐπὶ Π.ΚΑΒΒΑΔΙΑ**, ἔδειξε ὅτι :
1) ὁ ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΟΣ ἔκτισε ἑξάστυλο πώρινο ναὸ στὴν θέση τοῦ σημερινοῦ Παρθενῶνα (ΚΤΗΡΙΟ Η)
2) ὁ ναὸς τοῦ τυράννου Πεισιστράτου γκρεμίστηκε τὴν ἐποχὴ τῆς δημοκρατίας τοῦ ΚΛΕΙΣΘΕΝΗ καὶ ἄρχισε νὰ κτίζεται νέος, ἐπίσης πώρινος, ὑπερμεγέθης ...ΦΑΡΑΩΝΙΚΩΝ διαστάσεων (ἀντίστοιχων τοῦ ΟΛΥΜΠΕΙΟΥ) ναὸς (ΠΑΡΘΕΝΩΝ—1) ἀφιερωμένος στὴν θεὰ Ἀθηνᾶ ΥΠΕΡΜΑΧΟ προστάτιδα τῆς πόλης ποὺ ἀπεικονιζόταν ΟΡΘΗ καὶ ΠΑΝΟΠΛΟΣ, ὁ ὁποῖος ὀμως δὲν ὁλοκληρώθηκε λόγῳ τῆς ΙΩΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ καὶ τοῦ ἐπαπειλούμενου πολέμου μὲ τὴν Περσία,
ἐνῶ ἐπὶ ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΙΔΩΝ (520πΧ) λίγο πιὸ βόρεια (δίπλα ἀπὸ τὸ σημ. Ἐρεχθεῖο) εἶχε κτιστεῖ ὁ λεγόμενος <ΑΡΧΑΙΟΣ ΝΕΩΣ>*** ὁ ὁποῖος αφιερώθηκε στὴν Ἀθηνᾶ Πολιάδα δηλ. τὴν ΕΙΡΗΝΙΚΗ Ἀθηνᾶ ποὺ ἀπεικονιζόταν ΕΝΘΡΟΝΗ (βλ. κάτω φωτό. δεξιά)
3) Μετὰ τὴν μάχη τοῦ Μαραθῶνα τὸ 490 π.Χ. καὶ μὲ τὴν νίκη τῶν Ἀθηναίων ,στὴν θέση τοῦ πρώτου ἀνολοκλήρωτου πώρινου ναοῦ ξεκίνησε ἡ ἀνέγερση ἑνὸς νέου ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΥ αὐτὴ τὴν φορά, ἀλλὰ μικρότερων διαστάσεων ναοῦ, τοῦ λεγόμενου ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝΑ (ἢ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ—2) ὁ ὁποῖος ὅμως ἔμεινε κι αὐτὸς ἡμιτελὴς λόγῳ τοῦ νέου περσικοῦ κινδύνου (μετὰ τὴν ἄνοδο τοῦ ΞΕΡΞΗ στὴν Περσία τὸ 485πΧ ὁ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ξεκίνησε τὸ ναυτικὸ πρόγραμμα τῆς κατασκευῆς 400 τριήρων, ὁπότε ἡ ἀνοικοδομηση τοῦ Προπαρθενῶνα πῆγε πἰσω...).
Ὅλα αὐτὰ τὰ κτὶσματα ἐπὶ τῆς Ἀκροπόλεως ΚΑΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΕΡΣΕΣ τὸ 480 πΧ μέ τὴν κατάληψη τῶν Ἀθηνῶν καὶ στὸ ἑπόμενο οἰκοδομικὸ πρόγραμμα τοῦ ΠΕΡΙΚΛΗ (448—438πΧ) χρησιμοποιήθηκαν μέλη τοῦ ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝΑ τὰ ὁποῖα ἐνσωματώθηκαν στὸν ΚΛΑΣΣΙΚΟ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ (ἢ Παρθενῶνα —3) τοῦ ΙΚΤΙΝΟΥ καὶ τοῦ ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ , χἀρη στὴν μελέτη τῶν ὁποίων ,μποροῦμε νὰ ἀνασυνθέσουμε σήμερα τὴν μορφὴ τοῦ ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝΑ
τὴν ὁποία ὁ ΚΟΡΡΕΣ περιγράφει ὡς ἑξῆς·
<Τὸ θεμέλιο τοῦ Παρθενῶνος εἶναι στὸ μέγιστο μέρος του πολύ ἀρχαιότερο τοῦ ναοῦ. Τὸ μέρος αὐτὸ εἶναι αὐτοτελὲς καὶ ἀποτελεῖ τὸ ἀρχικὰ ὁρατὸ βάθρο τοῦ ἀρχαιότερου ναοῦ. Ἀπὸ τὶς διαστάσεις του βάθρου (31,4 × 76,8 μ.) συνάγεται ὅτι ὁ ναὸς αὐτὸς θὰ πρέπει νὰ ἦταν ἐπίσης πολύ μεγάλος καὶ μὲ μᾶλλον ἐπιμήκεις ἀναλογίες.
Στὰ ἀνατολικὰ τοῦ Παρθενῶνος τὸ γιγάντειο βάθρο δὲν ταιριάζει στὸν κλασσικὸ ναό, ἀλλὰ ἐξέχει 5 σχεδὸν μ. ἀπὸ τὴν γραμμὴ τῆς πρώτης μαρμάρινης βαθμίδος. Γιὰ τὴν ἕδραση τοῦ κλασσικοῦ ναοῦ ἀπαιτήθηκε μόνον μιὰ σχετικῶς μικρὴ αὔξηση τοῦ ἀρχικοῦ βάθρου πρὸς βορρᾶν.
Ἡ αὔξηση αὐτὴ ἔγινε μὲ παρόμοιο ὑλικό, δηλαδὴ πειραϊκοὺς λίθους, ἀλλὰ χωρὶς καμμιὰ φροντίδα γιὰ περίτεχνη ἐμφάνιση. Προφανῶς, τὰ νέα σχέδια ἀπαιτοῦσαν μιὰ ἐκτεταμένη ἐπιπέδωση τοῦ ἐδάφους μὲ τεχνητὲς ἐπιχώσεις, ἕως τὸ ὕψος τῆς εὐθυντηρίας τοῦ ναοῦ, ἐνῶ τὰ παλαιότερα προέβλεπαν ὅτι γύρω ἀπὸ τὸν ναὸ τὸ ἔδαφος θὰ ἦταν ἀρκετὰ χαμηλότερο καὶ ὅτι τὸ ἀνώτερο μέρος τοῦ βάθρου θὰ ἦταν ὁρατὸ καὶ συνεπῶς περίτεχνο.
...........................................................................................
.... ἡ κρηπίδα τοῦ Προπαρθενῶνος ἦταν τρίβαθμη. Ἡ πρώτη βαθμίδα ἦταν ἀπὸ ἐρυθρό ὑμήττειο ἀσβεστόλιθο οἱ ἀλλες δύο βαθμίδες ἦσαν μαρμάρινες...
Ἡ πρώτη καὶ δεύτερη βαθμίδα τῆς ΝΟΤΙΑΣ πλευρᾶς διατηροῦνται ἀκόμη στὴν ἀρχικὴ θέση των, ἀκριβῶς μέσα ἀπὸ τὶς ἀντίστοιχες βαθμίδες τοῦ κλασικοῦ ναοῦ. Τοῦτο διαπιστώνεται σὲ ἀρκετὲς θέσεις μέσα ἀπὸ μικρὰ μεταγενέστερα χάσματα τῆς κλασικῆς κρηπίδος καὶ κυρίως σὲ μιὰ θέση ὅπου πρὸ πολλοῦ ἔχει ἀπολαξευθεῖ μεγάλο μέρος τῆς πρώτης βαθμίδος τοῦ κλασικοῦ ναοῦ, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ εἶναι καλὰ ὁρατὴ ἡ ΝΔ γωνία τῆς ἀρχαιότερης κρηπίδος.
Τὰ εὑρήματα αὐτὰ δείχνουν ὅτι ὁ Προπαρθενὼν δὲν κατελάμβανε ὅλη τὴν ἔκταση τοῦ γιγάντειου στερεοβάτου, ἀλλὰ μόνον τὰ 4/5 της.
Τὸ πλάτος του ἦταν κατὰ πέντε μέτρα μικρότερο καὶ τὸ μῆκος του κατὰ ἑπτά. Ἑπομένως, δὲν ἦταν ὀκτάστυλος, ὅπως πίστευε ὁ Dorpfeld, ἀλλὰ ΕΞΑΣΤΥΛΟΣ (6Χ16) μὲ κάπως μεγαλύτερα μεταξόνια ἀπὸ ἐκεῖνα τοῦ κλασικοῦ Παρθενῶνος. Οἱ κίονες εἶχαν καὶ στὸν Προπαρθενῶνα τὴν ἴδια διάμετρο, ὅπως εἶχε ἤδη διαπιστώσει ὁ Penrose..>
Συνεπῶς στὸν σημερινὸ Παρθενῶνα τοῦ οἰκοδομικοῦ προγράμματος τοῦ Περικλῆ, ΥΠΆΡΧΕΙ ἐνσωματωμένος καὶ ΚΡΥΜΜΕΝΟΣ
ὁ ἡμιτελὴς ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝ τῆς ἐποχῆς τῶν Περσικῶν Πολέμων.
Πεισίστρατος Τυραννίδα : 561—527πΧ
Δολοφονία Ἵππαρχου ἀπὸ Ἁρμόδιο καὶ Ἀριστογείτονα :514πΧ
Ἔξωση Ἱππία :510πΧ
Δημοκρατικὴ μεταρρύθμιση Κλεισθένη :508πΧ
____
*τὴν παρουσίαση τοῦ ΚΟΡΡΕ βλ.
** ἡ Μεγἀλη Ἀνασκαφὴ ΚΑΒΒΑΔΙΑ τὸν 19ο αἰ. ἐλάχιστα σημεῖα ἐπὶ τῆς Ἀκροπόλεως ἀφησε ἄσκαφτα .
Τὸ 1910 συμπλήρωσε τὴν ἀρχαιολογικὴ ἔρευνα μὲ ἀνασκαφὴ ΕΝΤΟΣ τοῦ Παρθενῶνα ὁ HILL καὶ τὸ 1956 ὁ TSCHIRA.
*** εἶναι ΛΑΘΟΣ νὰ ὀνομάζεται <ἑκατόμπεδος> ἢ <εκατόμπεδον> ὁ "ἀρχαῖος νεώς" δίπλα στὸ Ἐρεχθεῖον.
ΕΚΑΤΟΜΠΕΔΟΣ ΛΕΓΟΤΑΝ Ο ΣΗΚΟΣ,
δηλ. ὁ κυρίως ναός, τὸ κεντρικὸ τμῆμα
ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ,ἐνῶ ΕΚΑΤΟΜΠΕΔΟΝ ὁ χῶρος μπροστὰ ἀπὸ τὸν βωμὸ τῆς Ἀθηνᾶς (ὅπως δεἰχνει συναρμολογηθεῖσα ἐπιγραφὴ τοῦ 485 πΧ προερχομένη ἀπὸ τὸ ἀρχαϊκὸ Πρόπυλον τῆς Ἀκροπόλεως γράφουσα : ΑΝΑ ΠΑΝ ΤΟ ΕΚΑΤΟΜΠΕΔΟΝ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΣ ΕΩ ΕΣΤΡΑΜΜΕΝΑ)
YΓ. Πηγή φωτό.:
ΜΑΝΩΛΗΣ ΚΟΡΡΕΣ
Στὴν Μεγάλη Ἀνασκαφὴ τοῦ Π.ΚΑΒΒΑΔΙΑ (1885—1890) ἦρθε στὸ φῶς ὁ ἀρχαῖος τεράστιος ΣΤΕΡΕΟΒΑΤΗΣ (31Χ77m) δηλ. τὰ θεμέλια τοῦ ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝΑ πάνω στὰ ὁποῖα κτίστηκε καὶ ὁ Περίκλειος ναὸς .
ΚΟΡΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΚΛΕΙΣΘΕΝΗ
(ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ)
