Ο ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝ.
Γράφει ὁ Μ.ΚΟΡΡΕΣ* :
<οἱ ἐντοιχισμένοι στὸ ΒΟΡΕΙΟ ΤΕΙΧΟΣ μαρμάρινοι σπόνδυλοι (βλ.πάνω φωτό.) μελετήθηκαν πρώτη φορὰ τὸ 1807 ἀπὸ τὸν περίφημο W.M. Leake, ὁ ὁποῖος ἀναρριχήθηκε τότε, ὄχι χωρὶς κίνδυνο, στὸν ἀπόκρημνο βράχο. Ὁ Leake, ὁ ὁποῖος ἐλάχιστες φορὲς ἔσφαλε κατέληξε καὶ πάλιν σὲ μιὰ ὀρθὴ ἐξήγηση: οἱ σπόνδυλοι πρέπει νὰ ἀνήκουν σὲ ἐκεῖνον τὸν παλαιότερο ναό, ποὺ ἐννοεῖ ὁ Ἡσύχιος ὅταν ἀναφέρεται στὸν Παρθενῶνα (λῆμμα, Ἑκατόμπεδος) «...νεὼς ἐν τῇ ἀκροπόλει τῇ Παρθένῳ κατασκευασθεὶς ὑπὸ Ἀθηναίων, μείζων τοῦ ἐμπρησθέντος ὑπὸ τῶν Περσῶν ποσὶ πεντήκοντα».
Ἐτσι ἄρχισε ἡ μελέτη τοῦ ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝΟΣ πού, κατὰ τὸν Leake, πρέπει νὰ ἦταν μικρότερος ἀπὸ τὸν Παρθενῶνα καὶ ἀσφαλῶς προγενέστερος τῶν Περσικῶν. >
Καὶ πράγματι τὸ μεγάλο ἀνασκαφικὸ πρόγγραμμα τῆς περιόδου 1885—1890, ἡ ΜΕΓΑΛΗ ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ἐπὶ Π.ΚΑΒΒΑΔΙΑ, ἔδειξε ὅτι :
1) ὁ ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΟΣ ἔκτισε ἑξάστυλο πώρινο ναὸ στὴν θέση τοῦ σημερινοῦ Παρθενῶνα (ΚΤΗΡΙΟ Η)
2) ὁ ναὸς τοῦ τυράννου Πεισιστράτου γκρεμίστηκε τὴν ἐποχὴ τῆς δημοκρατίας τοῦ ΚΛΕΙΣΘΕΝΗ καὶ ἄρχισε νὰ κτίζεται νέος ἐπίσης πώρινος ὑπερμεγέθης ...ΦΑΡΑΩΝΙΚΩΝ διαστάσεων (ἀντίστοιχων τοῦ ΟΛΥΜΠΕΙΟΥ) ναὸς (ΠΑΡΘΕΝΩΝ—1) ἀφιερωμένος στὴν θεὰ Ἀθηνᾶ ΥΠΕΡΜΑΧΟ προστάτιδα τῆς πόλης ποὺ ἀπεικονιζόταν ΟΡΘΗ καὶ ΠΑΝΟΠΛΟΣ,
ὁ ὁποῖος ὀμως δὲν ὁλοκληρώθηκε λόγῳ τῆς ΙΩΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ καὶ τοῦ ἐπαπειλούμενου πολέμου μὲ τὴν Περσία,
ἐνῶ ἐπὶ ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΙΔΩΝ (520πΧ) λίγο πιὸ βόρεια (δίπλα ἀπὸ τὸ σημ. Ἐρεχθεῖο) εἶχε κτιστεῖ ὁ λεγόμενος <ΑΡΧΑΙΟΣ ΝΕΩΣ>** ὁ ὁποῖος αφιερώθηκε στὴν Ἀθηνᾶ Πολιάδα δηλ. τὴν ΕΙΡΗΝΙΚΗ Ἀθηνᾶ ποὺ ἀπεικονιζόταν ΕΝΘΡΟΝΗ (βλ. κάτω φωτό. δεξιά)
3) Μετὰ τὴν μάχη τοῦ Μαραθῶνα τὸ 490 π.Χ. καὶ μὲ τὴν νίκη τῶν Ἀθηναίων ,στὴν θέση τοῦ πρώτου ἀνολοκλήρωτου πώρινου ναοῦ ξεκίνησε ἡ ἀνέγερση ἑνὸς νέου ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΥ αὐτὴ τὴν φορά, ἀλλὰ μικρότερων διαστάσεων ναοῦ, τοῦ λεγόμενου ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝΑ (ἢ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ—2) ὁ ὁποῖος ὅμως ἔμεινε κι αὐτὸς ἡμιτελὴς λόγῳ τοῦ νέου περσικοῦ κινδύνου (μετὰ τὴν ἄνοδο τοῦ ΞΕΡΞΗ στὴν Περσία ὁ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ξεκίνησε τὸ ναυτικὸ πρόγραμμα τῆς κατασκευῆς 400 τριήρων, ὁπότε ἡ ἀνοικοδομηση τοῦ Προπαρθενῶνα πῆγε πἰσω...).
Ὅλα αὐτὰ τὰ κτὶσματα ἐπὶ τῆς Ἀκροπόλεως ΚΑΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΕΡΣΕΣ τὸ 480 πΧ μέ τὴν κατάληψη τῶν Ἀθηνῶν καὶ στὸ ἑπόμενο οἰκοδομικὸ πρόγραμμα τοῦ ΠΕΡΙΚΛΗ (448—438πΧ) χρησιμοποιήθηκαν μέλη τοῦ ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝΑ τὰ ὁποῖα ἐνσωματώθηκαν στὸν ΚΛΑΣΣΙΚΟ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ (ἢ Παρθενῶνα —3) τοῦ ΙΚΤΙΝΟΥ καὶ τοῦ ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ , χἀρη στὴν μελέτη τῶν ὁποίων ,μποροῦμε νὰ ἀνασυνθέσουμε σήμερα τὴν μορφὴ τοῦ ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝΑ
(βλ. κάτω φωτό. ἀριστερά) τὴν ὁποία ὁ ΚΟΡΡΕΣ περιγράφει ὡς ἑξῆς·
< ἡ κρηπίδα τοῦ Προπαρθενῶνος ἦταν τρίβαθμη. Ἡ πρώτη βαθμίδα ἦταν ἀπὸ ἐρυθρό ὑμήττειο ἀσβεστόλιθο (τοῦ Καρέα) οἱ ἀλλες δύο βαθμίδες ἦσαν μαρμάρινες...
Ἡ πρώτη καὶ δεύτερη βαθμίδα τῆς νότιας πλευρᾶς διατηροῦνται ἀκόμη στὴν ἀρχικὴ θέση των, ἀκριβῶς μέσα ἀπὸ τὶς ἀντίστοιχες βαθμίδες τοῦ κλασικοῦ ναοῦ. Τοῦτο διαπιστώνεται σὲ ἀρκετὲς θέσεις μέσα ἀπὸ μικρὰ μεταγενέστερα χάσματα τῆς κλασικῆς κρηπίδος καὶ κυρίως σὲ μιὰ θέση ὅπου πρὸ πολλοῦ ἔχει ἀπολαξευθεῖ μεγάλο μέρος τῆς πρώτης βαθμίδος τοῦ κλασικοῦ ναοῦ, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ εἶναι καλὰ ὁρατὴ ἡ ΝΔ γωνία τῆς ἀρχαιότερης κρηπίδος. Τὰ εὑρήματα αὐτὰ δείχνουν ὅτι ὁ Προπαρθενὼν δὲν κατελάμβανε ὅλη τὴν ἔκταση τοῦ γιγάντειου στερεοβάτου, ἀλλὰ μόνον τὰ 4/5 της.
Τὸ πλάτος του ἦταν κατὰ πέντε μέτρα μικρότερο καὶ τὸ μῆκος του κατὰ ἑπτά. Ἑπομένως, δὲν ἦταν ὀκτάστυλος, ὅπως πίστευε ὁ Dorpfeld, ἀλλὰ ΕΞΑΣΤΥΛΟΣ (6Χ16) μὲ κάπως μεγαλύτερα μεταξόνια ἀπὸ ἐκεῖνα τοῦ κλασικοῦ Παρθενῶνος. Οἱ κίονες εἶχαν καὶ στὸν Προπαρθενῶνα τὴν ἴδια διάμετρο, ὅπως εἶχε ἤδη διαπιστώσει ὁ Penrose..>
Συνεπῶς στὸν σημερινὸ Παρθενῶνα τοῦ οἰκοδομικοῦ προγράμματος τοῦ Περικλῆ, ΥΠΆΡΧΕΙ ἐνσωματωμένος καὶ ΚΡΥΜΜΕΝΟΣ
ὁ ἡμιτελὴς ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝ τῆς ἐποχῆς τῶν Περσικῶν Πολέμων.
Πεισίστρατος Τυραννίδα : 561—527πΧ
Δολοφονία Ἵππαρχου ἀπὸ Ἁρμόδιο καὶ Ἀριστογείτονα :514πΧ
Ἔξωση Ἱππία :510πΧ
Δημοκρατικὴ μεταρρύθμιση Κλεισθένη :508πΧ
____
*τὴν παρουσίαση τοῦ ΚΟΡΡΕ βλ.
** εἶναι ΛΑΘΟΣ νὰ ὀνομάζεται <ἑκατόμπεδος> ἢ <εκατόμπεδον> ὁ "ἀρχαῖος νεώς" δίπλα στὸ Ἐρεχθεῖον.
ΕΚΑΤΟΜΠΕΔΟΣ ΛΕΓΟΤΑΝ Ο ΣΗΚΟΣ,
δηλ. ὁ κυρίως ναός, τὸ κεντρικὸ τμῆμα
ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ,ἐνῶ ΕΚΑΤΟΜΠΕΔΟΝ ὁ χῶρος μπροστὰ ἀπὸ τὸν βωμὸ τῆς Ἀθηνᾶς (ὅπως δεἰχνει συναρμολογηθεῖσα ἐπιγραφὴ τοῦ 485 πΧ προερχομένη ἀπὸ τὸ ἀρχαϊκὸ Πρόπυλον τῆς Ἀκροπόλεως γράφουσα : ΑΝΑ ΠΑΝ ΤΟ ΕΚΑΤΟΜΠΕΔΟΝ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΣ ΕΩ ΕΣΤΡΑΜΜΕΝΑ)
YΓ. Πηγή φωτό.:
ΜΑΝΩΛΗΣ ΚΟΡΡΕΣ
Στὴν Μεγάλη Ἀνασκαφὴ τοῦ Π.ΚΑΒΒΑΔΙΑ (1885—1890) ἦρθε στὸ φῶς ὁ ἀρχαῖος τεράστιος ΣΤΕΡΕΟΒΑΤΗΣ (31Χ77m) δηλ. τὰ θεμέλια τοῦ ΠΡΟΠΑΡΘΕΝΩΝΑ πάνω στὰ ὁποῖα κτίστηκε καὶ ὁ Περίκλειος ναὸς .
