ΧΡΟΝΟΣ & ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΠΛΩΤΙΝΟ & ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΒΙΒΛΟ.
Ἐξετάζοντας τὸ πρόβλημα τοῦ χρόνου καὶ τῆς αἰωνιότητας ὁ Πλωτῖνος ἐπεδίωξε νὰ δεῖ τὸ ζήτημα ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΑ καὶ ὄχι κοσμολογικὰ·
κι ὄχι μόνο ὀντολογικὰ ἀλλὰ κατεξοχὴν ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΚΑ καὶ κατἐληξε, ὅπως θὰ δοῦμε παρακάτω, νὰ ὑποστηρίζει ὅτι ὁ ΧΡΟΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ.
Καταρχὰς βεβαίως ὁ Πλωτῖνος διαφώνησε μέ τὸν Πλὰτωνα ὁ ὁποῖος θεωροῦσε τὴν Αἰωνιότητα ΑΚΙΝΗΤΗ καὶ τὸν Χρόνο ὡς κινητὴ ΕΙΚΟΝΑ τῆς Αἰωνιότητας (ΤΙΜΑΙΟΣ) λέγοντας ὅτι καὶ Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ ΕΙΝΑΙ ΑΙΩΝΙΑ ΑΝ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΚΙΝΗΣΗ.
Ἐν συνεχείᾳ διαφώνησε μέ τὸν Ἀριστοτἐλη ποὺ ὅριζε τὸν χρόνο ὡς μέτρο τῆς κίνησης ,λέγοντας ὅτι Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΔΕΝ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΟΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΧΡΟΝΟΣ.
Ἡ σκέψη τοῦ Πλωτίνου ** ἦταν ἐν συντομίᾳ
ἡ ἑξῆς·
ὁ αἰσθητὸς κόσμος εἶναι αἰώνιος χωρὶς ἀρχὴ καὶ τέλος, ἀλλὰ τὰ ΕΝΤΟΣ του κεχωρισμένα, ἄρα πολλαπλᾶ, ὄντα γεννιοῦνται καὶ πεθαίνουν, δηλ. συνεχῶς μεταβάλλονται καὶ φθείρονται, τὰ διέπει δηλ. ὁ ΧΡΟΝΟΣ καὶ ἡ Ψυχὴ δὲν μπορεῖ νὰ ἀποκτήσει ἐποπτεία ΟΛΩΝ τῶν αἰσθητῶν καὶ τῶν μεταξύ τους σχἐσεων ἐν συνόλῳ, ἀλλὰ θεᾶται μερικῶς τὰ ὄντα , στρεφόμενη πότε ἐδῶ καὶ πότε ἐκεῖ.
Αὐτὴ ἡ γνώση τῆς ΨΥΧΗΣ συνιστᾶ τὴν ΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ κατὰ τὸν Πλωτῖνο.
Ἀντιθέτως, στὸν κόσμο τῶν νοητῶν , τὰ νοητὰ ὄντα , ἄν καὶ πολλαπλᾶ, διὸ διακριτὰ ἀλλὰ ὄχι κεχωρισμένα , οὔτε γεννιοῦνται οὔτε πεθαίνουν, οὔτε φθείρονται, οὔτε μεταβἀλλονται. Ὁ Νοῦς θεᾶται τὶς μεταξύ τους λογικὲς σχέσεις ἐν συνόλῳ ὅπως πχ. κάποιος λύνει ἐνα πρόβλημα γεωμετρίας ΕΧΟΝΤΑΣ ΚΑΤΑ ΝΟΥ ΚΑΙ ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΟΛΗ ΤΗΝ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ.
Αὐτὴ ἡ ἐν συνόλῳ γνώση τῶν λογικῶν σχέσεων ποὺ συνδέουν τὰ νοητὰ ἀπὸ τὸν ΝΟΥ, συνιστᾶ τὴν ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ κατὰ τὸν Πλωτῖνο.
Συνεπῶς, κατὰ τὴν πλωτινικὴ σκέψη, ΧΡΟΝΟΣ καὶ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ δὲν εἶναι κοσμολογικὲς ἔννοιες ποὺ ἀφοροῦν σὲ μέτρηση κίνησης ἢ ἀέναη διαδοχή κλπ ἀλλὰ στὴν διαφορὰ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ, μερικῆς τῶν αἰσθητῶν ὄντων ἀπὸ τὴν Ψυχὴ καὶ γενικῆς, συνολικῆς τῶν νοητῶν ἀπὸ τὸν Νοῦ.
Ἔτσι ὁ Πλωτῖνος μετατρἐποντας τὸν χρόνο καὶ τὴν αἰωνιότητα σὲ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ κατηγορίες ἁπαγκίστρωσε τὴν ἔννοια τοῦ χρόνου ἀπὸ τὴν ἔννοια τῆς κίνησης καὶ τὴν ἔννοια τῆς αἰωνιότητας ἁπὸ τὴν ἔννοια τοῦ χρόνου, προσδίδοντας στὸν χρόνο καὶ τὴν αἰωνιότητα ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΑ χαρακτηριστικά, γιὰ πρώτη φορὰ στὴν παγκόσμια φιλοσοφία.
Ἀντιθέτως, ἡ ἀντίληψη περὶ Χρόνου καὶ Αἰωνιότητος στὴν Βίβλο ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ὅπως τοῦ ΠΛΩΤΙΝΟΥ, ἀλλα ἐμφανίζεται ἀφελῶς ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΚΗ ·
ὁ χρόνος στὴν Βιβλο θεωρεῖται, πρωτόγονα, ὡς μέτρον τῆς κίνησης τῶν ούρανίων σωμάτων,
ἐνῶ ἡ Αἰωνιὀτητα ὡς συνεχὴς διαδοχὴ αἰώνων καὶ ΟΧΙ ΩΣ πλατωνικὴ ΑΧΡΟΝΙΚΟΤῊΤΑ ὅπως τὴν φαντάστηκαν πλατωνίζοντες οἱ βυζαντινοὶ Πατέρες.
[ Μιὰ ἐξαιρετικὴ παρουσίαση τοῦ συγκεκριμένου θέματος περὶ τῆς ἐννοίας τοῦ χρόνου στὴν Βίβλο (καὶ τοῦ προϊόντος ἐκπλατωνισμοῦ τοῦ βιβλικοῦ χριστιανισμοῦ στὶς ἀντιλήψεις περὶ χρόνου ἀπὸ τοὺς βυζ.Πατέρες) ἀποτελεῖ ἡ παλιὰ μελἐτη τοῦ O.CULLMANN <ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ> ἐκδοθεῖσα στὰ ἑλληνικὰ ἀπὸ τὸν ΑΡΤΟ ΖΩΗΣ τὸ 1980]
Συνελόντι εἰπεῖν·
στὸν Πλωτῖνο ἡ αἰωνιότητα εἶναι ΤΡΟΠΟΣ ΝΟΗΣΗΣ τοῦ Νοῦ ποὺ νοεῖ ἐν ὅλῳ τὰ νοητὰ ,
ἐνῶ γιὰ τὴν Βίβλο εἶναι συνεχὴς διαδοχὴ αἰώνων, ἡ ὁποία,βεβαίως, δεν ἔχει καμμία σχἐση μέ τὴν ἀκίνητη ἀχρονικότητα τοῦ Πλάτωνα.
Ε. ΠΕΡΔΙΚΟΥΡΗ
___________
* ἡ νεὠτερη φιλοσοφία (ΛΑΪΜΠΝΙΤΣ), ἀσυνειδήτως χριστιανίζουσα, άσχολεῖται μὲ τὸ ἐρὠτημα <ΓΙΑΤΙ ΥΠΆΡΧΕΙ ΚΑΤΙ ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΙΠΟΤΑ> , ἁπορία ὅμως ποὺ ἔχει ἀπαντηθεῖ ἀπὸ τὴν σύγχρονη Φυσική (βλ. ΝΟΜΟ ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΑΣ=ἡ ἐνἐργεια σὲ ἕνα σύστημα δὲν μπορεῖ συνεχῶς νὰ ἔχει τὴν τιμὴ μηδέν—ΑΡΑ ΠΑΝΤΑ ΘΑ ΥΠΆΡΧΕΙ ΚΑΤΙ)
** οἱ πραγματεῖες τοῦ Πλωτίνου εἶναι κατὰ βάση ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΣΕΜΙΝΑΡΙΩΝ ποὺ ἔκανε στὴν Σχολή του. Τὶς σημειώσεις αὐτὲς ἐξἐδωσε σὲ 6 βιβλία τῶν 9 πραγματειῶν {ἐξ οὗ καὶ ἡ ὀνομασία <ΕΝΝΕΑΔΕΣ>} ὁ μαθητής του ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ ἀλλάζοντας ὅμως τὴν χρονολογική τους σειρά . Σήμερα ἡ φιλολογικὴ ἐπιστήμη ἔχει ἀποκαταστήσει τὴν ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΓΡΑΦΗΣ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΩΝ καὶ ἡ σειρὰ αὐτὴ ἀναγράφεται στὶς σύγχρονες παραπομπὲς ἐντὸς ἀγκυλῶν , πρὸς διευκόλυνση τῶν μελετητῶν (πχ. λατινικὸς ἀριθμὸς =ἀριθμὸς Ἐννεάδας, ἰνδοαραβικὸς ἀριθμός=ἀριθμὸς πραγματείας καὶ ἐντὸς ἀγκύλης ἡ χρονολογικὴ σειρά·
πχ ἐν προκειμένῳ γιὰ τὴν ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ
<Περὶ αἰῶνος καὶ χρόνου> ΙΙΙ, 7 [45] 4.
ΣΗΜ.. Ἡ ἐν λόγῳ πραγματεία εἶναι χρήσιμη καὶ γιὰ τοὺς ἱστορικοὺς τῆς Φιλοσοφίας διὀτι περιέχει ὅλες τὶς ἀντιλήψεις τῶν προγενεστέρων φιλοσόφων περὶ Χρόνου καὶ Αἰωνιότητος.)
