Τὸ νόημα τοῦ "Δόν Κιχώτη" : ΔΟΥΛΤΣΙΝΕΑ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ..
Δὲν ἀναφερθῶ ἐδῶ οὔτε στὴν λογοτεχνικὴ ἰδιοφυία τοῦ Θερβάντες οὔτε θὰ ἀναλύσω τοὺς κειμενικοὺς δεῖκτες αὐτοῦ τοῦ ἀριστουργήματος (πλαστοπροσωπίες, διφορούμενοι διάλογοι, λογοπαίγνια, ἀδιόρατη εἰρωνεία κλπ) θὰ σταθῶ μόνο στὸ ΝΟΗΜΑ ποὺ κρύβεται πίσω ἀπὸ τὸ κείμενο, ἀφοῦ ἀντιλαμβάνεται κι ὁ πιὸ ἀδαὴς περὶ τὰ φιλολογικά, ὅτι ὁ Θερβάντες δέν ἤθελε ἁπλῶς νὰ προσφέρει ἕνα κείμενο μὲ εὐτράπελα στοὺς ἀναγνῶστες του περιγράφοντας τὶς περιπέτειες ΕΝΟΣ ΑΓΑΘΟΥ ΗΜΙΠΑΡΑΦΡΟΝΟΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΝΟΜΙΖΕΙ ΟΤΙ ΞΑΝΑΖΩΝΤΑΝΕΥΕΙ ΤΗΝ ΙΠΠΟΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ επηρεασμένος ἀπὸ τὰ ἱπποτικὰ μυθιστορήματα ποὺ διαβάζει, θεωρῶντας τοὺς ἀνεμόμυλους ὡς γίγαντες ,τὸ πανδοχεῖο ὡς κάστρο, τὰ πρόβατα ὡς στράτευμα κλπ .
Θυμίζω γιὰ τοὺς λίγους—φαντάζομαι—ποὺ ἀγνοοῦν τὸ κείμενο ὅτι ὁ ΑΛΟΝΣΟ ΚΙΧΑΝΑ ντύθηκε ἰππότης ὑπὸ τὸ ὄνομα ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗΣ καὶ μαζὶ μὲ τὸν συγχωριανό του ΣΑΝΤΣΟ ΠΑΝΤΣΑ —ὁ ὁποῖος τὸν ἀκολουθεῖ ἐλπίζοντας σὲ ΠΛΟΥΤΗ καὶ ΜΕΓΑΛΕΙΑ—βγῆκαν γιὰ περιπέτειες. ἀνὰ τὴν Ἰσπανία ,μὲ σκοπὸ νὰ ἐπαναφέρουν στὴν γῆ τὴν ΧΡΥΣΗ ΕΠΟΧΗ τοῦ ΗΣΙΟΔΟΥ , ὅπου "δὲν ὑπῆρχε δικό μου καὶ δικό σου"...
Στὸν δρόμο τοὺς συμβαίνουν πάντα εὐτράπελες κακοτυχίες τὶς ὁποῖες ἐξηγεῖ ὁ Κιχώτης ὡς ἔργα τῶν κακῶν ΜΑΓΩΝ ποὺ τὸν κυνηγοῦν ὡς Ἱππότη ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ‒συνήθης κατάσταση στὰ ἱπποτικὰ μυθιστορήματα.
Ἔτσι ἐξηγεῖ στὸν Σάντσο ὅτι οἱ ἀνεμόμυλοι εἶναι στὴν πραγματικότητα γίγαντες ἀλλὰ ΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ἀνεμόμυλοι ἐπειδὴ τοὺς ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΑΝ ἐτσι οἱ κακοὶ μάγοι...
Τὸ κλειδὶ τῆς ἑρμηνείας τοῦ ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗ εἶναι βεβαίως ἡ ΔΟΥΛΤΣΙΝΕΑ, ἡ φανταστικὴ Κυρὰ τῶν Λογισμῶν του ποὺ ὁ Σάντσο τοῦ τὴν παρουσιάζει στὸ πρόσωπο μιᾶς ΧΩΡΙΑΤΙΣΣΑΣ ποὺ ΔΗΘΕΝ ἒχουν μεταμορφώσει ὁ κακοὶ μάγοι τὴν ὄμορφη Πριγκηποπούλα Δουλτσινέα.
Ὑπάρχουν πολλὰ σημεῖα ποὺ ὁ Θερβάντες προσφέρει νύξεις στοὺς ἀναγνῶστες του γιὰ νὰ ἀντιληφθοῦν ΠΟΙΑ εἶναι ἡ Δουλτσινέα κι ἔτσι νὰ ἀντιληφθοῦν τὸ ΝΟΗΜΑ τοῦ ὅλου κειμένου.
Στέκομαι σὲ τρία χαρακτηριστικὰ σημεῖα:
1) ὅταν ὁ Κιχώτης συναντᾶ τοὺς ἐμπόρους μεταξιοῦ τοῦ Τολέδο (ποὺ τοὺς νομίζει ἱππότες) τοὺς ζητᾶ νὰ ἀναγνωρίσουν τὴν Δουλτσινέα ὡς τὴν ὡραιότερη άρχόντισσα τοῦ κόσμου. Ἐκεῖνοι, θεωρῶντας τον ΗΜΙΠΑΡΑΦΡΟΝΑ, τοῦ ζητοῦν νὰ τὴν ΔΟΥΝ πρῶτα γιὰ νὰ κρίνουν . Ὁπότε ὁ Κιχώτης ἀπαντᾶ:
"ἄν σᾶς τὴν ἔδειχνα τὶ θὰ κερδίζατε μὲ τὸ νὰ παραδεχθεῖτε μιὰν ἀλήθεια τόσο φανερή ; Αὐτὸ ποὺ ἔχει σημασία εἶναι νὰ πιστέψετε ,νὰ παραδεχθεῖτε, νὰ ἐπιβεβαιώσετε, νὰ ὁρκισθεῖτε καὶ νὰ τὴν ὑπερασπισθεῖτε χωρὶς νὰ τὴν ἔχετε δεῖ.."
2) Σὲ σχετικὴ ἀπορία τοῦ Σάντσο ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΘΥΜΑΤΑΙ ΠΟΥ ΜΕΝΕΙ Η ΔΟΥΛΤΣΙΝΕΑ ὁ Δὸν Κιχώτης ἀπαντᾶ:
"χίλιες φορὲς σοῦ ἔχω πεῖ πὼς σὲ ὅλη μου τὴν ζωὴ δὲν ἔχω δεῖ οὔτε μιὰ φορὰ τὴν ἀσύγκριτη Δουλτσινέα ·τὴν ἀγάπησα μόνον ἀπ' ὅσα ἔχω ἀκουστὰ γι αὐτὴν κι πὸ τὴν μεγάλη της φήμη γιὰ τὴν φρόνιση καὶ τὴν ὀμορφιά της"
3) Τέλος—στὸ πιὸ ἀποκαλυπτικὸ σημεῖο τῆς διήγησης τοῦ Θερβάντες—ὅταν ἡ Δούκισσα ρωτᾶ εὐθέως τὸν Δὸν Κιχώτη , μήπως ἡ Δουλτσινέα δὲν εἶναι πραγματικὴ ἀλλὰ δημιούργημα τῆς φαντασίας καὶ τῶν πόθων του, ἐκεῖνος ἀπαντᾶ :
"ἑνας θεὸς ξέρει ἄν ὑπάρχει ἤ δὲν ὑπάρχει Δουλτσινέα στὸν κόσμο κι ἄν εἶναι φανταστικὴ ἤ ὄχι· κι αὐτὰ δὲν εἶναι ἀπ'τὰ πράγματα ποὺ ἡ διαπίστωση τους πρέπει νά φτάσει ὥς τὸ τέλος".
Τὶ ἐκπροσωπεῖ λοιπὸν ἡ Δουλτσινέα;
Μιὰν ΙΔΕΑ , ἕνα ΙΔΑΝΙΚΟ , μιὰν ἰδεολογία, πολιτική, θρησκευτικὴ ἤ ἄλλη , ὁπότε ὁ Δὸν Κιχὠτης συμβολίζει ὁλόκληρο τὸ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΕΙΔΟΣ ποὺ δὲν ζεῖ χωρὶς νὰ κυνηγᾶ ΙΔΑΝΙΚΑ , τὰ ὁποῖα ὡστόσο, ἀποτελοῦν ΧΙΜΑΙΡΕΣ
Τὸ ἔργο τελειώνει μὲ τὸν θάνατο ἀπὸ ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ τοῦ Δὸν Κιχώτη ὁ ὁ ὁποῖος πεθαίνοντας ἀντιλαμβάνεται ΟΤΙ ΔΕΝ ΘΑ ΔΕΙ ποτὲ ΤΗΝ ΔΟΥΛΤΣΙΝΕΑ καὶ μετὰ ἀπὸ ἔναν βαθὺ ἐπιθανάτιον ὕπνο συνειδητοποιεῖ ὅτι ΙΠΠΟΣΥΝΗ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ παρὰ μόνο μέσα στὴν φαντασία του. Λυπᾶται μόνον ποὺ αὐτὴ "ἡ ἔξοδος ἀπὸ τὴν ΑΥΤΑΠΑΤΗ ἦρθε τόσο ἀργά".
ΜΟΝΟ ΠΟΥ ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΕΙΔΟΣ ΔΕΝ ΖΕΙ ΧΩΡΙΣ ΧΙΜΑΙΡΕΣ & ΚΑΘΕ ΜΟΡΦΗΣ "ΔΟΥΛΤΣΙΝΕΕΣ" ...
________
* στὰ ἑλληνικὰ οἱ μεταφράσεις τοῦ "ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗ" τῶν ΚΑΡΘΑΙΟΥ (1919) καί ΜΑΤΘΑΙΟΥ (1994) εἶναι δυστυχῶς, σὲ μιὰν πεπαλαιωμένη δημοτική, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ γιὰ τὸν σημερινὸ ἀναγνώστη. Προτείνω τὴν μετάφραση ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΟΥ (2009) ποὺ εἶναι ἡ καλύτερη (βλ. φωτο).
** τὸ Β'μέρος τὸ ἔγραψε ὁ Θερβάντες ἐπειδὴ κάποιος ΑΒΕΛΙΑΝΕΔΑ εἶχε γράψει μιὰν φτωχὴ σάτιρα ὡς ΣΥΝΕΧΕΙΑ τοῦ Α'μέρους . Ἔτσι μὲ τὸ Β'μέρος ὁ Θερβάντες περιγράφει τὸ Τέλος τοῦ Κιχώτη ὥστε νὰ μὴν μπορέσει πιὰ κανεὶς στὸ μέλλον νὰ δώσει συνέχεια στὸ μυθιστόρημα αὐτό.
