Μ.Αὐρήλιος :ΤΑ ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ. Τὸ ὅριο τῆς ἀρχαίας θεωρίας Ἠθικῆς.

 Ὁ Μᾶρκος Αὐρήλιος ὑπῆρξε μιὰ ἐξαίρετη πνευματικὴ  φυσιογωμία καὶ  ἁπὸ τοὺς σπουδαιὀτερους Ρωμαίους αὐτοκράτορες. Κυβέρνησε λίγο πρὶν ἀρχίσει ἡ οἰκονομική κατάρρευση τῆς ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας (180 μΧ)  καὶ συνἐγραψε ΕΛΛΗΝΙΣΤΙ  ἕνα προσωπικὸ ἡμερολόγιο (ΤΑ ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ—ἂν καὶ ὁ τίτλος ἐτέθη ἀπὸ μεταγενέστερους) κυρίως κατὰ τὸν χρόνο πού ἔλειπε σὲ ἐκστρατεῖες.

Στὸ ἡμερολόγιο αὐτὸ συνοψίζεται ἡ ΣΤΩΙΚΗ φιλοσοφία τῆς ἐποχῆς , σύμφωνα μέ τὴν ὁποία ὁ Κόσμος ἀποτελεῖ ΕΝΑ ΕΝΙΑΙΟ ΟΛΟΝ ΠΟΥ ΤΟ ΣΥΝΕΧΕΙ Ο ΛΟΓΟΣ.

 Μέτοχος στὸν ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΟ ΛΟΓΟ εἶναι ὁ ἄνθρωπος γι αὐτό πρἐπει νὰ ΜΑΘΕΙ νὰ μὴν ἀντιμάχεται τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους —πού καὶ αὐτοὶ συνιστοῦν μέρη τοῦ Ὅλου—καὶ νὰ δέχεται ΑΠΑΘΩΣ τὶς ἀντιξοότητες τῆς ζωῆς.

Γράφει ὁ Μ.Αὐρήλιος ὅτι ἁπὸ τὴν δυστυχία σώζει <ἕν καὶ μόνον, φιλοσοφία>  καὶ φιλοσοφία σημαίνει νὰ διατηρεῖς τὴν ψυχή σου<ἔνδον δαίμονα> ἀπρόσβλητη καὶ ἀβλαβῆ <τηρεῖν τὸν ἔνδον δαίμονα ἀνύβριστον καὶ ἀσινῆ ἡδονῶν καὶ πόνων κρείττονα >{=νὰ διατηρεῖς τὴν ψυχή σου ἀπρόσβλητη καὶ ἀβλαβῆ ὑπερἀνω πόνων καὶ ἡδονῶν—ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ, 2,17}.

Κι ἂν σοῦ τύχουν ἀντιξοότητες καὶ κακοτυχίες  νά τὶς δέχεσαι <ὡς εκεῖθεν πόθεν ἐρχόμενα ὅθεν αὐτὸς ἦλθεν>{=σάν νὰ ἐρχονται ἀπὸ ἐκεῖ  ἀπ' ὅπου προέρχεται καὶ ἡ ψυχή}. (ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ, ὅ.π.).

Τὸν θάνατο—συμβουλεύει ὁ Μ.Αὐρήλιος— νὰ τὸν ἀντιμετωπίζεις μέ γαλήνη <ἵλεῳ τῇ γνώμῃ> γιατὶ  εἶναι ἁπλῶς  <λύσις τῶν στοιχείων> καὶ ἡ διάλυση τῶν στοιχείων τῆς ὐλης εἶναι <κατά φύσιν> ἐνῶ  ΣΤΗΝ ΦΥΣΗ ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΚΟ <οὐδὲν κακὸν κατὰ φὺσιν> {ὅ.π.}.

Τέλος περὶ ΗΘΙΚΗΣ ὁ Μ.Αὐρηλιος ἐπαναλαμβάνει τὴν ἀρχαία πεποίθηση ποὺ εἶχε διατυπωθεῖ ἀπὸ τὸν ΣΩΚΡΑΤΗ ,πὼς ΟΥΔΕΙΣ ΕΚΩΝ ΚΑΚΟΣ. 

Γιὰ τοῦτο  καὶ οἱ διὰφορες ἀθλιότητες προέρχονται <δ' ἄγνοιαν ἀγαθῶν καὶ κακῶν> . Ἡ κακία μοιάζει μὲ φυσικὴ ἀναπηρία <πἠρωσις> σὰν κάποιον πού δὲν μπορεῖ νὰ διακρίνει τὸ μαῦρο χρῶμα ἀπὸ τὸ ἄσπρο <τοῦ διακρίνειν τὰ λευκὰ καὶ μέλανα>{2,13}.

Ἐδῶ ὅμως ἔγκειται καὶ ΤΟ ΟΡΙΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΗΘΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ, διότι ἡ ἀντίληψη ὅτι ἡ ΑΓΝΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ ἀδυνατεῖ νὰ ἐξηγήσει τὶς πράξεις πχ τῆς ΜΗΔΕΙΑΣ ἡ ὁποία σκότωσε τὰ παιδιά της ἐνῶ ΗΞΕΡΕ ΟΤΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΚΟ.

 Ο  χριστιανισμὸς ἄλλαξε τὴν ἀρχαία αὐτὴ  ἠθικὴ θεωρία, ὑποστηρίζοντας  ὃτι τὸ Κακὸ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἐλεύθερη ΒΟΥΛΗΣΗ τοῦ ἀνθρώπου—βλ.προπατορικὸ ἁμἀρτημα—κι ὄχι ἐξ ἀγνοίας. 

Ὁπότε στὴν Βίβλο τὸ ΚΑΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ἀντίθετα ἀπὸ τὴν ἀρχαιοελληνικὴ πεποίθηση ποὺ θεωροῦσε τὸ Κακὸ ὣς <παρυπόστασιν>{=ΠΡΟΚΛΟΣ} προϊὸν τῆς ΠΛΑΝΗΣ καὶ τῆς ΑΓΝΟΙΑΣ τοῦ ἀνθρώπου.

Ὅμως τὸ ἀρνητικὸ τοῦ Στωικισμοῦ εἶναι ἄλλο· 

ἔγκειται στὴν ΠΑΘΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ποὺ κηρύττει ΕΞΑΓΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΑΚΟ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΘΕΩΡΩΝΤΑΣ ΤΟ ΩΣ ΑΝΑΓΚΑΙΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΟΛΟΥ.

 Μιὰ τέτοια ἀντίληψη ὅμως ΠΟΥ ΑΝΕΧΕΤΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΔΙΚΙΑ, ΤΟΝ ΠΟΝΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ὡς ΚΑΤΑ ΦΥΣΙΝ,  πὲραν τοῦ ὅτι δὲν προσφέρει καμμιὰ προσπάθεια ὑπερβασης τοῦ  ἑκάστοτε Παρόντος, ΑΡΝΟΥΜΕΝΗ ΤΗΝ ΠΡΟΟΔΟ,  στὸ τέλος ΚΑΤΑΝΤΑ  ἐντελῶς ΑΠΑΝΘΡΩΠΗ.

ΥΓ. ἔχω ὑπόψιν μου ἀρκετὲς μεταφράσεις τῶν  "ΤΑ ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ" , προτιμῶ αύτὴν τῶν ἐκδ. "θύραθεν" {βλ.φωτό}.

ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΑΝΑΡΤΩ ΤΗΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ* 

ΤΟΥ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ  2,17:

 <Τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς ὁ χρόνος εἶναι μιὰ στιγμή, η οὐσία της ρευστή, οἱ αἰσθήσεις ἀμυδρές, τοῦ κορμιοῦ ἡ σύσταση φθαρτή, ἡ ψυχή μιὰ σβούρα, ἡ τύχη ἀνεξιχνίαστη κι ἡ φήμη προϊόν ἀκρισίας. Μὲ δυο λόγια, ὅλα τοῦ σώματος εἶναι ρευστὰ σὰν ποταμός, ἐνῶ τῆς ψυχῆς εἶναι ὀνειρο καὶ ψευδαίσθηση- ἡ ἰδια ἡ ζωὴ εἶναι πόλεμος καὶ 

ταξίδι σὲ ξένο τόπο, κι ἡ ὑστεροφημία εἶναι λήθη. Ποιὸς μπορεῖ νὰ 

μᾶς παρασταθεῖ στὸ δρόμο; Ἡ φιλοσοφία καὶ μόνον αὐτή.

 Καὶ φιλοσοφία θὰ πεῖ, νὰ διατηρεῖς τὸν δαίμονα που ’χεις μέσα σου ἀπρόσβλητο, σῶο καὶ ἀβλαβῆ, ὑπεράνω πόνων καὶ ἡδονῶν- τίποτα νὰ 

μὴν κάνεις στὴν τύχη, τίποτα στὰ ψεύτικα καὶ μὲ ὑποκρισία-φιλοσοφία θὰ πεῖ νὰ μὴν ἐχεις ἀνάγκη ἀπὸ τὸ τί κάνει ἢ δὲν κάνει ὁ ἄλλος- κι ἀκόμη, ὅ,τι σοῦ προκύψει καὶ ὅ,τι σοῦ στέλνει ἡ μοῖρα 

ὁ δαίμονάς σου νὰ τὰ δέχεται, ὡς προερχόμενα κάπου ἀπό κεῖ, ἀπ’ ὅπου προέρχεται κι αὐτός. 

Καὶ πάνω ἀπ’ ὅλα, νὰ περιμένεις τὸ θάνατο μὲ γαλήνιο νοῦ, ὡς κάτι ποὺ δὲν εἶναι παρὰ μιὰ ἀκόμα διάλυση στοιχείων ποὺ συνθέτουν κάθε ἔμβιο ὄν. Μεταβάλλονται αὐτὰ τὰ στοιχεῖα, τὸ καθένα σὲ κάτι ἄλλο, καὶ δὲν εἶναι διόλου τρομερὸ αὐτό.

 Ἂν εἶναι ἐτσι, τί σοῦ κακοφαίνεται αὐτὴ ἡ μεταβολὴ καὶ διάλυση τῶν πάντων; Ἀφοῦ γίνεται σύμφωνα με τὴν  Φύση. Καὶ ὅ,τι εἶναι σύμφωνο μέ τὴν Φύση δὲν εἶναι Κακό.>

* Μετ. Γ. ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ. (ΕΚΔ. ΘΥΡΑΘΕΝ)