"Τῷ Ἀσκληπιῷ ὀφείλομεν ἀλεκτρυόνα". —ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ.
Ἡ τελευταία ἡμέρα τοῦ Σωκράτη περιγράφεται σὲ ἕναν ἀπὸ τοὺς σπουδαιότερους πλατωνικοὺς διαλόγους τὸν "ΦΑΙΔΩΝΑ" γραφέντα περὶ τὸ 385 πΧ. Ἐκεῖ ὁ Φαίδων ὁ Ἠλεῖος διηγεῖται στὸν ὄμιλο τῶν Πυθαγορείων τοῦ Φλειοῦντα καὶ συγκεκρμένα στὸν Ἐχεκράτη τὴν τελευταία ἡμέρα τοῦ Σωκράτη στὴν φυλακή.
Πρόκειται γιὰ τὸ εὐφυὲς λογοτεχνικὸ τέχνασμα τῶν ἐμμέσων διαλόγων ποὺ χρησιμοποιοῦσε στὰ ἔργα τῆς ὡριμότητας του, ὁ Πλάτων. Διηγεῖται λοιπὸν ὁ Φαίδων ὅτι τὴν ἡμέρα ποὺ ἤπιε τὸ κώνειο ὁ Σωκράτης συζήτησε μὲ τοὺς μαθητές του περὶ τῆς ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ (ὁ Πλάτων ἔλειπε τὴν ἡμέρα ἐκείνη γιατὶ ἦταν ἀσθενής*).
Δὲν θὰ ἀναλύσω βεβαίως στὸν περιορισμένο χῶρο μιᾶς ἀνάρτησης ὅλο τὸ περιεχόμενο αὐτῆς τῆς διατριβῆς —στὴν ὁποία στηρίχτηκαν ὅλοι οἱ μετέπειτα συγγράψαντες ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ—θὰ σταθῶ μόνο στὰ σημαντικώτερα σημεῖα:
—ὁ Σωκράτης καὶ ὁ Πλάτων δέχονταν τὴν ΟΡΦ̣ΚΗ καὶ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΑ θεωρία περὶ ψυχῆς σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία Η ΑΙΩΝΙΑ ΨΥΧΗ ΕΠΕΣΕ ΣΤΑ ΔΕΣΜΑ ΤΗΣ ΥΛΗΣ καὶ συνεπῶς ,ὁ θάνατος γι αὐτὴν συνιστᾶ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ.
Σκοπὸς λοιπὸν τῆς Φιλοσοφίας εἶναι ἡ κάθαρση ἀκριβῶς τῆς ψυχῆς δηλ.ἡ Ἀπελευθέρωση της ἀπὸ τὴν ὕλη· γιὰ τοῦτο καὶ ἡ φιλοσοφία ἀποτελεῖ ΜΕΛΕΤΗ—δηλ.προγύμναση—ΘΑΝΑΤΟΥ.
—τὴν θέση αὐτὴ οἱ Πυθαγόρειοι καὶ ὁ Σωκρἀτης τεκμηρίωναν μὲ τὴν προσωκρατική ἀντίληψη σύμφωνα μέ τὴν ὁποία στὸ συμπαν ἰσχύει ὁ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΟΣ νόμος τοῦ " ΕΞ ΕΝΑΝΤΙΩΝ ΤΑ ΕΝΑΝΤΙΑ" .
—ὅμως κάποιος συνομιλητὴς τοῦ Σωκράτη
—ὁ Φαίδων λέει προσφυῶς "δὲν θυμᾶμαι ποιός"
("ΟΥ ΣΑΦΩΣ ΜΕΜΝΗΜΑΙ" ,103,a)—
ἐξἐφρασε ἐν προκειμένῳ τὴν ἀντίρρηση ὅτι ἄν ἰσχύει αὐτὸς ὁ νόμος , τότε ΚΑΙ Η ΖΩΗ (δηλ.ἡ ψυχή) ΦΕΡΕΙ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΤΟ ΣΠΕΡΜΑ ΤΟΥ ΘΑΝᾺΤΟΥ.
Ὁ Σωκρἀτης ἀπάντησε ὅτι ΑΛΛΟ Η ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΚΙ ΑΛΛΟ Η ΑΝΤΙΦΑΣΗ· ἐξ ἐναντίων τὰ ἐνάντια βεβαίως, ὅμως ΚΑΝΕΝΑ ΟΝ ΔΕΝ ΑΝΤΙΦΑΣΚΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ. Καί σὰν παράδειγμα ἔφερε τοὺς περιττοὺς ἀριθμοὺς οἱ ὁποῖοι ποτὲ δὲν μποροῦν νὰ γίνουν ἄρτιοι.
—τὸ κυριὠτερο ὡστόσο ἐπιχείρημα τοῦ Σωκράτη ὃμως ἅπτονταν τῆς μετέπειτα πλατωνικῆς ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ καὶ φαίνεται ΠΩΣ ΑΥΤΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥ :
πῶς ἀναγνωρίζουμε πχ. τὰ ἴσα ἀντικείμενα ὡς ἴσα —ΑΦΟΥ ΑΚΡΙΒΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΙΜΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ—
ἄν ἡ ἰδέα τῆς ΙΣΟΤΗΤΑΣ δὲν ὑπάρχει ΠΡΟΕΜΠΕΙΡΙΚΑ στὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου;
Πρόκειται γιὰ τὸ γνωστὸ "ΓΝΩΣΙΣ ΕΣΤΙ ΑΝΑΜΝΗΣΙΣ " τοῦ "ΜΕΝΩΝΟΣ" πού κατά τὸν Πλάτωνα ἀπαντᾶ στὸν ἐριστικὸ λόγο τῶν Σοφιστῶν <ἀφοῦ δὲν ξέρεις κάτι, πῶς θὰ τὸ γνωρίσεις ὅταν τὸ βρεῖς;> καὶ τεκμηριώνει τὴν ΠΡΟΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΓΝΩΣΗ ,δηλαδὴ —σύμφωνα μέ τὴν μυθολογικὴ γλῶσσα τῆς ἐποχῆς—τήν ΠΡΟΫΠΑΡΞΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ.**
Στὸ τέλος τοῦ κειμένου παρουσιάζεται ἡ τελευταία ὥρα τοῦ Σωκρἀτη μὲ τὴν συγκινητκὴ σκηνὴ τῆς θρηνούσης συζύγου του ΞΑΝΘΙΠΠΗΣ μὲ τὰ τρία παιδιά του ΛΑΜΠΡΟΚΛΗ,ΜΕΝΕΞΕΝΟ καὶ ΣΩΦΡΟΝΙΣΚΟ (ὁ Σωκράτης τὴν ἔστειλε στὸ σπίτι γιὰ νὰ ἀποφύγει τὶς οἰμωγές της..)
καὶ ἡ αίνιγματική του ἐντολὴ λίγο πρὶν ξεψυχήσει:
" Ω ΚΡΙΤΩΝ Τῼ ΑΣΚΛΗΠΙῼ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝ ΑΛΕΚΤΡΥΩΝΑ· ΑΠΟΔΟΤΕ ΚΑΙ ΜΗ ΑΜΕΛΗΣΗΤΕ " (Φαίδ.118c)
[Μετ: ὀφείλουμε —τάμα—στὸν Ἀσκληπιὸ
ἕναν πετεινό· νὰ τοῦ τὸν δώσετε καὶ νὰ μὴν ἀμελήσετε.]
Τάματα βεβαίως ἀποδίδουμε στὶς περιπτώσεις ἰἀσεων·ἔτσι ὁ Σωκράτης ἀκόμα καὶ στὴν ΥΣΤΑΤΗ στιγμὴ τῆς ζωῆς του διδάσκει τὴν ΟΡΦΙΚΗ ἀντίληψη ὅτι Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΥΓΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ γιατὶ τὴν ἀπελευθερώνει ἀπὸ τὴν ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΔΕΣΜΑ ΤΗΣ ΥΛΗΣ*** .
ΑΥΤΟ ΣΥΝΙΣΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΘΑΝΑΤΟΥ.
Ὡστόσο πρέπει νὰ πῶ ὅτι αύτὴ ἡ ΟΡΦΙΚΟ—ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΑ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ ἦταν θέση τοῦ Πλάτωνος, ΟΧΙ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ. Ἐκεῖνος στὴν "ΑΠΟΛΟΓΙΑ" του παρουσιάζεται μᾶλλον ΑΓΝΩΣΤΙΚΙΣΤΗΣ λέγοντας:
<ἀλλὰ γὰρ ἤδη ὥρα ἀπιἐναι, ἐμοὶ μὲν ἀποθανουμένῳ ὑμῖν δὲ βιωσομένοις· ὁπότεροι δέ ἡμῶν ἔρχονται ἐπὶ ἄμεινον πρᾶγμα ἄδηλον παντὶ πλὴν ἢ τῷ θεῷ> {=ἦρθε ἡ ὥρα νὰ ἀποχωρίσουμε, ἐγὼ γιὰ νὰ πεθάνω κι ἐσεῖς γιὰ νὰ ζήσετε· ποιὸς ὅμως απὸ τοὺς δυὸ πηγαίνει σὲ καλύτερο τόπο εἶναι ΑΓΝΩΣΤΟ ΣΕ ΟΛΟΥΣ, ἐκτὸς ἀπὸ τὸν θεό—ΠΛΑΤ. ΑΠΟΛ. ΣΩΚ. 42a}
______
* δύο φορὲς ἀναφέρει τὸ ὄνομα του ὁ Πλάτων στοὺς Διαλόγους του · ἡ μία εἶναι ἐδῶ <Πλάτων δὲ οἶμαι {=νομἰζω} ἠσθἐνει.> { Φαίδ. 59a}
** σὲ ἕνα χαρακτηριστικὸ σημεῖο τοῦ διαλόγου (97a κ.ἑξ.) ὁ Σωκράτης ὑποστηρίζει ὅτι ὁ ἀριθμὸς 2 δέν προκύπτει ἀπὸ πρόσθεση 1+1 οὔτε μέσῳ διχοτόμησης ἑνὸς εύθυγρἀμμου τμήματος σὲ δύο μέρη, διότι ΚΑΜΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΥΟ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΔΕΝ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΗΝ ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΤΟ 1 ΤΟ ΚΑΝΕΙ 2. Καὶ ὁλοκληρώνει ὁ Σωκράτης—δηλ. ὁ Πλάτων—λέγοντας ὅτι κάθε 2 εἶναι 2 διότι μετέχει τῆς Δυάδος.
*** Ἐξ οὗ καὶ ἡ ὀνομασία τῶν ἀρχαίων νεκροταφείων μὲ τὴν ὀρφικὴ ὁρολογία "ΣΗΜΑΤΑ" (δηλ.φυλακές) ἐνῶ σήμερα τὰ ἀποκαλοῦμε, χριστιανικῶς, Κοιμητήρια.
