Ἀριστοφάνους,"ΠΛΟΥΤΟΣ" : ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΩΔΕΚΑΘΕΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ.

 Ἀπὸ τὶς σπουδαιότερες κωμῳδίες τοῦ Ἀριστοφάνη  ὁ ΠΛΟΥΤΟΣ  (καὶ ποιὰ κωμῳδία του δὲν εἶναι σπουδαία ; ) παρουσιάστηκε τὸ 388 πΧ , δυό‒τρία χρόνια πρὶν τὸν θάνατο του  καὶ εἶναι ἡ τελευταία του.

Εὐφυὴς ἡ σὐλληψη τῆς ὑπόθεσης, δίνει ἀφορμὲς γιὰ δηκτικὴ σάτιρα τοῦ κεντρικοῦ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ τῆς ἀθηναϊκῆς δημοκρατίας , τοὺς ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ Πολίτες (ΣΥΚΟΦΑΝΤΕΣ) καθὼς καὶ γιὰ ριζικὴ κριτικὴ στὴν ἐπικρατοῦσα θρησκεία τοῦ  ΔΩΔΕΚΑΘΕΟΥ & ΤΟΥ ΔΙΟΣ ποὺ θυμίζει ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΔΕΣΜΩΤΗ τοῦ ΑΙΣΧΥΛΟΥ.

 Ἡ ὑπόθεση ἔχει ὡς ἀκολούθως :

ὁ ΧΡΕΜΥΛΟΣ (τὸ ὄνομα ,ἀπὸ τὸ "χρέος" καὶ τὸ ρῆμα "αἱμύλλω" =ἐξαπατῶ, σημαίνει τὸ φτωχοαπατεῶνα λόγῳ χρεῶν)μαζὶ μὲ τὸν δοῦλο του ΚΑΡΙΩΝΑ (ἐπίσης συμβολικὸ ὄνομα παραπέμπον στοὺς ΚΑΡΕΣ δούλους ποὺ εἶχαν πλημμυρίσει τὴν Ἀθήνα)γυρίζουν ἀπὸ τὸ ΜΑΝΤΕΙΟ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ , ὅπου γύρεψαν συμβουλὴ γιὰ τὴν διαπαιδαγώγηση τοῦ τέκνου τοῦ Χρεμύλου (ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΔΙΚΑΙΟΣ ἤ ΑΔΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ;)

 Ὁ Ἀπόλλων τοὺς συμβούλεψε νὰ ἀκολουθήσουν ὅποιον συναντήσουν πρῶτο στὸ δρόμο, καὶ ἐκεῖνοι συναντοῦν ἕναν ΤΥΦΛΟ ποὺ τοὺς συστήνεται ὡς ὁ θεὸς ΠΛΟΥΤΟΣ .

 Τὸν ρωτοῦν γιατὶ τὸν τύφλωσε ὁ Δίας καὶ ἐκεῖνος  τοὺς ἀπάντησε , ὄτι ὁ ΔΙΑΣ ΜΙΣΕΙ ΤΟΥΣ ΕΝΤΙΜΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ καὶ γιὰ νὰ μὴν μπορεῖ νά ξεχωρίσει τοὺς  ΔΙΚΑΙΟΥΣ  ,τὸν τύφλωσε ἔτσι ὥστε νὰ δίνει τὰ  πλούτη ΤΥΧΑΙΑ  , ὅπου συνήθως τὰ ἀποκτοῦν οἱ  ΦΑΥΛΟΙ :

" οὕτως ἐκεῖνος τοῖσι χρηστοῖσι φθονεῖ"  (στ.92)

[ΜΕΤ: τόσο πολὺ φθονεῖ (ὀ Δίας) τοὺς ἔντιμους ἀνθρωπους.]

 Ὁ Χρεμύλος τὸν πείθει νὰ δείξει ἀνυπακοὴ στὸν Δία , καθότι ὀ Πλοῦτος ὡς κάτοχος τοῦ ΧΡΗΜΑΤΟΣ  εἶναι ἰσχυρότερος τοῦ Διός ,καὶ γιατρεύοντας τον σὲ ἕνα ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ,

ἐν συνεχείᾳ τὸν φιλοξενεῖ σπίτι του, ὅπου ὁ Πλοῦτος τὸν   γεμίζει  πλούτη.

Τὸ πρᾶγμα μαθεύτηκε  , ὁ Χρεμύλος δὲν κλείνει τὴν πόρτα του σὲ ὅποιον θέλει νὰ μείνει μαζὶ του καὶ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΛΟΥΤΟ  προσφέρει ΑΓΑΘΑ ΑΦΘΟΝΑ σὲ κάθε καλὸ ἄνθρωπο, ὥσπου  καταφθάνει ἡ ΠΕΝΙΑ ,ἡ ὁποία  δημηγορεῖ ὡς σοφιστὴς λέγοντας ὅτι ΜΕ ΤΟΝ ΠΛΟΥΤΟ ΘΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΟΥΝ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΙΟΤΙ ΟΥΔΕΙΣ ΘΑ ΕΡΓΑΖΕΤΑΙ ΠΙΑ  ΚΑΙ ΔΕΝ ΘΑ ΠΑΡΑΓΕΤΑΙ ΚΑΝΕΝΑ ΕΡΓΟ ΑΦΟΥ ΤΕΛΙΚΑ ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΘΑ ΑΓΟΡΑΖΕΙ ΤΙΠΟΤΑ...

"οὔτε τέχνην ἄν τῶν ἀνθρώπων οὔτ'ἄν σοφίαν μελετώῃ οὐδείς" (στ.511).

Καὶ συνεχίζει ἡ ΠΕΝΙΑ τὴν δημηγορία της (ποὺ θυμίζει ἔντονα τὴν ΔΙΟΤΙΜΑ στὸ ΣΥΜΠΟΣΙΟ τοῦ ΠΛΑΤΩΝΑ ποὺ γράφτηκε ἀργότερα , δείχνοντας  ἔτσι πόσο ἐπηρέασε ὁ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ τὸν Πλάτωνα) λέγοντας ὀτι αὐτὴ δημιουργεῖ ἄξιους ἀνδρες κι ὄχι ὁ Πλοῦτος .

[ ΠΤΩΧΕΙΑ στὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ σημαίνει ΕΠΑΙΤΕΙΑ/ ΖΗΤΙΑΝΙΑ ,ἐνῶ ΠΕΝΙΑ σημαίνε ΦΤΩΧΙΑ].

Δέν πείθει βεβαίως ἡ ΠΕΝΙΑ καὶ κατόπιν καταφθάνουν θρηνοῦντες καὶ παραπονούμενοι ὅσοι θὰ βλαφτοῦν τώρα ποὺ ὁ ΠΛΟΥΤΟΣ ΒΡΗΚΕ ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΚΑΙ ΘΑ ΜΟΙΡΑΖΕΙ ΠΛΟΥΤΟ ΣΤΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ.

Πρῶτος καταφθάνει όδυρόμενος ὁ ἐπαγγελματίας "πολίτης",  ὁ συκοφάντης καὶ τὸν ρωτᾶ ὁ ΔΙΚΑΙΟΣ ἄνθρωπος:

 ΔΙΚ: "τέχνην τιν'ἔμαθες; 

 ΣΥΚ ; Οὐ μὰ τὸν Δία.

ΔΙΚ : Πῶς οὖν διέζῃς ἤ πόθεν μηδὲν ποιῶν;

ΣΥΚ: Τῶν τῆς πόλεως εἰμ' ἐπιμελητὴς πραγμάτων καὶ τῶν ἰδίων πάντων."(στ.905 κ.ἑξ.)

[ΜΕΤ . ΔΙΚ : ἔμαθες κάποια τέχνη ;

ΣΥΚ:  ὄχι μὰ τὸ Δία

ΔΙΚ : πῶς ζῆς καὶ ἀπὸ ποῦ ,

μὴν κάνοντας καμμιὰ έργασία;

ΣΥΚ : φροντίζω γιὰ τὶς ὑποθέσεις τῆς πόλης καὶ γιὰ ὃλες τὶς  ἰδιωτικὲς ὑποθέσεις.]

[ Ἐδῶ ὁ Ἀριστοφάνης ὑπαινίσσεται τὸ πλῆθος τῶν ἀργόσχολων  ποὺ ζοῦσε ἀπὸ τὸ δημόσιο χρῆμα συμμετέχοντας στὴν Ἐκκλησία τοῦ Δήμου καὶ στὸ Δικαστήριο τῆς Ἡλιαίας—τὸ ἡμερομίσθια ἦταν 3 ὀβολοὶ γιὰ κάθε συμμετέχοντα· 

συνεπῶς ἦταν πολλοὶ ποὺ εἶχαν οἰκονομικὸ συμφέρον νὰ προκαλοῦν δίκες μὲ μηνύσεις ἐπὶ μηνύσεων . 

Ἀναφέρεται  ἐκτενῶς στὸ πλῆθος αὐτῶν τῶν "συκοφαντῶν" στὶς ΣΦΗΚΕΣ ὁ Ἀριστοφάνης].

 Ἐν συνεχείᾳ φτάνει διαμαρτυρόμενος ὁ θεὸς ΕΡΜΗΣ ποὺ ἐγκατέλειψε τὸν Ὄλυμπο,

γιατὶ οἱ ἄνθρωποι ἔχοντας τὰ ἀγαθὰ τοῦ Πλούτου σταμάτησαν  πιὰ τὶς θυσίες .

[ Παρέλειψα  ἐδῶ βεβαίως ,τὴν εὐτράπελη διαμαρτυρία μιᾶς ΓΡΑΙΑΣ διότι τὴν ἐγκατέλειψε ὁ νεαρὸς ἐραστὴς της  ,τώρα ποὺ πλούτισε, ἐνῶ πρὶν έρχόταν γιατὶ τὸν συντηροῦσε ..Μαθαίνουμε μάλιστα ἀπὸ αὐτὴν τὴν χιουμοριστικὴ  στιχομυθία καὶ ἀγοραστικὲς τιμὲς τῆς ἐποχῆς :

20 ἀσημένιες δραχμὲς στοίχιζε τὸ ἱμάτιο, 8 τὰ ὑποδήματα.]

Τελικὰ καταφθάνει μετὰ τὸν ΣΥΚΟΦΑΝΤΗ καὶ τὸν ΘΕΟ ΕΡΜΗ , τελευταῖος παραπονούμενος ὁ ΙΕΡΕΑΣ ΤΟΥ ΔΙΟΣ , διότι τώρα ποὺ ὅλοι πλουτίζουν ,οὐδεὶς ἀσκεῖ τὰ θρησκευτικὰ του καθήκοντα , καὶ οἰ Ναοὶ φαλήρισαν ,ἐνῶ οἱ ἱερεῖς πεινοῦν...

 Λέει ὁ ἱερέας: 

" ἀφ 'οὖ γὰρ ὁ Πλοῦτος οὖτος ἤρξατο βλέπειν ἀπόλωλ'ὑπὸ λιμοῦ..θύειν οὐδεὶς ἀξιοῖ ...

ὅτι πάντες εἰσὶ πλούσιοι.."(στ.1173 κ.ἑξ.)

[ΜΕΤ : ἀφότου ἀρχισε νὰ βλέπει ὁ Πλοῦτος ἐγώ χάθηκα ἀπὸ τὴν πεῖνα ,διότι κανένας πιὰ δὲν θεωρεῖ σωστὸ νὰ θυσιάζει στοὺς θεούς, ἐπειδὴ ὅλοι εἶναι πλούσιοι..]

Τελικὰ ἡ κωμῳδία τελειώνει μὲ τὴν μεταφορὰ τοῦ θεοῦ Πλούτου ἀπὸ τὸ σπίτι τοῦ Χρεμύλου στὸν ὀπισθόδομο τοῦ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ, ὅπου φυλασσόταν τὸ θησαυροφυλάκιο τῶν Ἀθηνῶν, γιὰ νὰ εὐημερεῖ πάντοτε ἡ πόλη καὶ οἱ κάτοικοι της (ΟΠΩΣ ΣΥΝΕΒΑΙΝΕ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΣΤΟΝ ΠΕΛΟΠ. ΠΟΛΕΜΟ ΟΤΑΝ Η ΑΘΗΝΑ ΠΛΟΥΤΙΖΕ ΜΕ ΤΙΣ ΕΙΣΦΟΡΕΣ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ..)

Πάντα ἤξερε ποῦ νὰ στοχεύει ὁ Ἀριστοφάνης καὶ πάντοτε μέσα ἀπὸ τὸ χιοῦμορ ἀναδείκνυε τὰ μεγάλα προβλήματα τῆς ἐποχῆς του καὶ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΘΕ ΕΠΟΧΗΣ.

Αὐτὴ εἶναι ἄλλωστε καὶ ἡ δύναμη τῶν ἀρχαίων κειμένων ποὺ τὰ καθιστᾶ ΑΙΩΝΙΑ: 

ἀφοροῦν τοὺς ἀνθρώπους ΚΑΘΕ ἐποχῆς.

Ἀπὸ τὸν ΠΛΟΥΤΟ τοῦ Ἀριστοφάνη

—ὅπου ὁ δοῦλος ΚΑΡΙΩΝ γίνεται τὸ πρότυπο

τῶν δούλων  τῆς μεταγενέστερης κωμῳδίας —κρατῶ  τὰ δύο σημεῖα ποὺ ἀνέφερα καὶ στὴν ἀρχή :

τὴν κριτικὴ στὸ ΔΩΔΕΚΑΘΕΟ ποὺ θυμίζει  πολὺ τοὺς ΣΟΦΙΣΤΕΣ καὶ τὸν ΑΙΣΧΥΛΟ

 [ =Ο ΔΙΑΣ ΦΘΟΝΕΙ ΤΟΥΣ ΕΝΤΙΜΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ] καὶ τὴν δημηγορία τῆς ΠΕΝΙΑΣ ποὺ ἀποκαλύπτει ὅτι Πλούσιοι καὶ Φτωχοὶ συνιστοῦν  ἕνα ἀλληλοτροφοδοτούμενο ΔΙΠΟΛΟ —χωρὶς τὸν ἔνα πόλο δὲν ἔχει νόημα ὁ ἄλλος πόλος..

Νὰ ἐπισημάνω  τέλος ,τὴν ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΑΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ τοῦ  ἀθηναϊκοῦ κοινοῦ ΠΟΥ ΔΕΧΟΤΑΝ ΝΑ ΚΑΘΥΒΡΙΖΕΤΑΙ ΕΥΘΕΩΣ Ο ΔΙΑΣ καὶ νὰ λοιδωροῦνται οἱ θεοί ἐπὶ σκηνῆς ΧΩΡΙΣ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ἤ ποινικὲς διώξεις. 

Νὰ προσθέσω ὡστόσο, ὃτι τὸ ΙΔΙΟ ΚΟΙΝΟ ὅταν θεωροῦσε ὅτι ΓΕΝΙΚΩΣ ἀναρεῖται ἡ ΥΠΑΡΞΗ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ γινὀταν ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΩΤΑΤΟ· 

γι αὐτό κυνήγησε τὸν ΑΝΑΞΑΓΟΡΑ καὶ τοὺς ΑΣΤΡΟΝΟΜΟΥΣ ποὺ δίδασκαν ὅτι ΤΑ ΟΥΡΑΝΙΑ ΣΩΜΑΤΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝΤΑΝ ΑΠΟ ΥΛΗ ΚΑΙ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΘΕΟΙ καὶ  καταδίκασε (μία δεκαετία  πρίν, τὸ 399πΧ)  τὸν ΣΩΚΡΑΤΗ ὡς ΑΘΕΟ νὰ πιεῖ τὸ κώνειο , τὸ ὁποῖο δὲν θὰ ἀπέφευγε  οὔτε  Ἀναξαγόρας ,οὔτε πιὸ πρὶν ὁ Πρωταγόρας, οὒτε ἀργὀτερα ὁ Ἀριστοτέλης, ἂν  ὄλοι αὐτοὶ ΔΕΝ ΔΡΑΠΕΤΕΥΑΝ ΝΥΧΤΑ ἀπὸ τὸ κλεινὸν ἄστυ...

ΥΓ  Ὃσον ἀφορᾶ στὴν ΚΩΜΩΔΙΑ ,ἀπὸ τὸ 486 πΧ ποὺ καθιερώθηκε ἡ παρουσίαση κωμῳδιῶν στὰ ΜΕΓΑΛΑ ΔΙΟΝΥΣΙΑ ἕως τὸ 386 πΧ ποὺ δέν ζεῖ πιὰ  ὁ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ (τελευταία του ΣΩΖΟΜΕΝΗ κωμῳδία ὁ "ΠΛΟΥΤΟΣ"ἐν ἔτει 388πΧ, ἡ κωμῳδἰα "ΚΩΚΑΛΟΣ", ἡ ὄντως τελευταία, δὲν σώθηκε ) 

πρέπει νὰ ἀνέβηκαν 600 ἔργα ,50 ΚΩΜΩΔΙΟΓΡΑΦΩΝ

(Εὔπολις,Κρατῖνος,Ἀμεινίας κλπ) ἐκ τῶν ὁποίων σώζονται 300 ΤΙΤΛΟΙ καὶ  4000 ΣΤΙΧΟΙ σέ σπαράγματα. ΜΟΝΟ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ ΣΩΘΗΚΑΝ ΑΚΕΡΑΙΑ ΕΡΓΑ—ἀγνοοῦμε τὸ γιατί—καὶ αὐτοῦ, ἐκ τῶν 40 περίπου ποὺ ἀνέβασε, ΣΩΘΗΚΑΝ ΜΟΝΟ 11