ΤΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΕΡΑΣΜΙΚΗΣ ΠΡΟΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ.

Δὲν ὑπῆρχαν φυσικὰ, μαγνητόφωνα κλπ τεχνικὰ μέσα στὴν ἀρχαιότητα , ὥστε νὰ ἔχουμε μιὰ ΑΜΕΣΗ ἀντίληψη τῆς προφορᾶς τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς , ὄμως ὑπάρχουν ἀρκετὲς ΕΜΜΕΣΕΣ μαρτυρίες ποὺ ἀποκαλύπτουν τὴν προσῳδιακὴ προφορὰ τῆς  ἀρχαίας ἑλληνικῆς .

Ἰδοὺ λοιπὸν  τρεῖς  φιλολογικὲς μαρτυρίες ποὺ ἀποκαλύπτουν τὴν προσῳδικὴ  προφορὰ τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς στὰ ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ χρόνια:

1. σὲ ἕνα ἀπόσπασμα κωμῳδίας τοῦ Κρατίνου ἀναφέρεται  ὁ ἦχος τοῦ βελάσματος τοῦ προβάτου ὡς "βῆ—βῆ" ·

" ὁ δʹ ἠλίθιος ὥσπερ πρόβατον, βῆ ,βῆ λέγων βαδίζει"(ΚΡΑΤΙΝΟΣ, Kock, CAF,43) 

πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι τὸ  "η" προφερόταν ὡς δύο "ε" καὶ τὸ  "β"  ὡς "b" (βῆ =μπέε). Παρόμοια  παραδίδει καὶ ὁ Ἀριστοφάνης : 

" θύειν με μέλλει καὶ κελεύει βῆ λέγειν"(ΑΠΟΣΠ.642).

2. Ὁ Κικέρων εἰρωνεύτηκε κάποτε στὸ δικαστήριο ἕναν Ἕλληνα  μάρτυρα , ὀ ὁποῖος ἐπρόφερε τὸ Φ τοῦ ὀνόματος του ὠς PH (=πχ) .Γράφει ὁ ΚΟΪΝΤΙΛΙΑΝΟΣ :

" nam contra Graeci aspirare F ut Φ solent"

( Quntilianus, i, 4,14). 

Γίνεται ἀντιληπτὸ τώρα γιατὶ πολλὲς ἑλληνογενεῖς λέξεις μὲ ἀρχικὸ σύμφωνο τὸ "φ" , στὰ ἀγγλικὰ γράφονται μὲ "ph"

 (πχ φυσικὴ, physics

καὶ  πῶς προέκυψαν οἰ ΔΑΣΥΝΣΕΙΣ

 τῆς μορφῆς : ἐπί+ἱππος> ἐπ+ἱππος=ἔΦιππος

(Π +h = ph= φ )

3. Γράφει ὁ Ἀριστοφάνης στοὺς ΒΑΤΡΑΧΟΥΣ   ποὺ ἀνέβηκαν  τὸ 405πΧ —καὶ τὸ παραδίδει καὶ ὁ ἀρχαῖος σχολιαστὴς* τοῦ Εὐριπίδη  —ὅτι ὁ ἠθοποιὸς ΗΓΕΛΟΧΟΣ στὸν στίχο 279 τῆς τραγῳδίας τοῦ Εὐριπίδη "ΟΡΕΣΤΗΣ" (ποὺ παρουσιάστηκε τὸ 408πΧ)  ἀντὶ νὰ πεῖ "γαλήνʹ ὁρῶ " δηλ. "γαλήνη βλέπω" μὲ ΟΞΕΙΑ , εἶπε "γαλῆν ὁρῶ"  μὲ ΠΕΡΙΣΠΩΜΕΝΗ ,δηλ. "γάτα βλέπω" , καὶ τὸ κοινὸ βεβαίως ἔσκασε στὰ γέλια :

 "ὥσπερ Ἡγέλοχος ἡμῖν λέγειν , 

ἐκ κυμάτων γάρ αὖθις αὖ γαλῆν ὁρῶ.."

(ΑΡΙΣΤ. ΒΑΤΡΑΧΟΙ, 304)

Ἀπὸ τὶς τρεῖς προαναφερθεῖσες φιλολογικὲς μαρτυρίες ἐξάγεται τὸ συμπέρασμα ότι στὴν προφορὰ τῆς κλασσικῆς ἑλληνικῆς ὑπῆρχε ΠΡΟΣΩΔΙΑ δηλ. διαφορποίηση 

βραχέων —μακρῶν( πχ  Η=ΕΕ) , διφθόγγων, τόνων καὶ πνευμάτων ,"βαρύτερη" προφορὰ τῶν συμφώνων (Β=ΜΠ, Φ=ΠΧ) κλπ. 

 Ὡστόσο, ΔΕΝ μπορεῖ νὰ ὑποστηρίξει κανεὶς ὅτι ἡ  ΕΠΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ  τῆς ἀρχαιοελληνικῆς προφορᾶς ἀπὸ τὸν ΕΡΑΣΜΟ (1528 μΧ)— μὲ  τὴν ὁποία ἀπὸ τὀτε  διδάσκονται  τὰ ἄρχαῖα ἑλληνικὰ οἱ Δυτικοί— εἶναι ὀρθὴ γιὰ δύο λόγους :

1. δὲν ξεχωρίζει προχριστιανικὰ ἀπὸ μεταχριστιανικὰ ἑλληνικὰ κείμενα,

 ὅταν γνωρίζουμε ἀπὸ τὴν πρωτοβυζαντινὴ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ (ἀπὸ τὸν ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟ ὥς τὸν ΡΩΜΑΝΟ ΜΕΛΩΔΟ) ὅτι ΗΔΗ τότε  ἡ προφορὰ ἦταν πιὰ ΤΟΝΙΚΗ .

Συνεπῶς δὲν εἶναι ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΣ ΟΡΘΟ νὰ διαβάζονται κείμενα τοῦ ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ, τοῦ ΑΡΡΙΑΝΟΥ  ἢ τοῦ Μ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ μὲ τὴν ἐρασμικὴ προφορὰ διότι ἁπλᾶ τότε εἶχε  ΗΔΗ χαθεῖ κατὰ τὸ μᾶλλλον ἢ ἦττον ἡ ΑΡΧΑΙΑ ΠΡΟΣΩΔΙΑ.

 Η ΠΡΟΦΟΡΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΙΣΕ ΝΑ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΑ  ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ  (ὅταν,μετὰ τὶς κατακτήσεις τοῦ Ἀλεξάνδρου, δεκάδες λαοί μίλησαν ἑλληνικά) ΚΑΙ ΑΠΟ ΠΡΟΣΩΔΙΑΚΗ ΕΓΙΝΕ ΤΟΝΙΚΗ ΟΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΕΡΑ. Στὰ πρωτοβυζαντινὰ χρόνια ἡ ἀλλαγὴ αὐτὴ ΕΧΕΙ ΗΔΗ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΙ.

2. ἀκόμα καὶ στὴν προφορὰ τῆς ἑλληνικῆς τῶν κλασσικῶν χρόνων , ἡ ἐρασμικὴ ἐπανασύνθεση ΑΓΝΟΕΙ ΤΗΝ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΓΝΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΘΩΝ ΔΙΦΘΟΓΓΩΝ (νόθους διφθόγγους ὀνομάζουμε ἐκείνους ποὺ προέρχονται ἀπὸ φθογγικὰ πάθη πχ.τὸνς>τούς,  ἐσμί> εἰμί =ΑΝΤΕΚΤΑΣΗ). 

 Ἔτσι ὅμως δὲν  γίνεται κατανοητὴ ἡ ἀναφορὰ τοῦ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ γιὰ τὴν διαφωνία μεταξὺ τῶν Ἀθηναίων σχετικὰ μὲ ἕναν παλιὸ χρησμὸ , ποὺ θυμήθηκαν τὴν ἐποχὴ τοῦ ΛΟΙΜΟΥ (τὸ δεὐτερο ἔτος τοῦ Πελοπ.Πολέμου-429 πΧ)  ποὺ ἔλεγε ὄτι μαζὶ μὲ τὸν Πόλεμο μὲ τοὺς Δωριεῖς θἄρθει κι ὁ λοιμὸς ,"ἥξει δωριακὸς πόλεμος καὶ λοιμὸς ἅμʹ αὐτῷ" (2,54,2). Διαφώνησαν κάποιοι τότε λέγοντας ὅτι ὁ χρησμὸς δέν ἔλεγε ΛΟΙΜΟ μὲ "οι"  δηλ. ἐπιδημία, ἀλλὰ ΛΙΜΟ  μὲ "ι" ,δηλ. πεῖνα 

("μὴν λοιμὸν ᾠνομάσθαι ἀλλὰ λιμόν", γράφει ὁ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ.

Ἀν λοιπὸν ἴσχυε  ἡ ΕΡΑΣΜΙΚΗ ΠΡΟΦΟΡΑ στὴν ἀρχαία ἑλληνική τῶν κλασσικῶν χρόνων 

πῶς θὰ  μποροῦσε νὰ προέλθει σύγχυση 

στοὺς ἀρχαίους Ἀθηναίους τοῦ 429 πΧ  μεταξὺ τῶν λέξεων ΛΟΙΜΟΥ—ΛΙΜΟΥ;

Σὲ κάθε περίπτωση λόγῳ ἔλλειψης ΑΜΕΣΩΝ πηγῶν γιὰ τὴν προφορὰ τῆς ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ἑλληνικῆς , τὰ κείμενα παραμένουν ΒΟΥΒΑ γιὰ μᾶς, ἐν ἀντιθέσει μὲ τὰ κείμενα τῆς ΜΕΤΑΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ἑλληνικῆς—ὁ χωρισμὸς εἶναι σαφῶς ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΣ—ὅπου ἡ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ ἀποτελεῖ ΑΜΕΣΗ πηγὴ τῆς ἑλληνικῆς προφορᾶς ἐκείνης τῆς περιόδου·

βλ πχ προφορὰ τῆς ἐπίκλησης στὰ ἑλληνικά  "ΚΥΡΙΕ ΕΛΕΗΣΟΝ" [ = kyrie eleison μὲ ΙΩΤΑΚΙΣΜΕΝΟ "η" κι ὂχι: kürie eleêson] ποὺ ψάλλεται ἀκόμα ἑλληνιστὶ , στὴν ΛΑΤΙΝΙΚΗ Θ .ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ τοῦ Ρωμαϊκοῦ Τυπικοῦ τῆς Καθολικῆς  Ἐκκλησίας.

Καὶ κάτι τελευταῖο·

ἡ μεγαλὐτερη ἀλλαγὴ πού ἔγινε στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα ἀφοροῦσε στὴν προφορὰ καὶ ἔλαβε χώρα στὰ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΑ  χρόνια ,ὅταν —μετὰ τὶς κατακτήσεις  τοῦ Ἀλεξάνδρου—οἰκειοποιήθηκε τὴν  ἑλληνικὴ,  ὅλη σχεδὸν ἡ τότε γνωστὴ οἰκουμένη.

 Τότε δημιουργήθηκε ἡ σημερινὴ ΤΟΝΙΚΗ (ἤ, ὄπως ὀνομάζεται, ἰωτακισμένη) προφορά, τότε γεννήθηκε δηλαδὴ ἡ ΝΕΑ ἑλληνικὴ γλῶσσα.

 Ὁπότε ἡ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΝΕΑ, ΑΦΟΥ ΕΧΕΙ ΗΛΙΚΙΑ 2000 ΧΡΟΝΩΝ...

ΥΓ.γύρω στὸ 200‒250μΧ  ὁ ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ γράφει ὅτι ἐνῶ στὴν πολη τῶν Ἀθηνῶν εἶχε  ἀλλοιωθεῖ ἡ ἀρχαία προφορὰ ,λόγῳ τῆς εἰσροῆς πολλῶν ξένων φοιτητῶν κλπ (ΠΑΡΑΦΘΕΙΡΟΝΤΑΙ ΠΑΡ'ΑΥΤΩΝ ΤΗΝ ΦΩΝΗΝ)

 ἡ ἀγροτικὴ Μεσογαῖα "ΤΗΝ ΑΚΡΑΝ ΑΤΘΙΔΑΝ ΑΠΟΨΑΛΛΕΙ" δηλ. διατηροῦσε ἀκόμα τὴν  ἀρχαία προσωδία  τῆς ἀττικῆς {=ΑΤΘΙΔΑ} διαλἐκτου :

"ἡ μεσογεία’ ἔφη ‘τῆς Ἀττικῆς ἀγαθὸν διδασκαλεῖον ἀνδρὶ βουλομένῳ διαλέγεσθαι, οἱ μὲν γὰρ ἐν τῷ ἄστει Ἀθηναῖοι μισθοῦ δεχόμενοι Θρᾴκια καὶ Ποντικὰ μειράκια καὶ ἐξ ἄλλων ἐθνῶν βαρβάρων ξυνερρυηκότα παραφθείρονται παρ᾽ αὐτῶν τὴν φωνὴν μᾶλλον ἢ ξυμβάλλονταί τι αὐτοῖς ἐς εὐγλωττίαν, ἡ μεσογεία δὲ ἄμικτος βαρβάροις οὖσα ὑγιαίνει αὐτοῖς ἡ φωνὴ καὶ ἡ γλῶττα τὴν ἄκραν Ἀτθίδα ἀποψάλλει." (ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ, ΒΙΟΙ ΣΟΦΙΣΤΩΝ, Β’, 62)

youtube.com/ΔιαμαντήςΚούτουλας 

_______

* " κεκωμῴδηται ὁ στίχος διὰ  Ἡγέλοχον τὸν ὑποκριτήν· 

οὐ γὰρ φθάσαντα διελεῖν τὴν συναλοιφήν, ἐπιλείψαντος τοῦ πνεύματος ,τοῖς ἀκροωμένοις τὴν γαλῆν δόξαι λέγειν τὸ ζῶον, οὐχὶ τὰ γαληνά. "

( Σχ.ΕΥΡΙΠ. ΕΙΣ ΟΡΕΣΤΗΝ, V.269)

___________________

Βιβλιογραφία:

ΟΧΙ -ΔΕΝ ΜΙΛΟΥΣΕ ΕΤΣΙ Ο ΟΜΗΡΟΣ

<ἠὼς μὲν κροκόπεπλος ἀπ᾽ Ὠκεανοῖο ῥοάων

ὄρνυθ᾽, ἵν᾽ ἀθανάτοισι φόως φέροι ἠδὲ βροτοῖσιν·

ἡ δ᾽ ἐς νῆας ἵκανε θεοῦ πάρα δῶρα φέρουσα.

εὗρε δὲ Πατρόκλῳ περικείμενον ὃν φίλον υἱόν,

κλαίοντα λιγέως· πολέες δ᾽ ἀμφ᾽ αὐτὸν ἑταῖροι

μύρονθ᾽· ἡ δ᾽ ἐν τοῖσι παρίστατο δῖα θεάων> [ΙΛΙΑΣ, ραψ.Τ]

{=Ἀφηνε τοῦ Ὠκεανοῦ τὰ βάθ᾽ ἡ ροδισμένη

Ἠώς νὰ φέρει τῶν Θεῶν τὸ φῶς καὶ τῶν ἀνθρώπων·κι ἔφερ᾽ ἡ Θέτις τοῦ θεοῦ τὰ δῶρ᾽ αὐτὰ στὰ πλοῖα. Ἦβρε σιμὰ στὸν Πάτροκλο τον ποθητὸν υἱόν της πικρὰ νὰ κλαίει, καὶ πολλοὶ τριγύρω του ἐθρηνοῦσαν σύντροφοι, κι ἡ ἀσύγκριτη θεὰ σιμά τους ἦλθε}