ΥΠΗΡΞΑΝ ΠΟΛΛΟΙ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΙ.Ποτέ δέν ὑπῆρξε ἑνιαῖος Γνωστικισμός.
Ὑπάρχουν ὁρισμένα ἐπιστημονικά συγγρἀμματα ποὺ ὄντως γράφουν ἱστορία, ὑπὸ τὴν ἔννοια ὅτι ἀλλάζουν τὶς ἀντιλήψεις ποὺ ἔχουμε γιὰ κάποια πνευματικὰ μεγέθη. Ἑνα τέτοιο σύγγραμμα εἶναι καὶ τό "ΤΙ ΕΝΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ;" { What is Gnosticism?} τῆς Karen KING (Cambridge,2003).
Παρακάτω παρουσιάζω μιὰ σύντομη περίληψη τοῦ ἐν λόγῳ πονήματος:
Ο Γνωστικισμὸς , γράφει ἡ King, δὲν ὑπῆρξε ποτὲ ἕνα ΕΝΙΑΙΟ θρησκευτικὸ φαινόμενο.
Ἡ ἀντίληψη περὶ ἑνιαίου κινήματος Γνωστικῶν ἀποτελεῖ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ἀπὸ τὴν νεώτερη ἱστοριογραφία τῆς "ἀντιαιρετικῆς" πολεμικῆς Ἐπισκόπων τοῦ 2ου αἰ.
Συγκεκριμένα ,λἐει ἡ King ,ὁ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ , ὁ ΤΕΡΤΥΛΛΙΑΝΟΣ κλπ κατασκεύασαν τὴν ἔννοια τῆς "αἵρεσης" ἀποκαλῶντας ὅλους τοὺς ( ΕΚΤΟΣ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΤΟΥΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ) ἰδεολογικοὺς τους ἀντιπάλους , συλλήβδην ὡς ΓΝΩΣΤΙΚΟΥΣ.
Ἔτσι ὅμως "ΜΙΑ ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΜΕΤΑΤΡΑΠΗΚΕ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΝΤΟΤΗΤΑ".
Αὐτὰ γράφει ἡ King ἐν ἔτει 2003.
Σήμερα βεβαίως γνωρίζουμε ὅτι ὄντως ΥΠΗΡΞΑΝ ΠΟΛΛΟΙ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΙ καὶ ὁ γνωστικισμὸς ποτέ δεν ὑπῆρξε ἕνα ἑνιαῖο κίνημα.
Ἤδη ἡ θρησκειολογία καὶ ἡ ἱστορικὴ ἑπιστήμη ἔχουν ξεπεράσει τὴν ...παιδικὴ ἀσθένεια τοῦ ΑΝΑΓΩΓΙΣΜΟΥ {reductionism = θεωρῶ διαφορετικὰ κινήματα ὡς ΕΝΙΑΙΑ} .
Σήμερα μιλοῦμε πιὰ γιὰ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ μᾶλλον, παρὰ γιὰ Γνωστικισμό.
Οἱ ἰδέες αὐτὲς μποροῦν νὰ συνοψιστοῦν σὲ δύο κυρίαρχες, ἡ μία ἐκ τῶν ὁποίων θεωρεῖται πρωτογνωστικὴ ΚΑΙ ΔΕΝ ΟΔΗΓΕΙ ΚΑΤ’ ΑΝΑΓΚΗΝ ΣΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΗ, ἐνῶ ἡ ἂλλη θεωρεῖται ὡς ἡ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ ΠΑΝΤΟΣ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΥ:
1) χρειάζεται ἕνα Οὐράνιο Ὄν γιὰ νά σώσει τὸν Κόσμο (ΠΡΩΤΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ἀντίληψη ποὺ γεννήθηκε στὰ ΒΑΠΤΙΣΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΙΟΡΔΑΝΗ τῶν ὁποίων ἀπόγονοι εἶναι οἱ σημερινοὶ ΜΑΝΔΑΙΟΙ*)
2) ὁ Κόσμος εἶναι δημιούργημα ἑνὸς ΚΑΚΟΥ ἤ ΑΤΕΛΟΥΣ (ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ) Δημιουργοῦ {=Ἰαλνταμπαώθ}
Ἡ πρώτη ἰδέα προϋποτίθεται στὸ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ Εὐαγγέλιο {οὐδεὶς ἀναβέβηκεν εἰς τὸν οὐρανὸν εἰ μὴ ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου—ΙΩ.3,13} ἐνῶ ἡ δεύτερη δεσπόζει στὰ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ τοῦ Nag Hammadi.
Στὰ κείμενα αὐτὰ τῶν πρωτοβυζαντινῶν χρόνων (πρόκειται γιὰ Εὐαγγἐλια γραμμένα στὴν ΚΟΠΤΙΚΗ γλῶσσα μὲ τὸ ἑλληνικὸ ὅμως ἀλφάβητο, τά ὁποῖα ἔκρυψαν ἔκρυψαν ἐκεῖ μοναχοὶ γιὰ νὰ σωθοῦν,τὰ κείμενα καὶ οἱ ἴδιοι, ἀπὸ τοὺς διωγμοὺς τοῦ βυζαντινοῦ κράτους) στὰ Εὐαγγἐλια αύτὰ λοιπόν (πχ.ΑΠΟΚΡΥΦΟ ΙΩΑΝΝΗ, ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΦΙΛΙΠΠΟΥ, ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΘΩΜΑ κλπ) περιἐχεται ἡ ἰδέα ὅτι Ο ΚΟΣΜΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΝΟΣ ΑΤΕΛΟΥΣ ἢ ΚΑΚΟΥ ΘΕΟΥ ποὺ συνήθως ὀνομάζεται ΙΑΛΝΤΑΜΠΑΩΘ.
Ὁ Καλὸς Θεὸς ἁπἐστειλε ἀπὸ τὶς ΟΥΡΑΝΙΕΣ ΣΦΑΙΡΕΣ τὸν ΧΡΙΣΤΟ, ὁ ὁποῖος ἐνοίκησε στὸν ἄνθρωπο ΙΗΣΟΥ κατά τὴν ΒΑΠΤΙΣΗ ΣΤΟΝ ΙΟΡΔΑΝΗ γιὰ νά ΑΦΥΠΝΙΣΕΙ;τοὺς ἀνθρώπους καὶ νὰ τοὺς ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙ {=γνώση} ὅτι ΚΑΤΑΓΟΝΤΑΙ ΕΞ ΟΥΡΑΝΟΥ ΚΑΙ ΕΧΟΥΝ ΦΥΛΑΚΙΣΤΕΙ ΣΤΗΝ ΥΛΗ ΑΠΟ ΛΑΘΟΣ ΤΟΥ ΑΤΕΛΟΥΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ.
Ἐπίσης κατὰ μίαν γνωστικὴ ἄποψη ΣΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΔΕΝ ΠΕΘΑΝΕ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ —δὲν πεθαίνουν τὰ Οὐράνια Ὄντα—ἀλλὰ ΑΠΟΧΩΡΙΣΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΙΗΣΟΥ {=θεέ μου, γιατί μὲ ἐγκατἐλειψες;} , ἐνῶ κατὰ ἄλλη παρἀδοση ὁ Ἰησοῦς πεθανε ΦΑΙΜΟΜΕΝΙΚΑ στὸν Σταυρό (ΔΟΚΗΤΙΣΜΟΣ).
Βεβαίως ὅλο αύτό τὸ ΑΝΤΙ—ΥΛΙΚΟ πνεῦμα ποὺ ὑποτιμᾶ τὴν Κτίση δὲν εἶχε κανένα ἐνδιαφέρον γιὰ ἐπιστημονικὴ ἔρευνα, οὔτε γιὰ ἀγῶνα γιὰ βελτίωση τοῦ κόσμου καὶ γέννησε τὸ ΑΣΚΗΤΙΚΟ ίδεῶδες καθὼς καὶ τὴν ΑΠΟΧΗ ΑΠΟ ΤΟ ΣΕΞ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΔΙΑΙΩΝΙΖΕ ΤΗΝ ΚΑΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ.
Καὶ φυσικὰ ἐξυπονοεῖται σὲ ὅλα τοῦτα κι ἕνας προκύπτων ΕΛΙΤΙΣΜΟΣ (λίγοι οἰ ΑΦΥΠΝΙΣΜΕΝΟΙ ποὺ σώζονται μἐσῳ τῆς ΜΥΣΤΙΚΗΣ ΓΝΩΣΗΣ).
Πάντως ὁ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ ἐπηρέασε ἐξ ἀντικειμένου τὴν Ἐκκλησία· πχ. σὲ ἀντίστιξη μὲ τὸν καινοδιαθηκικὸ ΚΑΝΟΝΑ τοῦ ΜΑΡΚΙΩΝΟΣ (Κατὰ Λουκᾶν , Ἐπιστολὲς Παύλου) οἱ ΜΗ γνωστικὲς Ἐκκλησίες** γύρω στὸ 150 μΧ θέσπισαν τὴν δική τους ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ μέ τὰ 4 Εὐαγγέλια κλπ—ΕΤΣΙ ΠΡΟΕΚΥΨΕ Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΗΣ ΚΔ ΠΟΥ ΕΧΟΥΜΕ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ (ὅπως καὶ ἡ ΜΟΝΑΡΧΙΑ τοῦ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ κλπ) .
Οἱ γνωστικοὶ δὲν χάθηκαν · ἐμφανίζονται μὲ πολλὲς μορφὲς στὴν μετἐπειτα ἰστορία, εἴτε ὡς ΠΑΥΛΙΚΙΑΝΟΙ ΚΑΙ ΒΟΓΟΜΙΛΟΙ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ εἴτε ὡς ΚΑΘΑΡΟΙ ΣΤΗΝ ΔΥΣΗ. Μάλιστα ὁ ἀφανισμὸς τῶν ΚΑΘΑΡΩΝ στὴν Γαλλία ὑπῆρξε καὶ ἡ ἀφορμὴ τῆς ἵδρυσης τῆς ΙΕΡΑΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΣ στὴν Δύση. Μετά τὴν ἐξολόθρευση στὴν Δύση τῶν Καθαρῶν (ὅπως καὶ τῶν ΠΑΥΛΙΚΙΑΝΩΝ στὸν Βυζάντιο) οἱ γνωστικὲς ἰδέες θά ἐπανεμφανιστοῦν στὴν ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ καὶ θὰ ἐπηρεάσουν ἀργότερα τὸν ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟ.
Θὰ ὁλοκληρώσω μὲ τὸ ἑξῆς πρόβλημα ποὺ παραμένει ἂλυτο·
ἐνῶ μποροῦμε νὰ ἀντιληφθοῦμε τὶς ΑΝΤΙ—ΥΛΙΚΕΣ ἀντιλήψεις τῶν Γνωστικῶν καὶ νὰ τὶς ἰχνηλατήσουμε στὸν ΜΕΣΟ ΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟ,
δέν μποροῦμε νὰ εἴμαστε σίγουροι ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ γνωστικῆς ΙΔΕΑΣ ΠΕΡΙ ΕΝΟΣ ΚΑΚΟΥ ἢ ΑΤΕΛΟΥΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ.
____
* Δ.ΚΟΥΤΟΥΛΑΣ, Οἱ γνωστικοὶ καὶ ὁ ἀρχέγονος χριστιανισμός, Δῖον, 2006
** τὴν ἐποχὴ ἐκείνη δὲν ὑπῆρχαν ΞΕΧΩΡΙΣΤΑ "γνωστικές" ἢ "ὀρθόδοξες" ἐκκλησίες, ἁπλῶς οἰ ἔχοντες γνωστικὲς ἀντιλήψεις βρίσκονταν ΕΝΤΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΠΟΥΣ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ, ἀλλοῦ ἀποτελῶντας μειοψηφίες, ἀλλοῦ πλειοψηφίες. ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΟΔΟΥΣ ΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΙΡΕΣΕΙΣ καὶ ΠΟΙΕΣ ΟΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΕΣ .
_________________________________________________
ΥΓ. ΤΟ "ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ".
Τὸ λεγόμενο "ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ" βρέθηκε τὸ 1978 μαζὶ μὲ ἄλλα ΓΝΩΣΤΙΚΑ κείμενα στὴν Ἔλ Μίνυα τῆς Αἰγύπτου καὶ μετὰ ἀπὸ πολλὲς περιπέτειες καὶ μεσολαβήσεις διαφόρων ΑΡΧΑΙΟΚΑΠΗΛΩΝ κατἐληξε στὴν ἑλληνικῆς καταγωγῆς συλλέκτρια ΦΡΙΝΤΑ ΝΟΥΣΜΠΕΡΓΚΕΡ—ΤΣΑΚΟΣ ἡ ὁποία τὸ 2000 παραχὠρησε τὸν Κώδικα (ὁ ὁποῖος πρὸς τιμὴν τοῦ πατέρα της ΔΗΜΑΡΑΤΟΥ ΤΣΑΚΟΥ, ἀπεκλήθη "ΚΩΔΙΚΑΣ ‒ΤΣΑΚΟΣ") στό "Maecenas Foundation for Ancient Art" στὴν Βασιλεία τῆς Ἑλβετίας .
Τελικὰ τὸ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ κατἐληξε στὸν εἰδικὸ τῆς κοπτικῆς γραμματείας ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΚΑΣΈΡ ὁ ὁποῖος τὸ ἐξέδωσε μὲ τὴν βοήθεια ἄλλων εἰδικῶν τὸ 2006/7 ἀπὸ τὸ National Geographic.
Τὸ κείμενο εἶναι γραμμένο στὰ ΚΟΠΤΙΚΑ μὲ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ καὶ χρονολογήθηκε στὸν 3ο‒4ο αἰ. μΧ. Πάντως ἀνἀγεται σὲ ἑλληνικὸ πρωτότυπο τοῦ 2ου αἰ., τὸ ὁποῖο γνωρίζει καὶ ἀναφέρει ὁ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ στό "Κατὰ Αἱρἐσεων "(Ἔλεγχος καὶ Ἀνατροπὴ τῆς Ψευδωνύμου Γνώσεως) γραφὲν περὶ τὸ 180μΧ.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ :
< Ὁ Ἰούδας εἴπε στὸν Ἰησοῦ: «Γνωρίζω ποιὸς εἶσαι καὶ ἀπὸ ποῦ ἔρχεσαι. Κατάγεσαι ἀπὸ τὸν ἀθάνατο κόσμο τῆς Βαρβηλώ {=Αἰῶνας τῆς Γνωστικῆς Κοσμολογίας· ἐννοεῖ τὸν ΑΝΩΤΕΡΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ}. Καὶ εἶμαι ἀνάξιος νὰ προφέρω τὸ ὄνομα τοῦ ΕΝΟΣ ποὺ σὲ ἔχει στείλει».
....................................................................
Ὁ Ἰούδας εἶπε στὸν Ἰησοῦ: «Πές μου, τί θὰ κάνουν ἐκεῖνοι ποὺ ἔχουν βαπτιστεῖ στὸ ὄνομά σου;»
Ὁ Ἰησοῦς ἀπάντησε : «Ἀληθινά λέγω […] (λείπει κείμενο)
» Ἀλλὰ ἐσὺ θὰ τοὺς ὑπερβεῖς όλους αὐτούς. Γιατὶ ἐσὺ θὰ θυσιάσεις τὸν ἀνθρωπο ποὺ μὲ ἐνδύει.
Προτοῦ γεννηθεῖς ἔχεις ὑψωθεῖ,
ἡ ὀργή σου ἔχει ἀνάψει,
ὁ ἀστέρας σου φάνηκε μὲ λαμπρότητα
κι ἡ καρδιά σου ἔχει […] [57]
»Ἀληθινά […] οἱ τελευταῖες σου […] θὰ γίνουν [-λείπουν 2,5 γραμμές-], ἀφότου θὰ καταστραφεῖ. Τότε καὶ ἡ εἰκόνα τῆς μεγάλης γενεᾶς τοῦ Ἀδάμ θὰ ἐξυψωθεῖ, γιατὶ πρωτύτερα ὑπάρχει αὐτὴ ἡ γενεὰ στὸν οὐρανό, στὴν γῆ καὶ τοὺς ἀγγέλους, ἡ ὁποία κατάγεται ἀπὸ τοὺς ἀθάνατους κόσμους. Κοίταξε, σοῦ ἔχουν εἰπωθεῖ τὰ πάντα. Σήκωσε τὰ μάτια σου καὶ κοίταξε στὸ σύννεφο καὶ στὸ φῶς ποὺ εἶναι μέσα του καὶ τὰ ἄστρα ποὺ τὸ περιβάλλουν. Τὸ ἄστρο ποὺ δείχνει τὸ δρόμο εἶναι τὸ ἄστρο σου».
Ὁ Ἰούδας σήκωσε τὰ μάτια του καὶ εἴδε τὸ φεγγοβόλο σύννεφο καὶ εἰσῆλθε σ’ αὐτό. Ἐκεῖνοι ποὺ στέκονταν στὴν γῆ ἄκουσαν μιὰ φωνὴ νὰ ἔρχεται ἀπὸ τὰ σύννεφα, λέγοντας [58] […] μεγάλη γενεά […] εἰκόνα… [-λείπουν 5 γραμμές-].
[…] Οἱ ἀρχιερεῖς τους παραπονιόνταν ἐπειδὴ [αὐτός, δηλ. ὁ Ἰησοῦς] εἶχε εἰσέλθει στὸν ξενῶνα γιὰ τὴν προσευχή του. Ἀλλὰ κάποιοι γραμματεῖς τὸν παρακολουθοῦσαν προσεκτικὰ γιὰ νὰ τὸν συλλάβουν κατὰ τὴν διάρκεια τῆς προσευχῆς, γιατὶ φοβοῦνταν τοὺς ἀνθρώπους, ἀφοῦ εἶχε θεωρηθεῖ ἀπ’ ὅλους προφήτης.
Πλησίασαν τὸν Ἰούδα καὶ τοῦ εἶπαν : «Τί κάνεις ἐδῶ; Εἶσαι μαθητὴς τοῦ Ἰησοῦ».
Ὁ Ἰούδας τοὺς ἀπάντησε ὅπως ἐπιθυμοῦσαν. Καὶ ἔλαβε μερικὰ χρήματα καὶ τὸν παρέδωσε σ’ αὐτούς. >
