ΥΠΗΡΞΑΝ ΠΟΛΛΟΙ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΙ.Ποτέ δέν ὑπῆρξε ἑνιαῖος Γνωστικισμός.
Ὑπάρχουν ὁρισμένα ἐπιστημονικά συγγρἀμματα ποὺ ὄντως γράφουν ἱστορία, ὑπὸ τὴν ἔννοια ὅτι ἀλλάζουν τὶς ἀντιλήψεις ποὺ ἔχουμε γιὰ κάποια πνευματικὰ μεγέθη. Ἑνα τέτοιο σύγγραμμα εἶναι καὶ τό "ΤΙ ΕΝΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ;" { What is Gnosticism?} τῆς Karen KING (Cambridge,2003).
Παρακάτω παρουσιάζω μιὰ σύντομη περίληψη τοῦ ἐν λόγῳ πονήματος:
Ο Γνωστικισμὸς , γράφει ἡ King, δὲν ὑπῆρξε ποτὲ ἕνα ΕΝΙΑΙΟ θρησκευτικὸ φαινόμενο.
Ἡ ἀντίληψη περὶ ἑνιαίου κινήματος Γνωστικῶν ἀποτελεῖ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ἀπὸ τὴν νεώτερη ἱστοριογραφία τῆς "ἀντιαιρετικῆς" πολεμικῆς Ἐπισκόπων τοῦ 2ου αἰ.
Συγκεκριμένα ,λἐει ἡ King ,ὁ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ , ὁ ΤΕΡΤΥΛΛΙΑΝΟΣ κλπ κατασκεύασαν τὴν ἔννοια τῆς "αἵρεσης" ἀποκαλῶντας ὅλους τοὺς ( ΕΚΤΟΣ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΤΟΥΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ) ἰδεολογικοὺς τους ἀντιπάλους , συλλήβδην ὡς ΓΝΩΣΤΙΚΟΥΣ.
Ἔτσι ὅμως "ΜΙΑ ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΜΕΤΑΤΡΑΠΗΚΕ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΝΤΟΤΗΤΑ".
Αὐτὰ γράφει ἡ King ἐν ἔτει 2003.
Σήμερα βεβαίως γνωρίζουμε ὅτι ὄντως ΥΠΗΡΞΑΝ ΠΟΛΛΟΙ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΙ καὶ ὁ γνωστικισμὸς ποτέ δεν ὑπῆρξε ἕνα ἑνιαῖο κίνημα.
Ἤδη ἡ θρησκειολογία καὶ ἡ ἱστορικὴ ἑπιστήμη ἔχουν ξεπεράσει τὴν ...παιδικὴ ἀσθένεια τοῦ ΑΝΑΓΩΓΙΣΜΟΥ {reductionism = θεωρῶ διαφορετικὰ κινήματα ὡς ΕΝΙΑΙΑ} .
Σήμερα μιλοῦμε πιὰ γιὰ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ μᾶλλον, παρὰ γιὰ Γνωστικισμό.
Οἱ ἰδέες αὐτὲς μποροῦν νὰ συνοψιστοῦν σὲ δύο κυρίαρχες, ἡ μία ἐκ τῶν ὁποίων θεωρεῖται πρωτογνωστικὴ ΚΑΙ ΔΕΝ ΟΔΗΓΕΙ ΚΑΤ’ ΑΝΑΓΚΗΝ ΣΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΗ, ἐνῶ ἡ ἂλλη θεωρεῖται ὡς ἡ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ ΠΑΝΤΟΣ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΥ:
1) χρειάζεται ἕνα Οὐράνιο Ὄν γιὰ νά σώσει τὸν Κόσμο (ΠΡΩΤΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ἀντίληψη ποὺ γεννήθηκε στὰ ΒΑΠΤΙΣΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΙΟΡΔΑΝΗ τῶν ὁποίων ἀπόγονοι εἶναι οἱ σημερινοὶ ΜΑΝΔΑΙΟΙ*)
2) ὁ Κόσμος εἶναι δημιούργημα ἑνὸς ΚΑΚΟΥ ἤ ΑΤΕΛΟΥΣ (ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ) Δημιουργοῦ {=Ἰαλνταμπαώθ}
Ἡ πρώτη ἰδέα προϋποτίθεται στὸ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ Εὐαγγέλιο {οὐδεὶς ἀναβέβηκεν εἰς τὸν οὐρανὸν εἰ μὴ ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου—ΙΩ.3,13} ἐνῶ ἡ δεύτερη δεσπόζει στὰ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ τοῦ Nag Hammadi.
Στὰ κείμενα αὐτὰ τῶν πρωτοβυζαντινῶν χρόνων (πρόκειται γιὰ Εὐαγγἐλια γραμμένα στὴν ΚΟΠΤΙΚΗ γλῶσσα μὲ τὸ ἑλληνικὸ ὅμως ἀλφάβητο, τά ὁποῖα ἔκρυψαν ἔκρυψαν ἐκεῖ μοναχοὶ γιὰ νὰ σωθοῦν,τὰ κείμενα καὶ οἱ ἴδιοι, ἀπὸ τοὺς διωγμοὺς τοῦ βυζαντινοῦ κράτους) στὰ Εὐαγγἐλια αύτὰ λοιπόν (πχ.ΑΠΟΚΡΥΦΟ ΙΩΑΝΝΗ, ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΦΙΛΙΠΠΟΥ, ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΘΩΜΑ κλπ) περιἐχεται ἡ ἰδέα ὅτι Ο ΚΟΣΜΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΝΟΣ ΑΤΕΛΟΥΣ ἢ ΚΑΚΟΥ ΘΕΟΥ ποὺ συνήθως ὀνομάζεται ΙΑΛΝΤΑΜΠΑΩΘ.
Ὁ Καλὸς Θεὸς ἁπἐστειλε ἀπὸ τὶς ΟΥΡΑΝΙΕΣ ΣΦΑΙΡΕΣ τὸν ΧΡΙΣΤΟ, ὁ ὁποῖος ἐνοίκησε στὸν ἄνθρωπο ΙΗΣΟΥ κατά τὴν ΒΑΠΤΙΣΗ ΣΤΟΝ ΙΟΡΔΑΝΗ γιὰ νά ΑΦΥΠΝΙΣΕΙ;τοὺς ἀνθρώπους καὶ νὰ τοὺς ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙ {=γνώση} ὅτι ΚΑΤΑΓΟΝΤΑΙ ΕΞ ΟΥΡΑΝΟΥ ΚΑΙ ΕΧΟΥΝ ΦΥΛΑΚΙΣΤΕΙ ΣΤΗΝ ΥΛΗ ΑΠΟ ΛΑΘΟΣ ΤΟΥ ΑΤΕΛΟΥΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ.
Ἐπίσης κατὰ μίαν γνωστικὴ ἄποψη ΣΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΔΕΝ ΠΕΘΑΝΕ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ —δὲν πεθαίνουν τὰ Οὐράνια Ὄντα—ἀλλὰ ΑΠΟΧΩΡΙΣΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΙΗΣΟΥ {=θεέ μου, γιατί μὲ ἐγκατἐλειψες;} , ἐνῶ κατὰ ἄλλη παρἀδοση ὁ Ἰησοῦς πεθανε ΦΑΙΜΟΜΕΝΙΚΑ στὸν Σταυρό (ΔΟΚΗΤΙΣΜΟΣ).
Βεβαίως ὅλο αύτό τὸ ΑΝΤΙ—ΥΛΙΚΟ πνεῦμα ποὺ ὑποτιμᾶ τὴν Κτίση δὲν εἶχε κανένα ἐνδιαφέρον γιὰ ἐπιστημονικὴ ἔρευνα, οὔτε γιὰ ἀγῶνα γιὰ βελτίωση τοῦ κόσμου καὶ γέννησε τὸ ΑΣΚΗΤΙΚΟ ίδεῶδες καθὼς καὶ τὴν ΑΠΟΧΗ ΑΠΟ ΤΟ ΣΕΞ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΔΙΑΙΩΝΙΖΕ ΤΗΝ ΚΑΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ.
Καὶ φυσικὰ ἐξυπονοεῖται σὲ ὅλα τοῦτα κι ἕνας προκύπτων ΕΛΙΤΙΣΜΟΣ (λίγοι οἰ ΑΦΥΠΝΙΣΜΕΝΟΙ ποὺ σώζονται μἐσῳ τῆς ΜΥΣΤΙΚΗΣ ΓΝΩΣΗΣ).
Πάντως ὁ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ ἐπηρέασε ἐξ ἀντικειμένου τὴν Ἐκκλησία· πχ. σὲ ἀντίστιξη μὲ τὸν καινοδιαθηκικὸ ΚΑΝΟΝΑ τοῦ ΜΑΡΚΙΩΝΟΣ (Κατὰ Λουκᾶν , Ἐπιστολὲς Παύλου) οἱ ΜΗ γνωστικὲς Ἐκκλησίες** γύρω στὸ 150 μΧ θέσπισαν τὴν δική τους ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ μέ τὰ 4 Εὐαγγέλια κλπ—ΕΤΣΙ ΠΡΟΕΚΥΨΕ Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΗΣ ΚΔ ΠΟΥ ΕΧΟΥΜΕ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ (ὅπως καὶ ἡ ΜΟΝΑΡΧΙΑ τοῦ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ κλπ) .
Οἱ γνωστικοὶ δὲν χάθηκαν · ἐμφανίζονται μὲ πολλὲς μορφὲς στὴν μετἐπειτα ἰστορία, εἴτε ὡς ΠΑΥΛΙΚΙΑΝΟΙ ΚΑΙ ΒΟΓΟΜΙΛΟΙ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ εἴτε ὡς ΚΑΘΑΡΟΙ ΣΤΗΝ ΔΥΣΗ. Μάλιστα ὁ ἀφανισμὸς τῶν ΚΑΘΑΡΩΝ στὴν Γαλλία ὑπῆρξε καὶ ἡ ἀφορμὴ τῆς ἵδρυσης τῆς ΙΕΡΑΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΣ στὴν Δύση. Μετά τὴν ἐξολόθρευση στὴν Δύση τῶν Καθαρῶν (ὅπως καὶ τῶν ΠΑΥΛΙΚΙΑΝΩΝ στὸν Βυζάντιο) οἱ γνωστικὲς ἰδέες θά ἐπανεμφανιστοῦν στὴν ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ καὶ θὰ ἐπηρεάσουν ἀργότερα τὸν ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟ.
Θὰ ὁλοκληρώσω μὲ τὸ ἑξῆς πρόβλημα ποὺ παραμένει ἂλυτο·
ἐνῶ μποροῦμε νὰ ἀντιληφθοῦμε τὶς ΑΝΤΙ—ΥΛΙΚΕΣ ἀντιλήψεις τῶν Γνωστικῶν καὶ νὰ τὶς ἰχνηλατήσουμε στὸν ΜΕΣΟ ΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟ,
δέν μποροῦμε νὰ εἴμαστε σίγουροι ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ γνωστικῆς ΙΔΕΑΣ ΠΕΡΙ ΕΝΟΣ ΚΑΚΟΥ ἢ ΑΤΕΛΟΥΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ.
____
* Δ.ΚΟΥΤΟΥΛΑΣ, Οἱ γνωστικοὶ καὶ ὁ ἀρχέγονος χριστιανισμός, Δῖον, 2006
** τὴν ἐποχὴ ἐκείνη δὲν ὑπῆρχαν ΞΕΧΩΡΙΣΤΑ "γνωστικές" ἢ "ὀρθόδοξες" ἐκκλησίες, ἁπλῶς οἰ ἔχοντες γνωστικὲς ἀντιλήψεις βρίσκονταν ΕΝΤΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΠΟΥΣ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ, ἀλλοῦ ἀποτελῶντας μειοψηφίες, ἀλλοῦ πλειοψηφίες. ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΟΔΟΥΣ ΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΙΡΕΣΕΙΣ καὶ ΠΟΙΕΣ ΟΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΕΣ .
