Ἀριστοφάνους, "Νεφέλαι" :Η ΚΩΜΩΔΙΑ ΠΟΥ ΕΣΤΕΙΛΕ ΤΟΝ ΣΩΚΡΑΤΗ ΣΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ

 Πρόκειται γιὰ τὴν πιὸ "αἰνιγματική" κωμῳδία τοῦ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ ,ὁ ἴδιος τὴν θεωροῦσε ὡς τὴν καλύτερη του ("ΤΑΥΤΗΝ ΣΟΦΩΤΑΤ’ ΕΧΕΙΝ ΤΩΝ ΕΜΩΝ ΚΩΜΩΔΙΩΝ"‒στ.520 κἑξ.) καὶ ἀγανάκτησε ὅταν τὸ 423 πΧ στὰ Μ.Διονύσια πῆρε τὸ 3ο βραβεῖο (1ος ἦρθε ὁ ΚΡΑΤΙΝΟΣ μὲ τὴν "ΠΥΤΙΝΗ", 2ος ὁ ΑΜΕΙΝΙΑΣ μὲ τὸν "ΚΟΝΝΟ") κάτι ποὺ ,κατὰ τὴ γνώμη του, τὸν ἀδικοῦσε ("ΗΤΤΗΘΕΙΣ ΟΥΚ ΑΞΙΟΣ ΩΝ"στ.525) 

Τὸ κείμενο ποὺ ἔχουμε εἶναι ἡ δεύτερη ἐπανέκδοση τοῦ 419/8πΧ ,  ὄχι ὅμως ἡ ὁλοκληρωμένη (περιέχει ἀναχρονισμούς, πχ θεωρεῖται ζῶν ὁ Κλέων ποὺ πέθανε τὸ 422 πΧ στὴ μάχη τῆς Ἀμφίπολης, ἐνῶ ἀναφέρεται  στὸ κείμενο τοῦ Ἀριστοφάνη ἡ κωμῳδία "Μαρικᾶς" τοῦ Εὔπολη ποὺ ὅμως ανέβηκε τὸ 421 πΧ) ·ὑπάρχει πάντως  πληροφορία ὅτι ἀνέβηκε ξανὰ ἐπὶ ἄρχοντος ΑΜΕΙΝΙΟΥ  ἀλλὰ πάλι ἀπέτυχε γιατὶ τὴν.. σαμπόταρε ἡ "κλίκα" τοῦ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ ποὺ ἦταν φίλος τοῦ ΣΩΚΡΑΤΗ.   Εἶναι γνωστὸ ὅτι στὶς ΝΕΦΕΛΕΣ διακωμῳδεῖται ὁ Σωκράτης , ὁ ὁποῖος παρουσιάζεται ὡς φυσικὸς φιλόσοφος σὰν τὸν ΑΝΑΞΑΓΟΡΑ καὶ ὡς σοφιστὴς σὰν τὸν ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ.

 Ἡ ὑπόθεση εἶναι ἁπλῆ·

 ὁ γέρων ΣΤΡΕΨΙΑΔΗΣ πηγαίνει στὴ ΣΧΟΛΗ ("φροντιστήριον") τοῦ Σωκράτη νὰ μάθει τρόπους ἀποφυγῆς τῶν..δανειστῶν του

 μέσῳ ΣΤΡΕΨΟΔΙΚΙΑΣ. Ἐκεῖ ὁ Σωκράτης ἀσχολούμενος μὲ ἀστρονομικὲς ἔρευνες τὸν διδάσκει ὅτι Ο ΔΙΑΣ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ, ΠΑΡΑ ΜΟΝΟ Ο ΔΙΝΟΣ δηλ. εἴτε ἡ ΔΙΝΗ τῆς Ἀτομικῆς θεωρίας τοῦ Δημόκριτου, εἴτε ἡ ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ "ΝΟΥ" τῆς θεωρίας τοῦ ΑΝΑΞΑΓΟΡΑ.

 Ἐπειδὴ ὁ Στρεψιάδης , λόγῳ ἡλικίας εἶναι ἀνεπίδεκτος μαθήσεως, στέλνει τὸν γυιὸ του ΦΕΙΔΙΠΠΙΔΗ στὴ Σχολὴ πρὸς μάθηση λέγοντας του ὅτι "ΟΥΚ ΕΣΤΙΝ ΖΕΥΣ..ΔΙΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΕΙ ΤΟΝ ΔΙ' ΕΞΕΛΗΛΑΚΩΣ"(στ.825 κ.ἑξ.)

[ΜΕΤ : δὲν ὑπάρχει Δίας , ὁ Δῖνος τὸν ἐκθρόνισε].

 Ὁ Σωκράτης διδάσκει ρητῶς ὅτι "ΘΕΟΙ ΗΜΙΝ ΝΟΜΙΣΜ' ΟΥΚ ΕΣΤΙ..ΝΕΦΕΛΑΙΣΙΝ ΤΑΙΣ ΗΜΕΤΕΡΑΙΣΙ ΔΑΙΜΟΣΙΝ"(στ.245 κ.ἑξ.) 

[ΜΕΤ :  γιὰ μᾶς δὲν ὑπάρχουν θεοί..

οἱ Νεφέλες—τὰ νέφη—εἶναι οἱ θεοὶ μας].

 Ὁ Σωκράτης τελικὰ διδάσκει στὸν νεαρὸ 

 Φειδιππίδη , τὸν ΑΔΙΚΟ ΛΟΓΟ —ἔχει ἐνδιαφέρον ὁ ΑΓΩΝΑΣ ΛΟΓΩΝ μεταξὺ τοῦ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΔΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ἐνώπιον τοῦ κοινοῦ, ὅπου ὁ Ἀριστοφὰνης ΚΑΝΕΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΚΑΙ ΟΛΑ μὲ αἰχμηρὸ χιοῦμορ, βάζοντας τὸν ΑΔΙΚΟ ΛΟΓΟ ΝΑ ΛΕΕΙ  ΣΤΟΝ ΔΙΚΑΙΟ ,ΟΤΙ ΟΛΟΙ ΑΥΤΟΝ ΕΠΙΘΥΜΟΥΝ· 

οἱ ρήτορες, οἱ τραγῳδοὶ καὶ τέλος ὁ ΙΔΙΟΣ Ο ΛΑΟΣ , ποὺ τοὺς ἀποκαλεῖ  ὅλους ὁ Ἀριστοφάνης"εὐρύπρωκτους" (=φαρδόκωλους)

ὄχι μὲ τὴν σεξουαλικὴ ,ἀλλὰ μὲ τὴν ἠθικὴ ἔννοια τῶν ἀνέντιμων καὶ ἀναξιόπιστων προσώπων :

"ΑΔΙΚ. : τῶν θεατῶν ὁπότεροι πλείους σκόπει.

ΔΙΚ.. :πολὺ πλείονας τοὺς εὐρυπρώκτους"(στ.1000 κ.ἑξ.)[ΜΕΤ :  -δὲς ἀπὸ τοὺς θεατὲς ποιοὶ εἶναι οἱ περισσότεροι..-οἱ φαρδόκωλοι εἶναι οἱ πιὸ πολλοί].

 Ἔχει ἐνδιαφέρον ὅτι ὁ Ἀριστοφάνης ἐδῶ ὑβρίζει ἔστω καὶ χιουμοριστικά, τὸ ἴδιο τὸ κοινό..

Τελικὰ ὁ ΔΙΚΑΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ἀποχωρεῖ ἠττηθεὶς ,

 ὁ Φειδιππίδης ἀποδεικνύεται τέλειος ΣΟΦΙΣΤΗΣ δίπλα στὸν Σωκράτη, καὶ ..ξυλοφορτώνει τὸν πατέρα του διότι ἔμαθε ὅτι ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΙΚΑΙΟ, μὰ κυβερνᾶ ἡ ΑΠΑΤΗ ("Ἀπαιόλη"ἐκ τοῦ ΑΙΟΛΟΣ=ΑΠΑΤΗΛΟΣ).

 Ἡ κωμῳδία τελειώνει ὅταν ὁ ἀγανακτισμένος πατέρας Στρεψιάδης (ἐξαιτίας τοῦ ξύλου

 ποὺ ἔφαγε ἀπὸ τὸν γυιὸ του )ΒΑΖΕΙ ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΚΑΙΕΙ ΤΗΝ ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ,βοηθοῦντος τοῦ ΕΡΜΗ , ποὺ ἐπιδοκιμάζει τὴν τιμωρία ὅσων 

 "ΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ ΗΔΙΚΟΥΝ".

Βεβαίως, ἐξ ὅσων γνωρίζουμε ὁ Σωκράτης δὲν ἦταν ὅπως τὸν παρουσιάζει ὁ Ἀριστοφάνης 

—λέγεται ὅτι ὁ Σωκράτης ἦταν παρών στὸ θέατρο καὶ σηκώθηκε ὄρθιος γιὰ νὰ δοῦν οἱ θεατὲς (ὅσοι δὲν διέκριναν ποιὸν σατιρίζει ὁ Ἀριστοφάνης) —ὡστόσο , τὸ έρώτημα γιατὶ τὸν παρουσίασε ἔτσι ὁ μεγάλος κωμῳδιογράφος , ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΑΝΑΠΑΝΤΗΤΟ ·

μιὰ ὑπόθεση εἶναι ὅτι οἱ ΝΕΦΕΛΕΣ στρέφονται ὑπορρήτως κατὰ τοῦ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ , τοῦ νέου  πολιτικοῦ ἀστέρα τῆς ἐποχῆς, τοῦ γένους τῶν Ἀλκμεωνιδῶν ποὺ εἶχε ἀναθρέψει ὁ θεῖος του ὁ ΠΕΡΙΚΛΗΣ.

Πάντως στὴν "ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ"

ὁ ΠΛΑΤΩΝ βάζει τὸν Σωκράτη νὰ ἰσχυρίζεται ὅτι ἐκείνη ἡ παράσταση τῶν ΝΕΦΕΛΩΝ* δημιούργησε τὴν κακὴ εἰκόνα ποὺ εἶχαν 

γι αὐτὸν οἱ  Ἀθηναῖοι..

________

* δὲν ἦταν μόνο ὁ Ἀριστοφάνης ποὺ λοιδώρησε καὶ κατηγόρησε τὸν Σωκρἀτη· 

γνωρίζουμε ὅτι ὑπῆρξαν καὶ ἄλλοι κωμωδιογράφοι ποὺ ἔκαναν τὸ ἴδιο, ὅμως δὲν ἔχουν σωθεῖ τὰ ἔργα τους.

ΥΓ ὁ Ἀριστοφάνης σὲ ὅλα του τὰ ἔργα κάνει κριτικὴ στὸ νέο πνεῦμα τῆς ἐποχῆς ποὺ ὁδήγησε τὴν Ἀθήνα στὸν Πελοπ.Πόλεμο καὶ στὴν ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ , ἀσκῶντας κριτικὴ σὲ ὅλα , χωρὶς ὅμως νὰ εἶναι ὁ ἀρτηριοσκληρωτικὸς συντηρητικός· ἐντύπωση προκαλεῖ πχ  ἡ φυσικὴ ἑρμηνεία ποὺ δίνει στὰ μετεωρολογικὰ φαινόμενα στὶς ΝΕΦΕΛΕΣἤ ἡ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΤΟ ΔΩΔΕΚΑΘΕΟ στὸν ΠΛΟΥΤΟ . 

 Ἐκεῖνο ποὺ ἐπιθυμεῖ διακαῶς εἶναι ἡ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΗΘΗ ΤΩΝ ΜΑΡΑΘΩΝΟΜΑΧΩΝ — ἐξ οὗ καὶ ὁ ὕμνος του πρὸς τὸν Αἰσχύλο.

Πάντως ἐξακολουθεῖ τὸ ἔργο του νὰ χρήζει περαιτέρω ἔρευνας γιὰ τὶς ἰδέες του καὶ τὶς ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ στοχεύσεις του..