Καρδινάλιος Βησσαρίων : Ο ΘΕΜΕΛΙΩΤΗΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ & ΤΩΝ ΚΛΑΣΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΔΥΣΗ
(Discovery Channel)
Μαθητὴς ἐν Μυστρᾷ τοῦ ΠΛΗΘΩΝΟΣ, ὁ κατὰ κόσμον ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΙΟΣ καὶ μετέπειτα ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΝΙΚΑΙΑΣ, διεπίστωσε ὅτι τὸ ἐναπομεῖναν Βυζάντιο εἶχε δύο ἐπιλογές·
εἴτε νὰ γίνει ἐπαρχία τῆς Αναγεννησιακῆς Ἰταλίας ,εἴτε ἐπαρχία τῶν Ὀθωμανῶν
—ἐξ οὗ καὶ ὁ ἀγῶνας του ,μαζὶ μὲ ΟΛΟΥΣ τοὺς ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥΣ γιὰ τὴν Ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν.
Ὑπῆρξε ἡ ψυχὴ τῆς Συνόδου Φλωρεντίας τὸ 1439· προσωπικὸς σύμβουλος τοῦ αὐτοκράτορα ΙΩΑΝΝΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ , φίλος καὶ συνομιλητὴς τοῦ CUSANUS
ἔθεσε στὴ Σύνοδο ἐκείνη τὰ θεμέλια τῆς ΦΙΛΟΛΟΓ̣ΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΤΩΝ ΚΛΑΣΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ , οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τῆς ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑΣ, μὲ ἀφορμὴ τὸ περιλάλητο filioque [ = καὶ ἐκ τοῦ υἱοῦ ].
Ἰδοὺ πῶς·
παρουσίασε ὁ Βησσαρίων χειρόγραφο τοῦ Μ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ἀπὸ τὸ ἔργο του "ΚΑΤΑ ΕΥΝΟΜΙΟΥ‒Γ' "
ὅπου ἔγραφε ὁ Καππαδόκης Ἱεράρχης ὅτι
τὸ Πνεῦμα παρὰ τοῦ Υἱοῦ
"τὸ εἶναι ἔχον
καὶ παρ' σὐτοῦ λαμβάνον
καὶ ἀναγγέλλειν ἡμῖν" (*)
εὐνοῶντας ἔτσι τὸν ὅρο τοῦ filioque ,
δεδομένου ὅτι τὸ λατινικὸ ρῆμα proccedo σημαίνει καὶ ΠΕΜΠΩ καὶ ΕΚΠΟΡΕΥΩ (ὁπότε τὸ φιλιόκβε "νομιμοποιεῖται" στὴν λατινικὴ διατύπωση καὶ στὰ ἑλληνικὰ ἀποκτᾶ τὸ νόημα "ἐκπορευόμενον ἐκ τοῦ Πατρὸς ΔΙΑ ΤΟΥ ΥΙΟΥ").
Οἱ Ἀνθενωτικοὶ ἀντέδρασαν στὴν ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ τοῦ ΒΗΣΣΑΡΙΩΝΟΣ τοῦ χωρίου τοῦ Μ.Βασιλείου ἀντιτείνοντες ὅτι πρόκειται
περὶ πλαστογραφίας τοῦ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟΥ .
Τότε ὁ Βησσαρίων ἔψαξε γιὰ νὰ βρεῖ τὰ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ τοῦ ἐν λόγῳ ἐργου τοῦ Μ.Βασιλείου καὶ ἀγωνίστηκε,
μέσῳ τῆς Φ̣ΙΛΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ
ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
νὰ ἀποκαταστήσει τὸ πρωτότυπο κείμενο,
ἀναδεικνυόμενος ἔτσι, ἐν ἔτει 1439,
πρωτοπόρος τῆς Κλασσικῆς Φιλολογίας
ΕΝΑΝ ΑΙΩΝΑ ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΕΡΑΣΜΟ..
Γιὰ τὴν ἱστορία ἀναφέρω ὅτι
ἀπὸ τὰ δύο παλαιὰ χειρόγραφα ποὺ βρῆκε στὴν Κων/πολη
διαπιστώθηκε ὁτι ὑπῆρχε ΠΛΑΣΤΟΓΡΑΦΙΑ—
μόνο ποὺ τὴν εἶχαν κάνει ΑΝΘΕΝΩΤ̣ΙΚΟΙ—
ἀφαιρῶντας τὴν ἐπίμαχη φράση
ἀπὸ τὸ πρωτότυπο !
Ἔτσι σήμερα οἱ στερεότυπες ἐκδόσεις τοῦ ἐν λόγῳ κειμένου
ἀκολουθοῦν τὸ χειρόγρσφο τοῦ Βησσαρίωνος
κι ὄχι τὸ ἀλλοιωμένο κείμενο τῶν ἀνθενωτικῶν.
Ὁ Βησσαρίων γυρνῶντας στὴν Κων/πολη ἀντιμετώπισε τὴν μῆνιν τῶν ἀνθενωτικῶν καὶ τὸ 1442 ἕφυγε γιὰ τὴ Δύση, γενόμενος Καρδινάλιος .
Μετὰ τὴν Ἅλωση ,δώρισε τὴν συλλογὴ ἀρχαίων κειμένων ποὺ διέθετε στὴ ΜΑΡΚΙΑΝΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΒΕΝΕΤΙΑΣ ἀπ' ὅπου συγκροτήθηκε ὁ Μαρκιανὸς κώδικας τῶν ἀρχαιοελληνικῶν κειμένων,
γιὰ νὰ ἔχουν ΔΩΡΕΑΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
ΟΙ ΕΛΗΝΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΟΘΩΜΑΝΟΥΣ,
ἐνῶ ἀπὸ τὴν δωρεὰ τῶν χειρογράφων τοῦ ΠΛΗΘΩΝΟΣ στὴ ΛΑΥΡΕΝΤΙΑΝΗ Β̣ΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΦΛΩΡΕΝΤΙΑΣ συγκροτήθηκε ὁ Λαυρεντιανὸς κῶδιξ.
[ ἤδη μὲ τὴ Σύνοδο τῆς Φλωρεντίας καὶ τὶς διαλέξεις ΠΛΗΘΩΝΟΣ—ΒΗΣΣΑΡ̣ΙΩΝΟΣ στοὺς Μεδίκους ,
εἶχε ξεκινήσει ἡ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ στροφὴ στὴ Δύση, ἐνῶ οἱ ἑλληνικὲς σπουδὲς εἶχαν θεμελιωθεῖ ἐκεῖ ἤδη
ἀπὸ τὸν Ε. ΧΡΥΣΟΛΩΡΑ , τὸ 1397.].
Ὁ Καρδινάλιος Βησσαρίων ὑπῆρξε προστάτης ὅλων τῶν Ἑλλήνων φυγάδων ἀπὸ τοὺς Τούρκους (ΜΟΥΣΟΥΡΟΣ—ΛΑΣΚΑΡΗΣ—Θ.ΓΑΖΗΣ—ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ—ΧΑΛΚΟΚΟΝΔΥΛΗΣ) καὶ ο κυκλος αύτὸς τῶν Ἑνωτικῶν ἀνέπτυξε τὴν ΕΛΛΗΝΙΚΗ Φ̣ΙΛΟΛΟΓΙΑ στὴ Δύση
[ βλ πχ ΛΕΞΙΚΟ Μ.ΜΟΥΣΟΥΡΟΥ ]
Ὁ Βησσαρίων πολλὲς φορὲς προτάθηκε γιὰ Πάπας καὶ πάντοτε ἔχανε γιὰ λιγες ψήφους , εὑρισκόμενος ἀπέναντι στὶς μεγάλες οἰκογένειες πχ ΟΡΣΙΝΙ κλπ.
Πέθανε τὸ 1472 καὶ ἐτάφη στὸ ναὸ τῶν .ΑΓ.ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ στὴ Ρώμη ὅπου ἀκόμη μπορεῖ νὰ δεῖ κανεὶς
τὴν πλατωνικὴ ἐπιγραφὴ στὸν τάφο του ,
στὰ ἑλληνικά :
" ...ΣΩΜΑΤΙ ΣΗΜΑ
ΠΝΕΥΜΑ ΔΕ ΦΕΥΞΕΙΤΑΙ ΠΡΟΣ ΘΕΟΝ ΑΘΑΝΑΤΟΝ."
[ ..= ΕΔΩ, Η ΦΥΛΑΚΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ,
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΘΑ ΠΟΡΕΥΤΕΙ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΘΕΟ
ΤΟΝ ΑΘΑΝΑΤΟ]
-------
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
L.MOHLER, Kardinal Bessarion, 1942
J.GILL, The council if Florence ,1959
L.D .REYNOLDS, Ἀντιγραφεῖς καὶ ΦιλόλογοιΜΙΕΤ, 2001
Ν.G.WILSON, Ἀπὸ τὸ Βυζάντιο στὴν Ἀναγέννηση,1994
------
(*) ἡ ὅλη διήγηση ὑπάρχει στὸ :
PG ,161, 324 -328
