ἄλλο —ΙΣΜΟΣ καὶ ἄλλο —ISMUS: Η ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΚΑΤΑΛΗΞΕΩΝ.
Ἡ κατάληξη <—ισμός> ἀποτελεῖ παραγωγικὸ ἐπίθημα γιὰ τὸν σχηματισμὸ οὐσιαστικῶν:
1. ἐκ ρημάτων ποὺ λήγουν σέ -ίζω ποὺ δηλώνουν τὴν ἀντίστοιχη πράξη (πχ.χωρ-ίζω > χωρ-ισμός. φωτ-ίζω > φωτ-ισμός κλπ)
2. ποὺ δηλώνουν σύστημα ἢ δόγμα
(χριστιαν-ισμός. γνωστικισμός, στωικ-ισμός κλπ)
3. ποὺ δηλώνουν συμπεριφορά (πχ. παραλογ‒ισμός), φαινόμενο (πολυμορφ‒ισμός) ἢ ρεῦμα αἰσθητικό, λογοτεχνικό, ἰδεολογικὸ κλπ (σουρεαλισμός)
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ :
Στὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ ἡ κατάληξη <‒ισμός> ἀποτελεῖ ἐνισχυμένη μορφὴ τοῦ ΕΠΙΘΗΜΑΤΟΣ
<-μός> προερχόμενου ἀπὸ ρήματα σέ <- ίζω>
{πχ. ὀνειδίζω - όνειδισμός, ἐθίζω - ἔθισμός, ἄποικίζω - ἄπ-οικισμός).
Ὅμως τὸ νεοελληνικὸ ἀντίστοιχο ἀποτελεῖ μεταφορὰ ξέν. ὅρων σέ -ism (αγγλ.). -isme (γαλλ.), -ismus (νεολατ. κ. γερμ.) κ.τ.ὁ, ποὺ ἀπαντᾶ σὲ ὀνομασίες θεωριῶν, συστημάτων, θρησκειῶν, φιλοσοφικῶν ἀπόψεων κλπ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ.
Ὡστόσο,. ἐνῶ ἡ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ κατάληξη
<‒ισμός> σημαίνει ΣΥΣΤΗΜΑ, Η ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΚΑΤΑΛΗΞΗ <—ismus> > ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΣΥΣΤΗΜΑ ἀλλὰ < ΤΑΣΗ ΠΡΟΣ>.
Ἔτσι ἄλλωστε ἐννόησε καὶ τὸν ὅρο <HELLENISMUS> {=. ἑλληνιστικός=τάση πρὸς τὸ ἑλληνίζειν} ὁ ΝΤΡΟΫΖΕΝ (DROYSEN) μὲ τὸν ὁποῖο χαρακτήρισε ὁλόκληρη τὴν ἰστορικὴ περίοδο τοῦ Ἀλεξάνδρου, τῶν Διαδόχων του καὶ τῶν Ἐπιγόνων.
