Ἡ θεολογία περί "Λόγου" & "Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ" τοῦ Φίλωνος Ἀλεξανδρέως & ἡ Καινὴ Διαθήκη.
Πολλὲς φορὲς,παραβλέποντας τὰ ἱστορικὰ δεδομένα ,τείνουμε νὰ θεωροῦμε ὅτι ἡ θεοποίηση τοῦ <Λόγου> στὸ Κατὰ Ἰωάννην καὶ ἡ χριστολογία περὶ <Υἱοῦ τοῦ θεοῦ> ἀποτέλεσε μιὰ ρηξικέλευθη ἰδέα ἡ ὁποία σκανδάλισε τούς Ἰουδαίους τῆς ἐποχῆς ἐκείνης.
ΛΑΘΟΣ.
Ἤδη πρὶν τὸν Παῦλο— καὶ σίγουρα ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ —ὁ Φίλων ὁ Ἀλεξανδρεὺς Ἰουδσῖος ἑλληνιστὴς φιλόσοφος (40μΧ) ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΣΥΝΔΥΑΣΕΙ ΤΗΝ ΒΙΒΛΟ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ,εἰχε ταυτίσει τὸν "ΛΟΓΟ" ΤΩΝ ΣΤΩΙΚΩΝ μὲ τὴν ΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ* ( Μετάφραση τῶν Ο') δηλ. τὸν Ἰουδαϊκὸ ΝΟΜΟ (Torah), ἀποκαλῶντας τον <ΥΙΟ ΘΕΟΥ>
—μέσα πάντα σὲ πλατωνικὰ πλαίσια.
Ἰδού δύο χαρακτηριστκὸ χωρία περὶ ΛΟΓΟΥ καὶ ΥΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ τοῦ Φίλωνος·
<τοῦτον μὲν γὰρ πρεσβύτατον ΥΙΟΝ ὁ τῶν ὅλων ἀνέτειλε πατήρ, ὃν ἑτέρωθι πρωτόγονον ὠνόμασε, καὶ ὁ γεννηθεὶς μέντοι, μιμούμενος τὰς τοῦ πατρὸς ὁδούς> {Φίλωνος, Περὶ συγχύσεως γλωσσῶν, 63}
< δύο γάρ, ὡς ἔοικεν, ἱερὰ θεοῦ, ἓν μὲν ὅδε ὁ κόσμος, ἐν ᾧ καὶ ἀρχιερεὺς ὁ πρωτόγονος αὐτοῦ θεῖος ΛΟΓΟΣ , ἕτερον δὲ λογικὴ ψυχή>
<Φίλωνος,Περὶ τοῦ θεοπέμπτους εἶναι τοὺς ὀνείρους,λόγος πρῶτος,215>
Στὰ παραπάνω χωρία φαίνεται τὸ ὅλο σκεπτικὸ τοῦ Φίλωνος ποὺ εἶναι τὸ ἀκόλουθο·
ὁ θεὸς ἔπλασε τὸν κόσμο διαμέσου τοῦ Λόγου Του (στωικισμός + πλατωνικὸς Τίμαιος) ὁ ὁποῖος εἶναι καὶ ὁ πρεσβύτατος & μονογενὴς Υἱός Του.
Τὴν ἰδέα αύτὴ (ποὺ δὲν ἦταν, ὅπως βλέπουμε, ἄγνωστη στοὺς Ἰουδαίους) προσέλαβε γύρω στὸ 90μΧ τὸ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ προσθέτοντας τό
<καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο> τὸ ὁποῖο βεβαίως ὁ ΠΛΑΤΩΝΙΖΩΝ Φίλων δὲν θὰ μποροῦσε νὰ δεχθεῖ
— τουλάχιστον ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΩΣ —δεδομένου ὅτι
τὸ πλατωνικὸ ΣΥΜΠΟΣΙΟ γράφει : <θεὸς δὲ ἀνθρώπῳ οὐ μίγνυται> 203a}
ΤΙ ΠΕΤΥΧΕ ΜΕ ΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙ "ΛΟΓΟΥ"
Ο ΦΙΛΩΝ;
Ἀφενὸς νὰ διατηρήσει τὴν ὑπερβατικότητα τοῦ Γιαχβὲ τῆς Βίβλου, ἀφετέρου νὰ δημιουργήσει ΣΥΝΔΕΣΗ μεταξὺ Νοητῶν—Αἰσθητῶν, Θεοῦ καὶ Κόσμου ποὺ εἶχε φέρει σὲ ἀδιέξοδο τὸν Πλάτωνα.
Ἔτσι τὶς πλατωνικὲς ΙΔΕΕΣ τὶς θεώρησε ὡς τούς βιβλικοὺς ἀγγέλους {=ὑπάρχους} καὶ τὸν στωικὸ Λὸγο ὡς τὸν μονογενῆ Υἰὸ τοῦ Θεοῦ μἐσῳ τοῦ ὁποίου δημιουργήθηκε ὁ κόσμος. Βεβαίως ὁ Λὸγος ὡς <δεύτερος θεός>** δὲν εἶναι ἀγέννητος οὐτε ὅμως καὶ κτιστός ὅπως οἱ Ἄγγελοι {=πλατωνικὲς Ἰδέες}. . Εἲναι ἀπλῶς τὸ ἀπάγαυσμα τῆς θεότητας, Ο ΥΙΟΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, ὁ ΕΓΚΟΣΜΙΟΣ ΘΕΟΣ ποὺ διἐπει τὸ σύμπαν, ἡ <κατοικία> τοῦ ἐξωκόσμιου, ὑπερβατικοῦ θεοῦ.
Ἡ ΚΑΙΡΙΑ ὡστόσο, διαφορὰ μεταξὺ τῆς θεολογίας περὶ Λόγου τοῦ Φίλωνος καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης εἶναι ἄλλη καὶ ἀφορᾶ στὴν ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ:
ὁ Φίλων ὡς ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ δὲν ἔχει ἐσχατολογία, μιλᾶ μόνο γιὰ ΑΤΟΜΙΚΗ σωτηρία δηλ. τὴν ἀπελευθέρωση τῆς ψυχῆς ἀπὸ τὰ δεσμὰ τῆς ὕλης, δέν γνωρίζει συλλογικὴ Ἱστορία τῆς Σωτηρίας.
Ἀντιθέτως στὴν Καινὴ Διαθήκη (ΠΛΗΝ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ) ὑπάρχει ἡ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ ἑβραϊκοῦ Ἀποκαλυπτισμοῦ τοῦ 1ου αἰ. ποὺ προβλέπει τὸ ΕΠΙ ΘΥΡΑΙΣ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ.
Βεβαίως ἡ ἑβραϊκὴ Ἀποκαλυπτικὴ εἶχε ΕΘΝ̣ΙΚΑ χαρακτηριστικά (ὀδηγήσασα στὴν μεγάλη Ἐπανάσταση κατὰ τῶν Ρωμαίων) ὁμως ὁ χριστιανισμὸς ἔδωσε στὴν ἐσχατολογία αὐτὴ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΑ χαρακτηριστικὰ μιλῶντας γιὰ μιὰν <Ἱστορία τῆς Σωτηρίας> γιὰ ὅλον τὸν κόσμο.
Τέτοια ἐσχατολογία ΔΕΝ ὑπάρχει στὸν ΠΛΑΤΩΝΙΖΟΝΤΑ Φίλωνα γι αύτὸ καὶ ὁ Φίλων χρησιμοποιήθηκε μόνον*** ἀπὸ τὸ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ στὰ τέλη τοῦ 1ου αἰ. ὅταν φάνηκε ὅτι τὸ Τέλος τῆς Ἱστορίας δὲν ἐπρόκειτο νἄρθη γρήγορα καὶ προέκυψε τότε τὸ ἐρώτημα περὶ τῆς <Καθυστέρησης τῆς Παρουσίας> —τὸ ΘΕΜΕΛΙΑΚΟ πρὸβλημα τοῦ ἀρχέγονου (κι ὄχι μόνο..) χριστιανισμοῦ.
Τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ Τἐλος τῆς Ἱστορίας δὲν ἦρθε καὶ ἡ ἐσχατολογία τῆς πρώτης Ἐκκλησίας δὲν ἐπαληθεύτηκε, ὁδήγησε τοὺς χριστιανοὺς νὰ στραφοῦν στὸν ΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟ τοῦ Φίλωνος κι ἔτσι τελικὰ τὸ Κατά Ἰωάννην υἱοθέτησε τὴν περὶ Υἱοῦ καὶ Λὸγου τοῦ θεοῦ διδασκαλία τοῦ Φίλωνος πού ἀποτἐλεσε τὴν ἀπαρχὴ τῆς χριστιανικῆς θεολογίας.
__________
*γιὰ μιὰ πρόχειρη ἔγκυρη βιβλιογραφία
βλ. Philo and the Beginnings of Christian Thought, Henry Chadwick, στο The Cambridge History of Later Greek and Early Medieval Philosophy, A. H. Armstrong, 1967, Cambridge University Press.
(στὴν φωτό. ἡ ἑλληνικὴ ἔκδοση)
**Εὐσέβιος, Εύαγγ.Προπαρασκ.7,13,1
***βεβαίως καὶ ὁ ΠΑΥΛΟΣ ἔχει ἐπιρροὲς ἀπὸ τὸν Φίλωνα ἰδιαιτέρως στὶς ἀντιλήψεις του περὶ ΕΠΟΥΡΑΝΙΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
