Ο ΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ (χωρισμὸς Νοητῶν—Αἰσθητῶν).
Γράφει ὁ Μ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ στήν "’Α’ ΟΜΙΛΙΑΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΞΑΗΜΕΡΟΝ" τὰ ἑξῆς ἐκπληκτικά:
< Ἦν τις πρεσβυτέρα τῆς τοῦ κόσμου γενέσεως κατάστασις ταῖς ὑπερκοσμίοις δυνάμεσι πρέπουσα, ἡ ὑπέρχρονος, ἡ αἰωνία, ἡ ἀΐδιος. Δημιουργήματα δὲ ἐν αὐτῇ ὁ τῶν ὅλων κτίστης καὶ δημιουργὸς ἀπετέλεσε, φῶς νοητὸν πρέπον τῇ μακαριότητι τῶν φιλούντων τὸν Κύριον, τὰς λογικὰς καὶ ἀοράτους φύσεις, καὶ πᾶσαν τὴν τῶν νοητῶν διακόσμησιν, ὅσα τὴν ἡμετέραν διάνοιαν ὑπερβαίνει, ὧν οὐδὲ τὰς ὀνομασίας ἐξευρεῖν δυνατόν. > {Α,1}
[ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ :
Ὑπῆρχε μία Κατάσταση παλιότερη τῆς Δημιουργίας τοῦ Κόσμου ἁρμόζουσα στὶς ὑπερκόσμιες δυνάμεις, ὑπέρχρονη, αἰώνια, ἀΐδια.
Καὶ ὁ Κτίστης ὄλων καὶ Δημιουργός σὲ αὐτὴν τὴν Κατάσταση ἔπλασε δημιουργήματα, τὸ Νοητό Φῶς ποὺ στολίζει τὴν μακαριότητα αὐτῶν ποὺ ἀγαποῦν τὸν Κύριο, τὶς Λογικές καὶ Ἀόρατες Φύσεις, καὶ όλο τὸν ἁρμονικό κόσμο τῶν Νοητῶν, όσων υπερβαίνουν τὴν διάνοια μας, τῶν οποίων δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ συλλάβουμε οὐτε τὶς ὀνομασίες τους.]
Τί συμπεραίνουμε ἀπὸ τὰ ἀνωτέρω λεγόμενα τοῦ Μ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ;
Ὅτι ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ὐπῆρχε μιά "κατάστασις" ΥΠΕΡΧΡΟΝΟΣ, ΑΙΩΝΙΑ καὶ ΑΪΔΙΑ,κατὰ τὴν ὁποία ὁ Δημιουργὸς ἔπλασε τό "νοητό φῶς",τοὺς Ἀγγέλους καὶ τὶς λοιπὲς ,οὐράνιες δυνάμεις δηλ. τόν "ΑΟΡΑΤΟ ΚΟΣΜΟ",
ὁ ὁποῖος εἶναι ΜΗ ΑΙΣΘΗΤΟΣ στὸν ἄνθρωπο.
Ποιὰ εἶναι αύτὴ ἡ "κατάστασις" ΠΡΙΝ τὴν Δημιουργία τοῦ ΑΙΣΘΗΤΟΥ Σὐμπαντος ; ΤΟ "ΜΗ ΟΝ' ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΒΕΒΑΙΩΣ ΔΕΝ ΤΑΥΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΜΗΔΕΝ;
Δέν προκύπτει ἐδῶ μία ἀντίφαση μεταξὺ τῶν ἐπιθέτων "ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΑ" καί "ΥΠΕΡΧΡΟΝΟΣ" , καθότι τὸ πρῶτο ἐπίθετο προϋποθέτει ΧΡΟΝΟ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ;
Φαίνεται ὅτι ἡ "πρεσβυτέρα κατάστασις" πού ἁναφέρει ἐδῶ ὁ Μ.Βασἰλειος εἶναι ὁ κόσμος τῶν ΝΟΗΤΩΝ* τοῦ ΠΛΑΤΩΝΑ —ΚΑΙ ΚΑΘΕ ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΣΕ ΝΟΗΤΑ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΥ—στὸν ὁποῖο οἱ βυζαντινοὶ Πατέρες ἀπἐδωσαν τὶς ΑΓΓΕΛΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ τῆς Βὶβλου. Καὶ κατὰ τοῦτο ἡ Δημιουργία ΕΚ ΜΗ ΟΝΤΟΣ τῶν βυζαντινῶν Πατἐρων δὲν ταυτίζεται μὲ τὴν Δημιουργία ΕΚ ΜΗΔΕΝΟΣ {=ex nihilo} τῶν Λατίνων Πατέρων καθότι στὰ ἑλληνικὰ ΤΟ "ΜΗ ΟΝ" ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΕΙ "ΜΗΔΕΝ"...
Στὴν ἐποχή μας ὅλη αύτὴ ἡ ΠΛΑΤΩΝΙΖΟΥΣΑ Κοσμολογία τῶν Καππαδοκῶν Πατἐρων, ἡ ὑποστηρίζουσα ὅτι ὐπῆρχε ἕνα ἄλλο ΜΗ ΑΙΣΘΗΤΟ (νοητό) ΣΥΜΠΑΝ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ἀποδεικνύεται ἰδιαίτερα χρήσιμη στὴν σύγχρονη Κοσμολογία τῆς Θεωρίας τοῦ Big Bang καὶ τῆς Θεωρίας "Πληθωριστικοῦ" Σύμπαντος.
______
*ὡς ΝΟΗΤΑ ὁ Πλάτων ἀποκαλοῦσε τὰ ΧΩΡΙΣ ΑΡΧΗ, ΑΦΘΑΡΤΑ καὶ ΑΜΕΤΑΒΛΗΤΑ ὄντα τὰ ὁποῖα ὁ ἄνθρωπος συλλαμβάνει μόνον μέσῳ τῆς Νόησης.
______
ΥΓ. ἁπὸ τὸ ἁνωτέρω ἀποσπασμα τοῦ Μ.Βασιλείου προβληματίζει ὁ χαρακτηρισμὸς τῆς "κατάστασης" πρὶν τὴν Δημιουργία τοῦ Κόσμου ὡς ΥΠΕΡΧΡΟΝΗΣ, ΑΙΩΝΙΟΥ καὶ ΑΪΔΙΑΣ γιατὶ ἀντιφάσκει μέ τὸ βιβλικὸ δόγμα τῆς Δημιουργίας ἐκ Μηδενός, σύμφωνα μέ τὸ ὁποῖο μόνον ὁ θεὸς εἶναι ὑπέρχρονος, ἀΐδιος καὶ αἰώνιος, ὡς ὁ μόνος ἄκτιστος.
Φαίνεται ὅμως ὅτι ὁ Μ.Βασίλειος , ἂν καὶ ἦταν ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ, ὡστόσο, παρἐμεινε πιστὸς στὸ βιβλικὸ δόγμα τῆς Δημιουργίας ἐκ Μηδενός (δηλ. τῆς Δημιουργίας τοῦ Κόσμου ΟΧΙ ΕΚ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΟΥΣΙΑΣ) καὶ συνεπῶς ΔΕΝ ταύτιζε τὸ Ἄναρχο καὶ τὸ Ἀγἐννητο (τοῦ Θεοῦ) μέ τὸ Αἰώνιο καὶ Ἀΐδιο (δηλ. τὸ ἄνευ τέλους) τοῦ Νοητοῦ Κόσμου (τῶν Ἀγγἐλων).
________
ΥΓ2. Ἐπειδὴ συχνὰ συγχέεται ὁ Ὀρθολογισμὸς ποὺ πρέσβευαν οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες, μὲ τὸν δυτικὸ Ὀρθολογισμὸ τοῦ Διαφωτισμοῦ,
σημειώνω ἐν συντομίᾳ τὰ ἀκόλουθα·
γιὰ τοὺς Ἕλληνες ἀπό τὴν ἐποχὴ τῶν ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΩΝ μέχρι τοὺς ΣΤΩΙΚΟΥΣ ,
άρχὴ τοῦ Παντὸς θεωρεῖτο τὸ "ΧΑΟΣ"[= Ἡσίοδος] ἤ τὸ ΑΠΕΙΡΟΝ [=Ἀναξίμανδρος] , ἢ ΜΗ ΟΝ, δηλ. ἡ ΜΗ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΙΜΗ ΑΜΟΡΦΗ "ΥΛΗ" , ὁ ΑΠΡΟΣΙΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ "Χῶρος" {=ΧΩΡΑ} τοῦ ΠΛΑΤΩΝΑ ποὺ δὲν ταυτίζεται μὲ τὸ ΜΗΔΕΝ {τὸ "τίποτα"} ἀλλλὰ ἀποτελεῖ τὸ ΜΗ ΕΚΛΟΓΙΚΕΥΣΙΜΟ , τό ΜΗ ΝΟΗΣΙΜΟ δηλ.τό ΜΗ ΑΝΤΙΛΗΠΤΟ στοιχεῖο τῆς Πραγματικότητας.
Ἤδη ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΩΝ εἶχε διαπιστωθεῖ ὅτι ἡ διαγώνιος τετραγώνου μέ πλευρὰ ρητὸ ἀριθμό (δηλ. ἐκφραζόμενο μὲ κλάσμα) εῖναι ΑΡΡΗΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ (δηλ. ἀριθμὸς μὲ ἄπειρα δεκαδικὰ ψηφία) .
Συνεπῶς, ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΣΤΑ —κατεξοχὴν λογικά—ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΕΝΥΠΑΡΧΕΙ Η ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΑ τοῦ μὴ μετρὴσιμου.
Ἐπίσης καὶ ὁ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ θεωρεῖ ὅτι στὴν ΥΛΗ ἐνυπάρχει τὸ ΜΗ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΙΜΟ , τὸ μὴ καθορίσιμο " ἄπειρον" {βλ. ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ, Ζ,10, 1036a 9, 1037a 27 & ΦΥΣΙΚΑ, Γ, 6, 207a 25}.
Ἀντιθέτως, ὁ Ὀρθολογισμὸς τοῦ δυτικοῦ Δοαφωτισμοῦ (τοῦ Βολταίρου, Ρουσσώ κλπ) ,ὁ ὁποῖος ἀνάγεται στὸν (ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΑΒΙΚΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΕΝΟ) ΣΤΩΙΚΙΖΟΝΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (καὶ βεβαίως τὴν ΣΤΩΙΚΙΖΟΥΣΑ ΒΙΒΛΟ) θεωρεῖ ὅτι ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΞΗΓΟΥΝΤΑΙ ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΑ (=ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος).
Καὶ βεβαίως ὁ δυτικὸς ὀρθολογισμὸς ξεκινᾶ μὲ τὸν ΚΑΡΤΕΣΙΟ ( cogito ergo sum ) ποὺ σημαίνει ὀτι ΤΑ ΠΑΝΤΑ εἶναι ΝΟΗΣΙΜΑ .
Δηλαδὴ ὁ Διαφωτισμὸς στὴν πραγματικότητα ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΕ ΤΗΝ ΒΙΒΛΟ, ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΑΡΝΗΘΕΙ ΤΟ ΣΤΩΙΚΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΟΤΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΔΙΕΠΕΙ ΤΟ ΠΑΝ, ἀλλὰ δεχόμενος ὅτι τὰ ΠΑΝΤΑ ΕΙΝΑΙ ΝΟΗΣΙΜΑ— ἄρα ἐξηγήσιμα μὲ βάση τὸν ΟΡΘΟ ΛΟΓΟ.
Συνεπῶς , δὲν εἶναι ἀκριβὴς ἡ ἄποψη
ὅτι ταυτίζεται ὁ ἀρχαιοελληνικὸς μὲ τὸν δυτικὸ ὀρθολογισμό.
Νὰ συμπληρώσω ἐπίσης ὅτι οἱ Στωικοὶ ἀκολουθῶντας τοὺς ΟΡΦΙΚΟΥΣ , πρῶτοι μίλησαν γιὰ τὸν ΛΟΓΟ ὡς μοναδικὸ "κυβερνήτη" τοῦ Παντός, ἀνατρἐποντας τὴν βάσην τῆς κοσμοαντίληψης τοῦ κλασσικοῦ ἑλληνισμοῦ σύμφωνα με τὴν ὁποία, ὁ κόσμος δὲν εἶναι ΕΞ ΟΛΟΚΛΗΡΟΥ προσβάσιμος στὴν ΛΟΓΙΚΗ·
"ὁ κόσμος εἶναι νόημα σὲ φόντο μὴ νοήματος" , ὅπως ἔλεγε ὁ Καστοριάδης καὶ αὐτὴ ἡ ἀντίληψη ὑπάρχει στὸν ΟΜΗΡΟ , στὴν ΤΡΑΓΩΔΙΑ καὶ στὴν (προ‒στωική) ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ καθὼς καὶ στὸ ΑΠΛΑΝΕΣ ΒΛΕΜΜΑ τῶν κλασσικῶν ἀγαλμάτων.
Ἐξάλλου, τὴν ἑλληνικὴ Μυθολογία οἱ δυνάμεις τοῦ "χάους" ποὺ ἐνυπάρχουν στὸν Κόσμο ἀπεικονίζονταν μὲ τοὺς ΤΙΤΑΝΕΣ καὶ τὰ τερατόμορφα Ὄντα (πχ ΣΦΙΓΓΑ) ἐνῶ οἱ δυνάμεις τοῦ Λὸγου μὲ τὸν ΔΙΑ καὶ τὸν ΑΠΟΛΛΩΝΑ.
Νὰ σημειώσω ἐπίσης ὅτι κατὰ τοὺς Ἕλληνες—πρὶν τοὺς Στωικούς—ἡ βασιλεία τοῦ Διὸς, δηλ τοῦ Λόγου, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΗ, διότι παντοῦ ἐνεδρεύουν οἱ δυνάμεις τοῦ Χάους , ὅπως φαίνεται καὶ στὴν Τραγωδία.
ΟΙ ΤΙΤΑΝΕΣ ΔΕΝ ΘΑΝΑΙ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟΙ ΣΤΟΝ ΤΑΡΤΑΡΟ..
