Συνοπτικὴ Ἱστορία τῆς Φιλολογικῆς Ἐπιστήμης (γιά ΜΗ φιλολὸγους).
Ἡ σύγχρονη φιλολογικὴ ἐπιστήμη (ποὺ ἀφορᾶ στὴν κριτικὴ τῶν κειμἐνων) ξεκίνησε ἀπὸ τὴν ΘΕΟΛΟΓΙΑ καὶ εἰδικῶς ἀπὸ τὴν ἔρευνα καὶ ΣΥΓΚΡΙΣΗ τῶν ΚΩΔΙΚΩΝ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ, ἡ ὁποία , ὅταν ἀνακαλύφθηκε ὀ ΣΙΝΑΪΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ τὸ 1844 ἀπὸ τὸν TISCHENDORF, ἐντόπισε τὶς ΔΙΑΦΟΡΕΣ ἀπὸ τὸ TEXTUS RECEPTUS {=στερεότυπο κειμένο} τῆς ΚΔ τοῦ ΕΡΑΣΜΟΥ.
( Ἡ πρώτη ἔντυπη ἔκδοση τῆς ΚΔ ἦταν αὐτὴ τοῦ ΕΡΑΣΜΟΥ τὸ 1516 , ἠ ὀποία κατέστη —μὲ παραλλαγὲς, πχ. διαίρεση σὲ στίχους τὸ 1551 ἀπὸ τὸν R.Stephanus— τὸ textus receprus τῆς ΚΔ, ἕως ὅτου τὸ 1844 , ὅπως προανέφερα, ὁ Tischendorf ἀνακάλυψε στὴν ΜΟΝΗ ΣΙΝΑ, τὸν ΣΙΝΑΪΤΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ.
Τότε λόγῳ τῶν διαπιστωθεισῶν διαφορῶν μὲ τὸ κείμενο τοῦ ΕΡΑΣΜΟΥ κατέστη ἀναγκαία ἡ ἀναθεώρηση τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ κειμένου τῆς ΚΔ καὶ ἔτσι ξεκίνησε ἡ τιτάνεια ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ προσπάθεια κριτικῆς ἔκδοσης τῆς ΚΔ , καθ' ὅν τρόπο γίνεται καὶ μέ τὰ ὐπόλοιπα ἔργα τῆς ἀρχαίας γραμματείας.
[ ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1 :
Ἰδοὺ μερικὲς διαφορὲς μεταξὺ τῶν χειρογράφων στὰ Εὐαγγελικὰ κείμενα:
στὸ ΚΑΤΑ ΛΟΥΚΑΝ (2,33) τὰ ἀρχαιότερα χειρόγραφα (βατικανὸς καὶ σιναϊτικὸς κώδικας) γράφουν <καὶ ἦν ὁ ΠΑΤΗΡ αὐτοῦ καὶ ἡ μήτηρ θαυμάζοντες> ἐνῶ τὸ μεταγενἐστερο βυζαντινό‒ἐκκλησιαστικὸ κείμενο (Ἀλεξανδρινὸς κώδικας) διορθώνει <καὶ ἦν ΙΩΣΗΦ καὶ ἡ μἠτηρ αὐτοῦ>
Τὸ μεγάλο ὅμως πρόβλημα ἔγκειται στὶς ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΕΣ ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ ὀλόκληρων περικοπῶν.
Πχ. τὸ ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ τελείωνε στό 16,8 {=ἐφοβοῦντο γάρ} ἐνῶ ὅλον τὸ ὐπόλοιπο κείμενο ΔΕΝ ΥΠΆΡΧΕΙ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΩΔΙΚΕΣ καὶ ἀποτελεῖ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗ (βλ. τὴν φωτό. τοῦ χειρογράφου τοῦ μεγαλογράμματου Βατικανοῦ κώδικα)
Ἐπἰσης ἡ πασίγνωστη , συγκινητικὴ περικοπὴ τῆς μοιχαλίδος τοῦ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ (8,1‒11) δὲν ὐπάρχει τὰ ἀρχαῖα χειρόγραφα προελθοῦσα πιθανῶς ἀπό χειρόγραφο τοῦ ΚΑΤΑ ΛΟΥΚΑΝ (21,38) πού μετέφερε κάποιος ἀντιγραφέας τῶν βυζαντινῶν χρόνων στό Δ’ Εὐαγγέλιο.
Ἄλλη παρόμοια περίπτωση εἶναι τὸ περίφημο Comma Johanneun (Α’ ΙΩ.5, 7—8) γιὰ τὸ ὁποῖον ἡ φιλολογικὴ κριτικὴ τῶν χειρογράφων ἔδειξε ὅτι ἀποτελεῖ μεταγενέστερη προσθήκη στὸ καινοδιαθηκικὸ κείμενο ἀποπνέουσα βυζαντινὲς τριαδολογικὲς διενέξεις.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ 2:
ὁ Βατικανὸς κῶδιξ τῆς ΚΔ (4ος αἰ.) δὲν περιέχει τὴν Ἀποκάλυψη καὶ τὶς Ποιμαντικὲς Ἐπιστολές, ὁ Ἀλεξανδρινός (5ος αἰ.) περιέχει ἐπιπλέον τὶς δύο Ἐπιστολὲς Α' καὶ Β' Κλήμεντος , ἐνῶ ὁ Σιναϊτικὸς τὴν Ἐπιστολὴ Βαρνάβα καὶ τὸν Ποιμένα τοῦ Ἑρμᾶ.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ 2 :
ἠ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία , στεκόμενη ΜΑΚΡΑΝ ἀπὸ ὅλες αύτὲς τὶς φιλολογικὲς ἔρευνες ἐπὶ τῶν χειρογράφων τῆς ΚΔ, έξσκολουθεῖ νὰ χρησιμοποιεῖ στὴν Λειτουργική της, τὸ βυζαντινὸ κείμενο διατηρῶντας τά ἀντιγραφικὰ λάθη, πχ. τὴν μεταγενέστερη προσθήκη ὁλόκληρου τοῦ τελευταίου ἐδαφίου 16,9-19 τοῦ Κατὰ Μᾶρκον τὸ ὁποῖον ὅμως δὲν ὐπάρχει στοὺς ἀρχαίους κώδικες. Βλ. σχετικῶς
Ὅμως ἡ μεγάλη ἀνάπτυξη τῆς ΚΛΑΣΣΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ἔλαβε χώρα ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΠΑΠΥΡΩΝ στὴν ΟΞΥΡΥΓΧΟ
( ἀρχαία Αἰγυπτιακή Per-Medjed, σημ. el-Bahnasa) τῆς Ἄνω Αἰγύπτου. *
(Εἶχε προηγηθεῖ στὰ μέσα τοῦ 18ου αἰ. ἡ ἀνακάλυψη στὸ Herculaneum—ποὺ καταστράφηκε μαζὶ μὲ τὴν Πομπηία τὸ 79πΧ κατὰ τὴν ἔκρηξη τοῦ Βεζούβιου— παπύρων μέ ἔργα τοῦ ἐπικούρειου ΦΙΛΟΔΗΜΟΥ τοῦ 1ου αἰ.πΧ. Μέχρι τότε οἱ μόνες ἀνακαλύψεις ἀρχαίων χειρογράφων περιοριζόταν στὰ ΠΑΛΙΜΨΗΣΤΑ μεσαιωνικῶν κωδίκων**).
Γενέθλια "ἡμέρα" πάντως τῆς Φιλολογίας θεωρεῖται ἡ ἔκδοση τὸ 1795 τοῦ ἔργου "PROLEGOMENA AD HOMERUM" {=προλεγόμενα στὸν Ὅμηρο} τοῦ F.A. WOLF.
Εἶχε προηγηθεῖ ἡ εὕρεση τοῦ ΚΩΔΙΚΑ VENETUS A τῆς ΙΛΙΑΔΑΣ στὴν Μαρκιανὴ Βιβλιοθὴκη τῆς ΒΕΝΕΤΙΑΣ (προσφορὰ τοῦ Ἕλληνα Καρδιναλίου ΒΗΣΣΑΡΙΩΝΟΣ).
Ὁ Wolf μελετῶντας τὸν ἀνωτέρω Κώδικα καὶ κυρίως τὰ ΣΧΟΛΙΑ, κατἐληξε στὸ συμπέρασμα ὅτι τὰ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ μὲ τὶς ἀντιφατικὲς διηγήσεις, ἀσυνέχειες καὶ ἐπαναλήψεις τους, ἀποτελοῦν ΣΥΜΠΙΛΗΜΑ ΠΟΛΛΩΝ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΟΛΛΩΝ ΑΙΩΝΩΝ..
[ Ἤδη ἀπὸ τὸν 17ο αἰ. ὀ BENTLEY εἶχε ἐπισημάνει ὅτι τὸ ΜΕΤΡΟ τῶν ὁμηρικῶν στίχων προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ F {=ΔΙΓΑΜΜΑ}.]
Ἔτσι ἀνδρώθηκε ὁλόκληρο τὸν 19ο ἡ Φιλολογικὴ Ἐπιστήμη , ἀφενὸς μὲ τὴν συλλογὴ ΠΑΠΥΡΩΝ καὶ ΚΩΔΙΚΩΝ καὶ ἀφετέρου (καὶ κυρίως) μὲ τὴν ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ.
Στὴν ΟΞΥΡΥΓΧΟ βρέθηκαν τὰ ἑξῆς ἔργα :
—ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ
—ΩΔΕΣ, ΒΑΚΧΥΛΙΔΗ
—ΔΥΣΚΟΛΟΣ,ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ
καὶ μεγάλα τμήματα τοῦ ΣΑΤΥΡΙΚΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ "ΙΧΝΕΥΤΑΙ" τοῦ ΣΟΦΟΚΛΗ καὶ τῆς ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ "ΥΨΙΠΥΛΗ" τοῦ ΕΥΡΙΠΙΔΗ, καθὼς ἐπίσης καὶ τῶν κωμωδιῶν "ΕΠΙΤΡΕΠΟΝΤΕΣ" καί "ΣΑΜΙΑ" τοῦ ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ.
Ὁ ἕτερος πρωτοπόρος τῆς Φιλολογικῆς Ἐπιστήμης , ὁ K LACHMANN (ποὺ ἤδη εἶχε ἐρευνησει ἀπὸ τὸ 1831 τὴν χειρογραφικὴ πσράδοση τῆς Καινῆς Διαθηκης) ἄρχισε νά δημιουργεῖ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ μὲ βάση τὰ ΑΝΤΙΓΡΑΦΙΚΑ λάθη (τὰ διαγράμματα αύτὰ ὀνομάζονται stemmata).
Ἔτσι σήμερα οἱ ἐρευνητὲς γνωρίζουν ἀρκετὰ καλὰ τὴν πορεία ΕΞΕΛΙΞΗΣ & ΑΝΤΙΓΡΑΦΗΣ τῶν χειρογράφων εἴτε πρόκειται γιὰ κλασσικὰ ἔργα εἴτε γιὰ τὴν Καινὴ Διαθήκη.
___________
* οἱ ἀνακαλύψεις στὴν ΟΞΥΡΥΓΧΟ ξεκίνησαν ὅταν ἄρχισαν οἱ Αιγύπτιοι νὰ ψάχνουν νέες καλλιεργήσιμες ἐκτάσεις σκάβοντας κοντὰ σὲ ἀρχαῖες πόλεις. Οἱ πάπυροι ποὺ βρέθηκαν στὶς ἀνασκαφές, εἶχαν διατηρηθεῖ ἐπειδὴ εἶχαν πεταχτεῖ σὲ ΣΚΟΥΠΙΔΟΤΟΠΟΥΣ καὶ οἱ σωροὶ σκουπιδιῶν προστάτεψαν τοὺς παπύρους αύτοὺς ἀπὸ τὴν ὑγρασία ἐκ τῶν πλημμυρῶν τοῦ Νείλου.
Ἐπίσης πολλοὶ πάπυροι βρέθηκαν μέσα σὲ λάρνακες μὲ μούμιες (πχ. οἱ "ΠΕΡΣΑΙ" τοῦ Τιμόθεου).
** πράγματι οἰ σπουδαιότεροι κώδικες ἀρχαίων ἔργων (πχ. ΠΛΑΤΩΝ—ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ) προέρχονται ἀπὸ τοὺς βυζαντινοὺς μικρογράμματους κώδικες;
1. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΛΕΩΝ Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ἢ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ.
Ἀπὸ τὴν βιβλιοθήκη τοῦ ΛΕΟΝΤΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ μητροπολίτη Θεσσαλονίκης ἔχουμε τήν <Μαθηματικὴ Σύνταξη> τοῦ Πτολεμαίου (cidex Vaticanus gr 1594) καὶ τὸν χαμένο σήμερα CODEX A τοῦ Ἀρχιμήδη (ἔκδοση τοῦ Ἰσίδωρου, ἀρχιτέκτονος τῆς Ἁγίας Σοφίας)
2. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ ΑΡΕΘΑΣ.
Τὸ 895μΧ ὁ βυζαντινὸς ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΟΣ ἀντιγράφει τὸν Πλάτωνα γιὰ τὸν μητροπολίτη Καισαρείσς ΑΡΕΘΑ ἀντὶ τοῦ ποσοῦ τῶν 21 χρυσῶν νομισμάτων.
Τὸ χειρόγραφο πέρασε τὸν 13ο αἰ. στὴν ΜΟΝΗ ΠΑΤΜΟΥ ἀπ' ὁπου τὸ 1801 τὸ ἀγόρασε ὁ CLARK (ἐξ οὗ καὶ ἡ ὀνομασία Codex Clarcianus) ὁ ὀποῖος κατόπιιν τὸ δώρισε στὴν ΜΠΟΝΤΛΙΑΝΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΟΞΦΟΡΔΗΣ. (codex B).Πρόκειται γιὰ ἕναν ἀπὸ τοὺς πλέον ἀξιόπιστους κώδικες τοῦ ΠΛΑΤΩΝΑ.
[ Οἱ ἂλλοι τρεῖς πιὸ σπουδαῖοι κώδικες τοῦ Πλάτωνος εἶναι ὁ ΠΑΡΙΣΙΝΟΣ (codex A) , ὁ ΜΑΡΚΙΑΝΟΣ τοῦ 12ου αἰ. δῶρο τοῦ Ἕλληνα καρδιναλίου ΒΗΣΣΑΡΙΩΝΑ στὴν βιβλιοθήκη Ἁγ.Μἀρκου τῆς Βενετίας (codex T) μὲ παρεμβολὲς κάποιου λογίου ἀντιγραφέως & ὁ Vindobonensis (codex W) ποὺ ἀντἐγραψε ὁ ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΣ τὸ 925μΧ. μὲ ἀρκετὲς ὅμως παραλείψεις λἐξεων καὶ φράσεων..]
Στὸν Ἀρέθα ἐπίσης ὀφείλουμε τό <Ὄργανο> τοῦ Ἀριστοτέλη (codex Vaticanus Urbinas 35) καὶ τὸν Εὐκλείδη (codex Bodleianus d' Orville 301).
3. ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ ΦΩΤΙΟΣ.
Ἀπὸ τὴν βιβλοθήκη τοῦ ΦΩΤΙΟΥ ἔχουμε τὰ <Φυσικά> καὶ τά <Μετὰ τὰ φυσικά> τοῦ Ἀριστοτἐλη (codex Vindobonensis gr 100) ,
τὰ <Ἠθικά> τοῦ ἰδίου ((codex Laurentianus 81, 11) τὶς τετραλογίες 8 καὶ 9 τοῦ Πλὰτωνα μαζὶ μὲ τοὺς<Νόμους> καὶ τήν <Πολιτεία> (codex Parisinus gr 1807).
Ἐπίσης, ἀπὸ τά μέσα τοῦ 10αἰ. χρονολογοῦνται ἡ Ἰλιάδα (codex Venetus A-Markianus gr. 454 ) ποὺ ὁ Βησσαρίων δώρισε στὴν Μαρκιανὴ Βιβλιοθήκη , ὁ Αίσχύλος καὶ ὁ Σοφοκλῆς (codex Laurentianus 32,9) πού δώρισε ὁ Πλήθων στὴν Βιβλιοθήκη Φλωρεντίας ,καθὼς καὶ ὀ Ἀριστοφάνης (Ravennas 429).
ΥΓ.Μέχρι σήμερα ἔχουν βρεθεῖ στὴν ἀνατολικὴ Μεσόγειο περὶ τοὺς 1.500.000 παπύρους γραμμένους σέ ἑλληνικὴ γλῶσσα ποὺ ἀνάγονται στὴν περίοδο 4ος αἰ.πΧ—800 μΧ , ἐκ τῶν ὁποίων μόνον 80.000 ἔχουν ἐκδοθεῖ μέχρι τώρα...
Κάθε χρόνο ἐκδὶδονται κείμενα 500 περίπου παπύρων ἐνῶ ὑπέρτεροι σὲ ἀριθμὸ εἶναι οἱ νέοι ἑλληνικοί πάπυροι ποὺ συνεχῶς ἀνακαλύπτονται...
Ἀπὸ τοὺς γνωστοὺς παπύρους γύρω στοὺς 10.000 εἶναι ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ περιεχομένου δηλ περίπου τὸ 1/10 τοῦ συνόλου, ἑνῶ τὰ ὑπόλοιπα 9/10 εἶναι ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ κείμενα ἢ κείμενα τῆς ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑΣ ( πλεῖστοι εἶναι ἐρωτικοὶ ΜΑΓΙΚΟΙ ΠΑΠΥΡΟΙ) .
Ὅλοι οἱ παπυρολόγοι παγκοσμίως δὲν ὑπερβαίνουν τοὺς 300 , ἐκ τῶν ὁποίων ἀρκετὲς δεκάδες εἶναι Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι λόγῳ τῆς οἰκειότητας μέ τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα καὶ κυρίως μὲ τὴν ΓΡΑΦΗ παράγουν ὑψηλῆς ποιότητας παπυρολογικὸ ἔργο (βλ. τὴν Ἑλ.Σκαρσουλῆ ποὺ ἔφερε στὸ φῶς ,ἀπὸ παπύρους ,τμήματα τοῦ "ΤΗΛΕΦΟΥ" τοῦ Εὐριπίδη).
