Σπάρτη 399πΧ Η ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΑΔΩΝΟΣ. Μιὰ ρωγμὴ στὴν Ἱστορία.
Ὁ ΞΕΝΟΦΩΝ παραθέτει μιὰ πληροφορία στά "ΕΛΛΗΝΙΚΑ" ποὺ ἀποτελεῖ ΡΩΓΜΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ τῆς ἀρχαίας Σπἀρτης καὶ μᾶς ἀποκαλύπτει πολλὰ γιὰ τὴν ΑΛΗΘΙΝΗ ΟΨΗ τῆς σπαρτιατικῆς κοινωνίας τὸν 4ο αἰ.πΧ.
Συγκεκριμένα ἀναφέρει ὁ Ξενοφῶν ὅτι τὸν πρῶτο χρόνο τῆς διακυβέρνησης τοῦ ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ περὶ τὸ 399πΧ ἀπεκαλύφθη μιὰ συνωμοσία κατὰ τοῦ σπαρτιατικοῦ πολιτεύματος ἀπὸ κάποιον ΚΙΝΑΔΩΝΑ.
Ὁ Κινάδων φαίνεται ὅτι δέν εἶχε πλήρη πολιτικά δικαιὠματα {ἴσως ἀνῆκε στὴν τάξη τῶν ΥΠΟΜΕΙΟΝΩΝ ποὺ εἶχαν χάσει τὰ πολιτικά τους δικαιὠματα ἐπειδὴ γιὰ λόγους ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΕΧΕΙΑΣ, ἐπειδὴ δέν μποροῦσαν νά συνεισφέρουν οἰκονομικὰ στὰ συσσίτια} καὶ συνωμότησε μέ ἄλλους πιθανὸν ὁμοίους του νὰ ἀνατρἐψει τὸ καθεστὼς τῶν λίγων Σπαρτιατῶν Πολιτῶν πού λέγονταν "ΟΜΟΙΟΙ" καὶ νὰ ΔΩΣΕΙ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΜΕΙΟΝΕΣ, ΠΕΡΙΟΙΚΟΥΣ, ΕΙΛΩΤΕΣ κλπ.
Ἡ ὅλη κίνηση δέν θὰ εἶχε σημασία, ἀλλὰ τὸ γεγονὸς ὅτι Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΗΤΑΝ ΕΛΑΧΙΣΤΟΣ ΛΙΓΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ ΣΤΟΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΠΟΛΕΜΟ, δείχνει τὸ μεγάλο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ πρόβλημα ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ στὴν Λακεδαίμονα ΣΕ ΛΙΓΑ ΑΤΟΜΑ..
Ἐνῶ στὴν ἀρχαϊκὴ ἐποχὴ οἱ Σπαρτιᾶτες "ΟΜΟΙΟΙ" δηλ. μέ περίπου ΙΣΟ ΚΛΗΡΟ ΓΗΣ ἦταν περὶ τοὺς 10.000 , στὸν 4ο αί.πΧ, λόγῳ τῶν ΠΟΛΛΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ (κυρίως τοῦ Πελοποννησιακοῦ) ΕΙΧΑΝ ΜΕΙΩΘΕΙ ΟΙ ΚΛΗΡΟΙ (πολλοὶ πέθαναν στοὺς πολἐμους ἄτεκνοι καὶ οἱ κλῆροι πήγαιναν στὶς γυναῖκες ἢ σὲ μεγαλοκτηματίες , ἐνῶ ὁ ψηφισθεὶς ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΤΑΔΕΩΣ πού ΑΝΕΤΡΕΠΕ ΤΟ ΑΝΑΠΑΛΛΟΤΡΟΙΩΤΟ ΤΗΣ ΓΗΣ καὶ ἐπἐτρεπε τὴν κληρονομία τῆς γῆς στὸν ΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ ἀνεξαρτήτως συγγενεἰας, ὁδήγησε ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΣΕ ΛΙΓΑ ΧΕΡΙΑ) ὁ ἀριθμὸς τῶν Σπαρτιατῶν Πολιτῶν λοιπὸν ΜΕΙΩΘΗΚΕ ΣΤΟΥΣ 1000 (τόσοι μποροῦσαν νὰ συνεισφέρουν στὰ συσσίτια ὥστε νὰ ἔχουν πολιτικά δικαιώματα) καὶ τὸν 3ο αἰ.πΧ ΝΑ ΠΕΣΟΥΝ ΚΑΤΩ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ 1000, ἐνῶ τὴν ἴδια στιγμή γύρω τους κατοικοῦσαν 50.000 Περίοικοι καὶ Ὑπομείονες καθὼς καὶ ΔΙΠΛΑΣΙΟΙ Εἵλωτες {=ΔΟΥΛΟΠΑΡΟΙΚΟΙ ποὺ καλλιεργοῦσαν τὴν γῆ, ἀποδίδοντας τήν "ἁποφορά" στοὺς Σπαρτιᾶτες ἰδιοκτῆτες}*
Γι αὐτὸ καὶ τοὺς ἑπόμενους αἰῶνες τὸ ΑΙΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΑΔΑΣΜΟΥ θὰ ταλάνιζε τὴν Σπάρτη (βλ. μεταρρυθμιστικὲς προσπάθειες ΑΓΙ, ΚΛΕΟΜΕΝΗ καὶ ἀργότερα ΝΑΒΙΔΟΣ).
Φαίνεται λοιπὸν ὅτι ὁ ΚΙΝΑΔΩΝ πολὺ νωρὶς εἶχε ἀντιληφθεῖ ὅτι ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ ΜΕ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΠΟΥ ΕΦΘΙΝΕ ΚΑΙ ΔΕΝ ΑΝΑΝΕΩΝΟΤΑΝ, θὰ ἐπιλυότσν μέ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ἐξ Ὑπομειόνων, Περιοίκων καὶ Εἱλώτων , ποὺ προϋπέθετε βεβαίως ΑΝΑΔΑΣΜΟ ΤΗΣ ΓΗΣ καὶ πολιτικοκοινωνικὲς ἐξελίξεις ποὺ εἶχε περάσει ἡ Ἀθήνα ΔΥΟ ΑΙΩΝΕΣ ΠΡΙΝ...
Τίποτα δέν πέτυχε βεβαίως ὁ ΚΙΝΑΔΩΝ, διότι ΚΑΠΟΙΟΣ ΤΟΝ ΠΡΟΔΩΣΕ στοὺς Ἐφόρους οἱ ὁποῖοι ἐδρασαν ἀστραπιαῖα, τὸν συνέλαβαν, τὸν βασάνισαν, ἀνακάλυψαν τοὺς συνεργάτες του καὶ τοὺς ἐκτἐλεσαν—κι ὅλα τοῦτα βεβαίως ΑΝΕΥ ΔΙΚΗΣ...
Γράφει σχετικὰ ὀ ΞΕΝΟΦΩΝ·
<.... καταγορεύει τις πρὸς τοὺς ἐφόρους ἐπιβουλὴν καὶ τὸν ἀρχηγὸν τοῦ πράγματος Κινάδωνα. 5 .... εἶπεν ὁ εἰσαγγείλας ὅτι ὁ Κινάδων ἀγαγὼν αὐτὸν ἐπὶ τὸ ἔσχατον τῆς ἀγορᾶς ἀριθμῆσαι κελεύοι ὁπόσοι εἶεν Σπαρτιᾶται ἐν τῇ ἀγορᾷ. καὶ ἐγώ, ἔφη, ἀριθμήσας βασιλέα τε καὶ ἐφόρους καὶ γέροντας καὶ ἄλλους ὡς τετταράκοντα, ἠρόμην· Τί δή με τούτους, ὦ Κινάδων, ἐκέλευσας ἀριθμῆσαι; ὁ δὲ εἶπε· Τούτους, ἔφη, νόμιζέ σοι πολεμίους εἶναι, τοὺς δ' ἄλλους πάντας συμμάχους πλέον ἢ τετρακισχιλίους ὄντας τοὺς ἐν τῇ ἀγορᾷ......αὐτοὶ μέντοι πᾶσιν ἔφασαν συνειδέναι καὶ εἵλωσι καὶ νεοδαμώδεσι καὶ τοῖς ὑπομείοσι καὶ τοῖς περιοίκοις· ὅπου γὰρ ἐν τούτοις τις λόγος γένοιτο περὶ Σπαρτιατῶν, οὐδένα δύνασθαι κρύπτειν τὸ μὴ οὐχ ἡδέως ἂν καὶ ὠμῶν ἐσθίειν αὐτῶν. 7 πάλιν οὖν ἐρωτώντων· Ὅπλα δὲ πόθεν ἔφασαν λήψεσθαι; τὸν δ' εἰπεῖν ὅτι οἱ μὲν δήπου συντεταγμένοι ἡμῶν αὐτοὶ [ἔφασάν γε] ὅπλα κεκτήμεθα, τῷ δ' ὄχλῳ, ἀγαγόντα εἰς τὸν σίδηρον ἐπιδεῖξαι αὐτὸν ἔφη πολλὰς μὲν μαχαίρας, πολλὰ δὲ ξίφη, πολλοὺς δὲ ὀβελίσκους, πολλοὺς δὲ πελέκεις καὶ ἀξίνας, πολλὰ δὲ δρέπανα. λέγειν δ' αὐτὸν ἔφη ὅτι καὶ ταῦτα ὅπλα πάντ' εἴη ὁπόσοις ἄνθρωποι καὶ γῆν καὶ ξύλα καὶ λίθους ἐργάζονται, καὶ τῶν ἄλλων δὲ τεχνῶν τὰς πλείστας τὰ ὄργανα ὅπλα ἔχειν ἀρκοῦντα, ἄλλως τε καὶ πρὸς ἀόπλους. πάλιν αὖ ἐρωτώμενος ἐν τίνι χρόνῳ μέλλοι ταῦτα πράττεσθαι, εἶπεν ὅτι ἐπιδημεῖν οἱ παρηγγελμένον εἴη. 8 ἀκούσαντες ταῦτα οἱ ἔφοροι ἐσκεμμένα τε λέγειν ἡγήσαντο αὐτὸν καὶ ἐξεπλάγησαν, καὶ οὐδὲ τὴν μικρὰν καλουμένην ἐκκλησίαν συλλέξαντες, ἀλλὰ συλλεγόμενοι τῶν γερόντων ἄλλος ἄλλοθι ἐβουλεύσαντο πέμψαι τὸν Κινάδωνα εἰς Αὐλῶνα ..... ἐμεμελήκει δὲ αὐτοῖς ὅπως ὁ ἱππαγρέτης εἰδείη οὓς δέοι πέμπειν, καὶ οἱ πεμπόμενοι εἰδεῖεν ὅτι Κινάδωνα δέοι συλλαβεῖν......10 ἐν δὲ τῇ πόλει οὐ συνελάμβανον αὐτόν, ὅτι τὸ πρᾶγμα οὐκ ᾔδεσαν ὁπόσον τὸ μέγεθος εἴη, καὶ ἀκοῦσαι πρῶτον ἐβούλοντο τοῦ Κινάδωνος οἵτινες εἶεν οἱ συμπράττοντες, πρὶν αἰσθέσθαι αὐτοὺς ὅτι μεμήνυνται, ἵνα μὴ ἀποδρῶσιν. ἔμελλον δὲ οἱ συλλαβόντες αὐτὸν μὲν κατέχειν, τοὺς δὲ συνειδότας πυθόμενοι αὐτοῦ γράψαντες ἀποπέμπειν τὴν ταχίστην τοῖς ἐφόροις. οὕτω δ' ἔσχον οἱ ἔφοροι πρὸς τὸ πρᾶγμα, ὥστε καὶ μόραν ἱππέων ἔπεμψαν τοῖς ἐπ' Αὐλῶνος. 11 ἐπεὶ δ' εἰλημμένου τοῦ ἀνδρὸς ἧκεν ἱππεὺς φέρων τὰ ὀνόματα ὧν ὁ Κινάδων ἀπέγραψε, παραχρῆμα τόν τε μάντιν Τισαμενὸν καὶ τοὺς ἄλλους τοὺς ἐπικαιριωτάτους συνελάμβανον. ὡς δ' ἀνήχθη ὁ Κινάδων καὶ ἠλέγχετο, καὶ ὡμολόγει πάντα καὶ τοὺς συνειδότας ἔλεγε....ἐκ τούτου μέντοι ἤδη δεδεμένος καὶ τὼ χεῖρε καὶ τὸν τράχηλον ἐν κλοιῷ μαστιγούμενος καὶ κεντούμενος αὐτός τε καὶ οἱ μετ' αὐτοῦ κατὰ τὴν πόλιν περιήγοντο. καὶ οὗτοι μὲν δὴ τῆς δίκης ἔτυχον.> {ΞΕΝ. ΕΛΛ.3, 4—11}
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:
[ ..... κάποιος παρουσιάστηκε στοὺς Ἐφόρους και ἀποκάλυψε μιὰ συνωμοσία ποὺ ἐπικεφαλῆς της ἦταν ὁ Κινάδων.... αὐτὸς ποὺ ἔκανε τὴν ἀποκάλυψη εἶπε ὅτι ὁ Κινάδων τὸν εἶχε πάει στο ἄκρο τῆς ἀγορᾶς καὶ τοῦ ζήτησε νὰ μετρήσει πόσοι Σπαρτιᾶτες βρίσκονταν εκεῖ.
«Ἀφοῦ τοὺς μέτρησα», εἴπε, «τὸν βασιλιᾶ, τοὺς Ἐφόρους, τοὺς γέροντες καὶ μερικούς ἄλλους —περίπου σαράντα— τὸν ρώτησα: "Γιατί μὲ ἔβαλες νὰ τοὺς μετρήσω, Κινάδων;" Και αὐτὸς μοῦ εἶπε: "Νὰ θεωρεῖς αὐτοὺς ἐχθρούς σου, ὅλους τοὺς ἄλλους στὴν ἀγορά, περισσότερους ἀπό τέσσερις χιλιάδες, συμμάχους σου."».....Ὅταν οἱ Ἐφοροι τὸν ρώτησαν πόσοι γνώριζαν τὴ συνωμοσία, εἶπε ὁτι ὁ Κινάδων τοῦ εἶχε πεῖ πὼς αὐτοὶ ποὺ τὴν ὀργάνωναν δὲν ἦταν πολλοί, ἀλλὰ ὅλοι ἀξιόπιστοι, καὶ ὅτι ὅλοι οἱ Εἵλωτες, οἱ Νεοδαμώδεις, οἱ Ὑπομείονες καὶ οἱ Περίοικοι ἦταν ἐνήμεροι. Ὅπου κι ἂν γινόταν λόγος γιὰ Σπαρτιᾶτες ἀνάμεσά τους, κανείς δὲν μποροῦσε νὰ κρύψει ὅτι θὰ τοὺς ἔτρωγε ὠμούς μὲ εὐχαρίστηση, ἂν μποροῦσε.
Ὁταν οἱ Ἔφοροι ξαναρώτησαν ἀπὸ ποῦ σκόπευαν νὰ πάρουν ὅπλα, ἐκεῖνος εἴπε ὅτι οἱ μυημένοι στὴ συνωμοσία εἶχαν ἤδη ὅπλα. Ὁσο γιὰ τὸν ὄχλο, εἶπε ὁτι ὁ Κινάδων τὸν ὁδήγησε
σὲ ἕνα σημεῖο ὅπου τοῦ ἔδειξε πολλὰ μαχαίρια, ξίφη, μικρὰ δόρατα, πελέκεις, τσεκούρια καὶ δρεπάνια. Εἶπε ἐπίσης ὅτι ὅλα αὐτὰ εἴναι ὅπλα γιὰ ὅποιον δουλεύει τὴ γῆ, τὰ ξύλα καὶ τὶς πέτρες — κι ὅτι τὰ περισσότερα ἐργαλεῖα τῶν τεχνιτῶν εἶναι ἀρκετὰ ὡς όπλα, εἰδικὰ ἐνάντια σὲ ἄοπλους.
Ὅταν ρωτήθηκε ξανὰ πότε σκόπευαν νὰ ἐνεργήσουν, ἀπάντησε ὅτι τοῦ εῑ̓́χε δοθεῖ ἐντολή νὰ παραμείνει στὴν πόλη.
Ἀκούγοντας αὐτά, οἱ Ἐφοροι θεώρησαν ὅτι τὰ ἔλεγε μελετημένα καὶ ἐξεπλάγησαν. Χωρίς κἂν νὰ συγκαλέσουν τὴ Μικρὴ Εκκλησία {=συνἐλευση} συγκεντρώνοντας μόνο κάποιους γέροντες σὲ διάφορα μέρη, ἀποφάσισαν νὰ στείλουν τὸν Κινάδωνα στὴν Αὐλῶνα (τῆς ΗΛΕΙΑΣ, γιὰ νὰ φέρει πίσω κάποιους Εἵλωτες)....
(ἐνῶ εἶχαν φροντίσει) ώστε ὁ ἱππαγρέτης {=ἕνας ἀπὸ τοὺς τρεῖς διοικητὲς τῆς βασιλικῆς φρουρᾶς τῶν 300} να ξέρει ποιοὺς νὰ στείλει, καὶ οἱ ἀπεσταλμένοι γνώριζαν ὅτι στόχος τους ἦταν ἡ σύλληψη τοῦ Κινάδωνα... Δὲν τὸν συνέλαβαν μέσα στὴν πόλη γιατὶ δὲν ἤξεραν τὸ μέγεθος τῆς συνωμοσίας καὶ ἤθελαν πρῶτα νὰ μάθουν ἀπὸ τὸν Κινάδωνα ποιοὶ ἄλλοι συμμετεῖχαν, πρὶν ἐκεῖνοι ἀντιληφθοῦν ὅτι προδόθηκαν καὶ διαφύγουν. Σκόπευαν ὅσοι τὸν συνέλαβαν νὰ τὸν κρατήσουν καί, ἀφοῦ μάθουν ἀπὸ αὐτὸν τοὺς συνεργούς του, νὰ στείλουν τὰ ὀνόματα γρήγορα πίσω στοὺς Ἐφόρους.Τόσο σοβαρά πῆραν τὸ ζήτημα οἱ Ἔφοροι, ποὺ ἔστειλαν ἀκόμη καὶ μιὰ ἵλη ἱππέων στὴν Αὐλῶνα.
Ὅταν τελικά ὁ Κινάδων συνελήφθη καὶ ἦρθε ἕνας ἱππέας φέρνοντας τὰ ὀνόματα ποὺ ἐκεῖνος εἶχε ἀποκαλύψει, ἀμέσως συνέλαβαν τὸν μάντη Τισαμενό καὶ ὅσους θεωροῦνταν οἱ πιὸ ἐπικίνδυνοι. Ὅταν ὁ Κινάδων ὁδηγήθηκε πίσω καὶ ἀνακρίθηκε, ὁμολόγησε τὰ πάντα καὶ ἀποκάλυψε ὅλους τοὺς συνενόχους....
Έπειτα, δεμένος μὲ τὰ χέρια καὶ τὸν λαιμὸ μέσα σὲ κλοιό, τὸν μαστίγωσαν καὶ τὸν βασάνισαν
μὲ τρυπήματα, καὶ αὐτὸν καὶ τοὺς συνενόχους του καὶ τοὺς περιέφεραν στὴν πόλη. Ἔτσι ἔλαβαν τὴ δίκαιη τιμωρία τους.]
ΕΠΙΜΥΘΙΟ·
εἶναι κάποιες φορές ὅπου ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ οἱ ὁποῖες κάλλιστα θὰ μποροῦσαν νά παραλειφθοῦν ἀπὸ τὸν ἀφηγητὴ μιᾶς ἱστορίας,
λειτουργοῦν σὰν ρωγμὲς καὶ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΥΝ ἀλήθειες οἱ ὁποῖες ἄλλως θὰ ἔμεναν γιὰ μᾶς ΚΡΥΦΕΣ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ...
Αὐτὸ σήμαινε ὅτι οἱ Εἵλωτες ΕΙΧΑΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝ νὰ αὐξάνουν τὴν παραγωγὴ τους ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΑΥΞΑΝΕΤΑΙ ΣΕ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟ ΥΨΟΣ ΤΗΣ ΕΙΣΦΟΡΑΣ πρὸς τοὺς Σπαρτιᾶτες {="ἀποφορά"} —δηλ. ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΚΕΡΔΟΣ...
ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ—ΕΙΛΩΤΩΝ παρὰ μόνο "ἐπαγγελματική", ταξική: δηλ. ΜΙΑ ΤΑΞΗ ΑΓΡΟΤΩΝ ΣΥΝΤΗΡΟΥΣΕ ΜΙΑ ΤΑΞΗ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ.
Ὑπῆρχαν καὶ ΟΙΚΙΑΚΟΙ Εἵλωτες ποὺ ζοῦσαν μέσα στὴν Σπἀρτη συγχρωτιζόμενοι μὲ τοὺς Σπαρτιᾶτες. Παρόλα τὰ παραδιδόμενα περὶ τῆς ἐπαναστατικότητας τῶν Εἱλώτων καὶ τοῦ μίσους ποὺ ἔτρεφαν γιὰ τοὺς Σπαρτιᾶτες, ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ἢ ΜΗΔΑΜΙΝΕΣ ἦταν οἱ φορὲς ποὺ κατὰ τὸν Πελοποννησιακὸ Πόλεμο οἱ Εἵλωτες ἐκμεταλλεύτηκαν τὶς ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ τῶν Αθηναίων γιὰ ΝΑ ΑΥΤΟΜΟΛΗΣΟΥΝ καὶ νά γίνουν ἐλεύθεροι Πολῖτες, ἑνῶ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΣΠΑΝΙΕΣ ΟΙ ΦΟΡΕΣ ΠΟΥ ΕΙΛΩΤΕΣ ΠΟΛΕΜΙΣΑΝΤΕΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ ἀπελευθερώθηκαν κι ἔγιναν ΝΕΟΔΑΜΩΔΕΙΣ.
Ἐξαίρεση στὰ ἀνωτέρω ἀποτελοῦσαν οἱ ΜΕΣΣΗΝΙΟΙ Εἵλωτες ποὺ πάντα ἔψαχναν τὴν εὐκαιρία ΝΑ ΔΙΩΞΟΥΝ ΤΟΥΣ ΛΑΚΩΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΧΩΡΑ ΤΟΥΣ..
Ἂς σημειωθεῖ τέλος, οἱ Εἵλωτες στὴν Σπάρτη μποροῦσαν νὰ ΑΝΑΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ σὲ ἀντίθεση μὲ τοὺς Δούλους ‒Ἐμπορεύματα στὴν Ἀθήνα καὶ στὶς ἄλλες ἑλληνικὲς Πόλεις.
