Η ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ.
Λίγα χρόνια πρὶν πεθάνει* ὁ Πλάτων παρουσίασε μία (καὶ μοναδική) γιὰ τὸ κοινὸ δημόσια διάλεξη περὶ τοῦ Ἀγαθοῦ ἐκθἐτοντας τὸν κεντρικὸ πυρῆνα τῆς προφορικῆς του διδασκαλίας ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΕΡΙΕΧΕΤΑΙ ΣΤΟΥΣ "ΔΙΑΛΟΓΟΥΣ" καὶ ἔμεινε στὴν ἱστορία μέ τὸ ὄνομα "ΑΓΡΑΦΑ ΔΟΓΜΑΤΑ".
Γιὰ τὴν διάλεξη αὐτὴ τοῦ Πλάτωνος ἔγραψε εἰδικὸ βιβλίο ὁ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ** τὸ ὁποῖο δυστυχῶς δέν ἔχει σωθεῖ ἀλλὰ γνωρίζουμε τὴν κεντρική ἰδέα τῆς πλατωνικῆς ὁμιλίας ἁπὸ τὸν ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΟ μαθητὴ τοῦ Ἀριστοτἐλη ὁ ὁποῖος γράφει·
<Ἀριστοτέλης ἀεὶ διηγεῖτο τοὺς πλείστους τῶν ἀκουσάντων παρὰ Πλάτωνος τὴν περὶ τἀγαθοῦ ἀκρόασιν παθεῖν· προσιέναι μὲν γὰρ ἕκαστον ὑπολαμβάνοντα λήψεσθαί τι τῶν νομιζομένων τούτων ἀνθρωπίνων ἀγαθῶν οἷον πλοῦτον, ὑγίειαν, ἰσχύν, τὸ ὅλον εὐδαιμονίαν τινὰ θαυμαστήν· ὅτε δὲ φανείησαν οἱ λόγοι περὶ μαθημάτων καὶ ἀριθμῶν καὶ γεωμετρίας καὶ ἀστρολογίας καὶ τὸ πέρας ὅτι ἀγαθόν ἐστιν ἕν, παντελῶς οἶμαι παράδοξόν τι ἐφαίνετο αὐτοῖς, εἶθ' οἱ μὲν ὑποκατεφρόνουν τοῦ πράγματος, οἱ δὲ κατεμέμφοντο. tί οὖν τὸ αἴτιον; οὐ προῄδεσαν...> ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΟΣ,ΑΡΜΟΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ, 39, 4–40, 8, (da Rios).
[ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ :
ὁ Ἀριστοτέλης συνήθιζε πάντα νὰ διηγεῖται αὐτὸ ποὺ ἔπαθαν οἱ περισσότεροι ἀπὸ τοὺς ἀκροατὲς τῆς διάλεξης τοῦ Πλάτωνος Περὶ τἀγαθοῦ. Ὁ καθένας ἀπὸ αὐτοὺς περίμενε νὰ μάθει κάτι σχετικὸ γιὰ πράγματα ποὺ γενικὰ θεωροῦνται ὡς ἀγαθὰ ἀπὸ ὅλους, ὅπως ὁ πλοῦτος, ἡ ὑγεία, ἡ ἰσχύς, ἡ πλήρης εὐδαιμονία, ἡ ὁποία εἶναι καὶ ἄξια θαυμασμοῦ. Ὅμως ὅταν ἀντιλήφθηκαν ὅτι ἡ ὁμιλία τοῦ Πλάτωνος ἀναφερόταν στὰ μαθηματικά, τοὺς αριθμούς, τὴ γεωμετρία, τὴν ἀστρολογία καὶ ὅτι τὸ Ἀγαθὸ εἶναι τὸ ΕΝ ποὺ ἀποτελεῖ τὴν οὐσία τοῦ ΠΕΡΑΤΟΣ, τοὺς φάνηκε πιστεύω ἐντελῶς παράδοξο τὸ θἐμα τῆς ὁμιλίας ὥστε ἄλλοι τὸ περιφρόνησαν καὶ ἄλλοι τὸ ἀπέρριψαν. Ποιὸς ἦταν ὁ λόγος;
Δὲν κατάλαβαν περί τίνος ἐπρόκειτο.... ]***
Δὲν ἤμασταν βεβαίως μπροστά γιὰ νὰ ξέρουμε ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΕΙΠΕ ὁ Πλάτων στοὺς Ἀθηναίους, ἀλλὰ μποροῦμε νὰ πάρουμε μιὰ ἰδέα γιὰ τὸ περιεχόμενο ἐκείνης τῆς διάλεξης ἀπὸ ὅσα γράφει περὶ τῆς ΑΓΡΑΦΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ τοῦ Πλάτωνος ὁ Ἀριστοτἐλης στά "ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ" **** καθὼς καὶ ἀπὸ τὰ γραφόμενα στοὺς ὕστερους πλατωνικοὺς διαλόγους "ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ" καί "ΦΙΛΗΒΟ".
Μποροῦμε λοιπὸν νὰ φανταστοῦμε ὅτι ὁ Πλάτων θὰ μίλησε γιὰ τὸ ΕΝ (δηλ. τὴν ἑνότητα ποὺ προσδὶδει νοηματικὴ ΔΟΜΗ στὰ ὄντα) ὠς ἔκφανση τοῦ ΑΓΑΘΟΥ.
Τὸ ΕΝ ὅμως ἐκδηλούμενο, δηλ. ἐρχόμενο στὴν ὕπαρξη , ἐμφανίζεται αύτομάτως ὡς ΔΙΠΛΟ, δηλ. ὡς ΕΝΟΤΗΤΑ καὶ ὡς ΥΠΑΡΞΗ. Κατόπιν τὰ δύο αὐτά "μἐρη" περιέχουν ἄλλα δὺο "μἐρη" Ἑνότητας καὶ Ὕπαρξης, συνεχίζοντας ἀενάως σὲ μίαν ἐπ'ἄπειρον διαιρετικότητα.
Ἔτσι τὸ ΕΝ ἐκδηλούμενο, δηλ. ἐρχόμενο σὲ ὕπαρξη, γίνεται ΠΟΛΛΑΠΛΟ καὶ βεβαίως , ἡ Πολλαπλότητα σημαίνει ΑΡΙΘΜΗΣΗ. Ὁπότε οἱ ΑΡΙΘΜΟΙ ἀποτελοῦν τίς "ΙΔΕΕΣ" οἱ ὁποῖες, μαθηματικοποιῶντας τὸν ἄπειρο χῶρο, δίνουν ὕπαρξη στά αἰσθητὰ ὄντα.
Ἐνῶ δηλ. ὁ Πλάτων ἀφήνει νά φανεῖ στοὺς Διαλόγους του ὅτι οἱ ἔσχατες "μεταφυσικὲς ἀρχές" εἶναι οἱ ΙΔΕΕΣ {=μορφές}, στὴν δημόσια διἀλεξη του "ΠΕΡΙ ΤΑΓΑΘΟΥ" ἀποκάλυψε στὸ εὐρὺ κοινὸ αὐτὰ ποὺ δίδασκε ΠΡΟΦΟΡΙΚΑ στὴν Ἀκαδημία καὶ ποὺ διἐσωσε ὁ Ἀριστοτἐλης στά"ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ" ὡς "ΑΓΡΑΦΑ ΔΟΓΜΑΤΑ" ὅτι δηλ. τὰ στοιχεῖα ἀπὸ τά ὁποῖα ἀποτελοῦνται οἱ Ἰδέες εἶναι τὸ ΕΝ καὶ τὸ ΑΠΕΙΡΟΝ:
<ὡς μὲν οὖν ὕλην τὸ μέγα καὶ τὸ μικρὸν εἶναι ἀρχάς, ὡς δ' οὐσίαν τὸ ἕν: ἐξ ἐκείνων γὰρ κατὰ μέθεξιν τοῦ ἑνὸς [τὰ εἴδη] εἶναι τοὺς ἀριθμούς> (Ἀριστ. Μεταφ. 987b20)
[ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: τό "Μέγα καὶ τὸ Μικρό" {=Ἄπειρο} εἶναι ἀρχὴ ὡς Ὕλη, ἑνῶ τὸ Ἓν εἶναι ἀρχὴ ὡς Οὐσία καὶ οἱ Ἰδέες εἶναι οἱ Ἀριθμοὶ ποὺ προκύπτουν ἀπὸ τὴν μέθεξη τοῦ "Μεγάλου καὶ Μικροῦ" {=Ἀπείρου} στὸ Ἓν].
_____________________
*Κατὰ τὸν ΘΕΜΙΣΤΙΟ ἡ μοναδικὴ αὐτὴ ΔΗΜΟΣΙΑ διάλεξη τοῦ Πλάτωνος δὲν παρουσιάστηκε στὴν Ἀκαδημία, ἀλλὰ στὸ θέατρο τοῦ Πειραιᾶ (πιθανῶς στὴν Ζέα —βλ. Themistii, Οratio XXI, 245 c-d (Orationes, Lipsiae, 1832, σ. 299 Dindorf) ἐνῶ κατὰ τὸν Gaiser ἡ Διάλεξη αὐτὴ ἔλαβε χώρα λίγο πρὶν τὸν θάνατο τοῦ Πλάτωνος ἐπειδὴ τὴν ἀγνοεῖ ἡ Ζ' ΕΠΙΣΤ. ἡ ὁποία γράφτηκε μετὰ την δολοφονία τοῦ Δίωνος, τὸ 354πΧ (ὁ Πλάτων ἀπεβίωσε τὸ 348/7πΧ).
Ὑπάρχει ἡ ὑποψία ὅτι γιὰ νὰ θελήσει ὁ ἡλικιωμένος Πλάτων νὰ παρουσιάσει ΔΗΜΟΣΙΩΣ διἀλεξη περὶ τοῦ ΑΓΑΘΟΥ {δηλ.περὶ τῆς ΑΓΡΑΦΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ του ἠ ὁποία, ὅπως προανἐφερα, δὲν περιἐχεται ΡΗΤΑ ἀλλὰ ὐπορρήτως στοὺς ὕστερους Διαλόγους του, κυρίως "ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ" καί "ΦΙΛΗΒΟ"} φαίνεται ὅτι κάποιοι Ἀθηναῖοι {ἐκ τῆς ἀντιπάλου σχολῆς τοῦ Ἰσοκράτη;} ἄρχισαν νὰ κατηγοροῦν τοὺς ΑΚΑΔΗΜΕΙΚΟΥΣ ὅτι ἔχουν ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΕΣ ἑτοιμάζοντας ὀλιγαρχικὴ συνωμοσία κατὰ τοῦ Δήμου .
Ἔτσι ὁ Πλάτων γιὰ νὰ καθησυχάσει τοὺς Ἀθηναίους ἐξέθεσε δημοσίως τὴν ΑΠΟΚΡΥΦΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ του περὶ τοῦ ΑΓΑΘΟΥ λέγοντας ὅτι τὸ ΑΓΑΘΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΝ—καὶ φυσικὰ οἱ περίεργοι ποὺ πῆγαν ν'ἀκούσουν ἔφυγαν ἀπογοητευμένοι...
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΠΕΡΙ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΗΜΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΑΛΕΞΗΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ "ΠΕΡΙ Τ'ΑΓΑΘΟΥ" βλ.Konrad Gaiser, Plato's enigmatic lecture 'On the Good', στο Phronesis, τόμ. 25, τχ 1, σελ. 5–37, 1980.
** ὁ τίτλος τοῦ χαμἐνου βιβλίου τοῦ Ἀριστοτέλη γιὰ τὴν πλατωνικὴ διάλεξη ἦταν "ΠΕΡΙ ΤΑΓΑΘΟΥ".Τὴν πληρέστατη συλλογὴ μαρτυριῶν, σχετικὰ μὲ τὸ βιβλίο αύτὸ ἀποτελεῖ ὁ τρίτος τόμος τῆς σειρᾶς «Librorum deperditorum fragmenta», σὲ ἐπιμέλεια τοῦ Olof Gigon: Aristotelis opera, Librorum deperditorum fragmenta, ex. Rec. Immanuelis Bekkerei, ἔκδ. Academia Borussica, 2nd ed. Accedunt Fragmenta, Scholia, Index. Aristotelicus, addendis instruxit fragmentorum collectionem retractavit Olof Gigon, έκδ. De Gruyter, Novi Eboraci (New York), Berolini 1987, (Περὶ τἀγαθοῦ, σωζόμενα ἀποσπάσματα, ἀπ. 20–97,3. σελ. 333–350).
*** μία ἄλλη σχετικὴ πηγὴ τῆς ἐν λόγῳ δημόσιας διάλεξης εἶναι ὁ ΣΙΜΠΛΙΚΙΟΣ στό <ΣΧΟΛ. στὰ ΦΥΣ.τοῦ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ> {242.10–17):
< Ἀριστόξενος δέ φησιν, ὅτι Πλάτων ποτὲ περὶ τοῦ ἀγαθοῦ δημηγορῶν, ἀνέφερεν εἰς μαθηματικὰ καὶ γεωμετρικὰ καὶ ἀστρονομικὰ καὶ τέλος εἰς τὸ ἕν, ὥστε τινὰς τῶν ἀκουσάντων αὐτὸν διαβαλεῖν λέγοντας ὅτι "ὁ Πλάτων νῦν δημηγορεῖ περὶ τοῦ ἀγαθοῦ καὶ οὐδὲν λέγει περὶ τούτου"· τοὺς δὲ πλείστους ἀναστῆναι καὶ παρελθεῖν λέγοντας ὅτι "ἡμᾶς ἐξηπάτησε, ὁ Πλάτων, ὑπισχνούμενος λόγον περὶ τοῦ ἀγαθοῦ ποιήσειν, ἀλλ' ἐπὶ τοὺς ἀριθμοὺς καὶ γεωμετρίας καὶ ἀστρονομίας ἤγαγε>
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: < Ὁ Ἀριστόξενος λέει ὅτι, ὅταν ὁ Πλάτων κάποτε ἔδινε δημόσια διάλεξη «Περί τοῦ Ἀγαθοῦ», τὴν ἀνέπτυξε μὲ ἀναφορὰ σὲ μαθηματικά, γεωμετρία, ἀστρονομία καὶ τελικὰ στὸ Έν (τὴν Μονάδα), ἔτσι ὥστε κάποιοι ἀπὸ τοὺς ἀκροατὲς νὰ τὸν κατηγορήσουν λέγοντας:
«Ὁ Πλάτων τώρα μιλάει περὶ τοῦ Ἀγαθοῦ, καὶ δὲν λέει τίποτα γιὰ αὐτό!» καὶ οἱ περισσότεροι σηκώθηκαν καὶ ἔφυγαν, λέγοντας: «Μᾶς ξεγέλασε ὁ Πλάτων· μᾶς ὑποσχέθηκε λόγο περὶ τοῦ Ἀγαθοῦ, ἀλλὰ μᾶς ὁδήγησε στοὺς ἀριθμούς, στὴν γεωμετρία καὶ στὴν ἀστρονομία>.
**** γιὰ τήν "ΑΓΡΑΦΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ" τοῦ Πλάτωνος βλ.:
